Δεν έχω ασήμι και χρυσάφι να δώσω, μα κρατάω κάτι πιο βαρύ κλεισμένο στην παλάμη μου — ένα ρήγμα μέσα μου που σταλάζει φως. Καμιά φορά σκέφτομαι πως αν είχα ασήμι και χρυσάφι, δε θα τα μοίραζα με χαρτιά και υπογραφές· θα τα άφηνα να κυλήσουν όπως το νερό που βρίσκει μόνο του τον δρόμο του μέσα στη γη. Γιατί, τελικά, η προσφορά δεν είναι πράξη οικονομίας· είναι πληγή. Κι εγώ είμαι ακόμα μαθητής της. Έμαθα να δίνω από το περίσσευμα, μέχρι που μια μέρα κατάλαβα πως το δώρο που αξίζει είναι εκείνο που πονάει να το δώσεις. Μια προσευχή που λες για κάποιον που σε πλήγωσε. Μια ανάσα που χαρίζεις σε μια ψυχή που δεν σε αναγνωρίζει. Ένα χαμόγελο στον καθρέφτη όταν ο εαυτός σου δεν θέλει πια να υπάρξει. Αυτά είναι τα νομίσματα της καρδιάς μου· άυλα, μα αναγνωρισμένα από τον Ουρανό. Αν είχα, λέει, ασήμι και χρυσάφι, θα έχτιζα γέφυρες. Όχι μόνο πάνω από ποτάμια, μα και ανάμεσα σε μάτια που δεν κοιτάζονται πια. Θα έστηνα νοσοκομεία για ψυχές που δεν φαίνονται άρρωστες, μα αιμορραγούν μέσα τους κάθε νύχτα. Θα έφτιαχνα ένα σπίτι όπου οι διαφορετικοί του κόσμου θα μπορούσαν να τραγουδούν χωρίς να τους φοβούνται οι λογικοί. Γιατί οι πιο άρρωστοι δεν είναι εκείνοι που χάνουν τη λογική τους, αλλά εκείνοι που χάνουν την ευσπλαχνία τους. Σκέφτομαι, λοιπόν, πως το πραγματικό ασήμι και χρυσάφι είναι οι στιγμές που μοιράζομαι πριν προλάβω να σκεφτώ. Όταν βοηθώ χωρίς να ζυγίζω, όταν αγαπώ χωρίς όρους. Και τότε ο Θεός, σαν να χαμογελά πίσω απ’ το φως, μου ψιθυρίζει: «Τώρα έδωσες σωστά. Τώρα είσαι πλούσιος.» Κι όμως, δεν παύει να με στοιχειώνει η εικόνα εκείνων που περιμένουν τη γέφυρα. Οι μαθητές με τα βρεγμένα ρούχα, τα παιδιά που φοβούνται το νερό, οι φωνές που σβήνουν στο ρεύμα κάθε πλημμύρας. Κάθε φορά που βρέχει, νομίζω πως τους ακούω μέσα μου — να περνούν, να γελούν, να με ρωτούν γιατί δεν έφτιαξα ακόμα το πέρασμα. Και τότε καταλαβαίνω: ο Κατακλυσμός δεν είναι πια έξω από μένα· είναι μέσα μου. Και η μόνη Κιβωτός που σώζει είναι η πράξη της αγάπης. Ό,τι κι αν έχω, μικρό ή μεγάλο, οφείλω να το σκορπώ. Γιατί όταν το κρατάω, σαπίζει, κι όταν το δίνω, ανθίζει. Έτσι λειτουργεί το μυστικό της ζωής — το ευλογημένο παράδοξο του Θεού: πως ό,τι δίνεις, σου επιστρέφεται ως φως. Και τότε, ναι, ο κόσμος έχει γέφυρα. Κι εγώ, που δεν είχα τίποτα, γίνομαι ο πλουσιότερος των φτωχών.

Στην ευλογημένη μνήμη του μακαριστού μου γέροντα, πατρός Γεωργίου Καψάνη.

Σήμερα, που η ψυχή μου πλημμυρίζει ευγνωμοσύνη, νοσταλγία και εξομολόγηση, θέλω να σου μιλήσω. Δεν ξέρω αν το έχεις νιώσει ποτέ, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που μυρίζουν Θεό. Όταν τους πλησιάζεις, κάτι μέσα σου ησυχάζει, σαν να ανοίγει ένα παράθυρο στον παράδεισο. Μια τέτοια αγκαλιά συνάντησα κι εγώ στη δική σου παρουσία, Γέροντά μου. Όχι γιατί ήσουν τέλειος – έχω πάψει εδώ και χρόνια να πιστεύω στην ανθρώπινη τελειότητα – αλλά γιατί ήσουν χαριτωμένος, γεμάτος Χριστό. Μέσα από πτώσεις, λάθη, αμαρτίες, βάσανα και αστοχίες, κράτησες όλη σου την ελπίδα στο Χριστό. Μύρισες την κόλαση και πόθησες τον παράδεισο. Γεύτηκες το σκοτάδι και ερωτεύτηκες το Φως. Δεν απογοητεύτηκες γιατί δεν γοητεύτηκες από τη δύναμή σου. Σε εσένα έμαθα πως η αγιότητα δεν είναι τελειότητα, αλλά ολοκληρωτικό άφημα σε Εκείνον. Όσοι αφέθηκαν αγίασαν. Όσοι γυμνώθηκαν τους έντυσε ο Θεός. Σε εσένα έμαθα να αφήνομαι, να μην απελπίζομαι. Εγώ, που δεν είμαι ωραίος, γεμάτος λάθη, πάθη και αμαρτίες, δύσκολο να δει κάποιος το σκοτάδι μου δίχως να τρομάξει. Κι όμως, ποτέ δεν με έκανες να νιώσω χάλια για τα σκοτάδια μου. Ποτέ δεν με απέλπισες. Στην πιο φρικτή αμαρτία μου μου έλεγες: «Σε προτιμώ αμαρτωλό με ταπείνωση παρά ενάρετο με αλαζονεία… μην απελπίζεσαι, μην χάνεσαι στο σκοτάδι, πίστεψε στο Φως που κουβαλάς μέσα σου». Έγινες η μεγάλη, ζεστή αγκαλιά του Θεού στη σκοτεινιά της αμαρτίας μου. Γιατί  μπορεί να μιλάμε και να διαβάζουμε για την αγάπη του Θεού, αλλά αν δεν μας πάρει κάποιος αγκαλιά, αν δεν μας αποδεχθεί και συγχωρέσει, αν δεν μας αγαπήσει δίχως κρατούμενα και χρεωστούμενα, δεν θα βιώσουμε ποτέ τι σημαίνει αγάπη Θεού. Θυμάμαι τα λόγια σου λίγες μέρες πριν φύγεις: «Χριστέ μου, κοιμήθηκα σε πολλές αγκαλιές, μα μονάχα η δική σου μοσχοβολούσε…». Κι εγώ σήμερα σου λέω: η δική σου αγκαλιά μύριζε Θεό. Μέσα από σένα γνώρισα κάτι από το άρωμα του παραδείσου. Σ’ ευχαριστώ. Σ’ ευχαριστώ που υπήρξες αυτός ο άνθρωπος όχι μόνο για μένα.

Παίρνετε το αυτοκίνητο σας και σταματάτε στην είσοδο μίας έξυπνης πόλης. Είναι κάτω διαγραμμισμένος ο δρόμος και μία μπάρα σας εμποδίζει να μπείτε μέσα. Και τότε μία αόρατη φωνή θα σας πει: «τοποθετήστε την κάρτα εισόδου που ηλεκτρονικά προμηθευτήκατε στο μηχάνημα που είναι αριστερά στο πλάι σας. Αφού τοποθετήσετε την κάρτα επάνω στο μηχάνημα τότε αυτή η αόρατη έξυπνη φωνή θα σου πει είσαι ο Ν…….. Σ……… και κατευθύνεσαι με το όχημα σου στην 40η περιφέρεια της πόλης και μάλιστα θα σταθμεύσεις στην 32η οδό με αριθμό 42 ο χώρος στάθμευσης είναι ελεύθερος και σας περιμένει. Είναι η θέση 4022. Θα σας παρακαλέσω οι μετακινήσεις σας να είναι σύντομες, σήμερα επειδή υπάρχει η αφρικάνικη σκόνη, το περιβάλλον είναι τοξικό και για το λόγο αυτό λόγω χαμηλού οξυγόνου, η κατανάλωση βενζίνης θα είναι περισσότερη, για αυτό σας παρακαλώ να μειώσετε τις μετακινήσεις σας. Ακόμα να γνωρίζετε ότι για να υπάρχει τάξη δεν πρέπει να υπερβείτε τα 25 χιλιόμετρα μετακίνησης μέσα στην πόλη διαφορετικά θα σας επιβληθεί πρόστιμο. Θα σας παρακαλέσω κατά την διάρκεια των ταξιδιών σας, να επιλέγετε τους δρόμους με την μπλε διαγράμμιση, διότι στους άλλους δρόμους κυκλοφορούν οχήματα χωρίς οδηγό δορυφορικά κατευθυνόμενα. όταν τελειώσετε την διαμονή σας μην ξεχάσετε την ηλεκτρονική κάρτα εξόδου. Διαφορετικά θα μείνετε μέσα στην πόλη. Πως σας φαίνεται; Τέτοια και άλλα πολλά θα συμβούν. Στις υπηρεσίες, στους δρόμους, ακόμα και μέσα στο σπίτι, οι μετακινήσεις σου δεν θα είναι όπως πριν. Ένας συναγερμός, όπως είναι στα πλοία όπου το βράδυ ξαφνικά εκεί που κοιμάσαι, γίνεται μία αναγγελία, έτσι το ίδιο θα συμβεί και θα ακούγεται σε όλα τα σπίτια. «Είναι 10 η ώρα. Χαμηλώστε τα φώτα, χαμηλώστε ή κλείστε τη μουσική». Σας φαίνεται παράξενο; Το αυτοκίνητο σας, το σπίτι, εσείς ο ίδιος και οι οικείοι σας, σε όλη την διάρκεια των ημερών, θα είναι υπό δορυφορική παρακολούθηση. Αυτά συμβαίνουν, κι αυτά θα συμβούν και πολύ χειρότερα στον κόσμο.

Πετάχτηκα την νύχτα από την κλίνη μου, λουσμένος στον ιδρώτα, σκεπτόμενος αυτό τον κόσμο που ο Εωσφόρος ετοιμάζει, κι είπα: «Θεέ μου, Θεέ μου, τα πάθη μου έγιναν σπόρος αφθαρσίας, ο φόρος της θυσίας του άκακου αμνού. Κι εγώ βαθιά στα σπλάχνα μου, το ξέρω, το θυμάμαι, πως είμαι γέννα Θεϊκή. Μα μέσα μου του άπειρου ο πόθος κλαίει στον υμένα, του εγώ μου και του κόσμου ο χώρος ο στενός. Ακόμα και ο ίσκιος μου εμένα με τρομάζει, το νου εγώ τον λογαριάζω τραγικό, κι ακούω της Ψυχής μου την κραυγή στο σύμπαν να αντηχεί, το φοβερό μου αίνιγμα εκείνος μου εξηγεί. Μέσα στης γη στα σπλάχνα είμαι θαμμένος, σπόρος χαμένος σε ατέλειωτους χειμώνες, και η αιωνιότητα Θεέ μου στα σπλάχνα μου πενθεί. Με ένα σακίδιο του αναχωρητή στον ώμο, ως πότε θα πορεύομαι στον δρόμο το σκληρό, σταθμός κανείς στην εξαντλητική πορεία, Καρδιά μου πότε θα τελειώσει η εξορία; Γιατί, Θεέ μου, πόθησα βαθιά να κοιμηθώ, μες της ανυπαρξίας το βυθό;» Είπα να σπάσω την σιωπή μου με πόνο στην Ψυχή και να φωνάξω σε εσένα, ίσως για πρώτη και ύστατη φορά. Να προσπαθήσω να αγγίξω την Ψυχή και την Καρδιά σου μήπως συνέλθεις τούτη την έσχατη την ώρα. Πριν γίνεις πλέον ένας αριθμός λογισμικός και ένας κωδικός που σε ανιχνεύουν ακόμα τα κινητά των διπλανών σου. Σε έπεισε ο εωσφόρος και έπεισες κι εσύ τον εαυτό σου ότι έγινες ανώτερος, καλύτερος, πιο ηθικός από τον συγγενή, τον γείτονα μα και τον αδελφό σου. Και δεν κατάλαβες ότι θα πρέπει τρόπο να βρεις στον εαυτό σου να εξηγήσεις, Πως είναι δυνατόν να θεωρείς ελεύθερος πως είσαι πια να επιβιώνεις, δίχως κανέναν όμως να αγκαλιάζεις; Δίχως κανέναν το χέρι σου να απλώσεις να χαϊδέψεις; Δίχως αυτούς που αγαπάς να τους φιλάς γλυκά και τρυφερά; Πες μου, πως είναι δυνατόν να είσαι άνθρωπος κι ενώ εσύ μέσα στην πλάνη θα έχεις πιστέψει ότι ζεις, να αντέχεις τον άλλο δίπλα σου να βλέπεις να χάνεται και να πεθαίνει; Στέκεσαι με απάθεια και ακούς για εξαναγκασμούς, κυρώσεις, φοβέρες και διώξεις, και κατορθώνεις ατάραχος να μείνεις, γιατί πιστεύεις ότι όλα όσα τριγύρω σου λαβαίνουν χώρα δεν σε αφορούν; Κάνουν τα μάτια μου να πλημμυρίζουν από δάκρυα που περπατάς αμέριμνος δίχως να βλέπεις τοίχους αόρατους που ορθώνονται τριγύρω σου. Χτίζεις απέραντες και τόσο σκοτεινές ανθρώπων φυλακές, που κάποια ημέρα κι εσένα όλοι εκείνοι που τους πίστεψες, σε αυτό που οικοδόμησαν τα χέρια σου, οι ίδιοι θα σε κλείσουν. Αναρωτήθηκες όλοι αυτοί που πίστεψες, κι εσύ μαζί τους πρωτοπόρος, τι μέλλον ετοιμάζουν κι ετοιμάζεις εσύ για τα δικά σου τα παιδιά; Τι κέρδισες, τι πίσω σου επέστρεψαν, με το αντάλλαγμα το σκέφτηκες ποτέ; Κοίταξε γύρω τον ιστό που υφαίνεται για εσένα ενώ εσύ πιστεύεις ότι είναι για τους άλλους. Δες την αράχνη πως σε κοιτά βαθιά μέσα στα μάτια. Να μην πιστέψεις πως ετοιμάζεται δίχως να έχει έλεος τον διπλανό σου να αφανίσει. Εσένα ετοιμάζεται να σε κατασπαράξει. Κι εσύ αμέριμνος σφυρίζεις τάχα επειδή άφησες την ψυχή σου να μολύνουν όλοι αυτοί κι όλα αυτά που πίστεψες μακριά από τον Θεό. Πονάει η Ψυχή μου και τις νυχτιές κλαίω στην προσευχή μου, που δεν κατάλαβες ότι όλα τούτα είναι μόνο των ωδίνων η αρχή. Ότι όλα αυτά που δεδομένα τα θεώρησες ποτέ δεν θα είναι στη ζωή σου πια τα ίδια. Δεν πρόκειται να πάρεις τίποτα πίσω από εκείνα που ποθείς. Δεν θα σου δώσουν τίποτα εκείνοι που σε έπεισαν να παραδώσεις την Ψυχή σου στα ανίερα τα χέρια τους. Σήκω και στάσου, και κοίτα με τα μάτια σου, μια νέα στο πρόσωπο της γης μας ανατέλλει εποχή. Μια εποχή με νέα ήθη και νόμους νέους, με ελευθερίες που θα μπορούν να προστατεύονται μα και συνάμα να παραβιάζονται πέρα από όσα πίστεψες εσύ. Κραυγάζω με όση δύναμη μου έχει απομείνει, μήπως και ακούσεις και ξυπνήσεις. Σου φώναξα να πάψεις να κοιμάσαι, αλλά εσύ με κοίταξες ειρωνικά και γύρισες αμέριμνος πλευρό τον ύπνο της απώλειας σου να συνεχίσεις. Μου είπες, πως είναι ψέματα όλα αυτά που χιλιάδες χρόνια πριν Εκείνος διακήρυξε, που στον σταυρό ανέβηκε για εσένα και για εμένα, και πως αντίθετα με εσένα ζω εγώ σε μια εποχή που δεν θα έρθει γιατί όλα είναι της φαντασίας μύθευμα. Πως είναι παραμύθια για αφελείς. Και δεν κατάλαβες το αφήγημα εκείνης της «καλής Νεράιδας» που ξεφούσκωσε σαν τον μπαλόνι απότομα. Σε έκαναν να πιστέψεις πως θα γίνεις ιππότης, άρχοντας, βασιλιάς, αθάνατος, εάν θέλεις! Αθάνατος, όμως, δίχως τον Χριστό; Αθάνατος δίχως Εκείνον που είναι η ζωή; Δεν το κατάλαβες, κι εγώ την ύστατη ετούτη ώρα στο φωνάζω, μήπως και το ακούσεις, πως είσαι πια δούλος τους εσύ, και περισσότερο έγινες δούλος εκείνου που είναι από την αρχή εχθρός κι ανθρωποκτόνος της Ψυχής και της αιώνιας ζωής σου. Νιώσε ότι δεν έγινες κι ότι ποτέ σου δεν θα γίνεις κυρίαρχος του εαυτού σου και των άλλων. Και τώρα, που πίστεψες όλα αυτά τα ψέματα, άνοιξε την πόρτα του σπιτιού σου και τρέξε όσο πιο γρήγορα μπορείς, και φώναξε: ΕΊΜΑΙ ΕΛΕΎΘΕΡΟΟΟΟΟΟΟΟΣ! Σε βεβαιώ ακόμα και οι πέτρες στο πέρασμα σου θα θρηνήσουν. Μα πιο πολύ εκείνος που στο θέαμα σου θα γελάσει, είναι εκείνος ο εωσφόρος που σου είπε το πιο «ωραίο παραμύθι»… Αυτό το παραμύθι που πίστεψες με όλη την Ψυχή σου και το έκανες σημαία και σύνθημα στην άδεια σου ζωή! Και να σου πω και κάτι άλλο ακόμα; Συνέχεια πλέον θα σου λέει παραμύθια, τόσο «ωραία», που ακόμα περισσότερο σαν φρόνιμο που έγινες παιδί, τα βράδια αμέριμνα και ειρηνικά θα σε κοιμίζει. Θα ήθελα, όμως, με πόνο στην Ψυχή εσένα να ικετέψω. Τώρα που ακούγονται τα βήματα του Αντίχριστου, την ώρα που ταυτόχρονα ακούγονται τα βήματα του ερχομού Εκείνου, Εκείνου που την ζωή Του δεν δίστασε να δώσει για εσένα. Εκείνου που πια θα έρθει σαν Βασιλιάς. Όσο κι αν με χλευάσεις για όλα αυτά που θέλησα να μοιραστώ μαζί σου, όσο και αν με ειρωνευτείς, όσο κι τα απορρίψεις και πεις πως παραμύθια είναι όλα αυτά, στάσου λίγο και σκέψου. Κι ενώ εσύ θα σκέπτεσαι, εγώ θα στέκω και θα προσεύχομαι για εσένα, μες το βαθύ τον ύπνο σου να ονειρευτείς, κάτι από μιαν άλλη ζωή που είναι η μόνη αληθινή, με γέλια, με τραγούδια και χαρές, με χάδια, με φιλιά, με αγκαλιές, με δόσιμο αγάπης και σπλάχνα Χάρης μα και ελέους. Κι εύχομαι και προσεύχομαι όταν θα δεις εκείνες τις εικόνες που τις χλεύασες, να ταραχτείς κι αλαφιασμένος να ξυπνήσεις, τώρα, που ίσως ακόμα προλαβαίνεις· αν προλαβαίνεις φυσικά. Εάν έχεις αυτιά, στάσου και άκου του γυρισμού Εκείνου τα πατήματα, και του θηρίου που βγαίνει από την άβυσσο και άλλαξε ζωή σου, μήπως προλάβεις και σώσεις την Ψυχή σου, ακόμα κι χρειαστεί να χάσεις την ζωή σου! Και να θυμάσαι πως τον άνθρωπο δεν θα τον σώσουν όποια σημάδια εκείνος επέλεξε στα χέρια του να βάλει, μα θα τον σώσουν εκείνα τα δυο σημάδια που τα καρφιά Εκείνου τρύπησαν τα χέρια Του επάνω εκεί στον Γολγοθά. Με εκείνα τα σημάδια θα σωθείς, εάν δεχτείς να γίνουν σημάδια και στα δικά σου χέρια. Και να θυμάσαι πάντοτε, πως κάποτε τα παραμύθια τελειώνουν κι αρχίζει η Ζωή, η αληθινή Ζωή, η Αιώνια Ζωή! Κι αν με τα μάτια δεν μπορούμε να δούμε, όμως ο αιώνιος λόγος σου μας πληροφορεί, ότι μας περιμένει ένας νέος κόσμος, γεμάτος ομορφιές, γεμάτος ειρήνη, γεμάτος χαρά, γεμάτος από την παρουσία του προσώπου σου, ένας κόσμος Θεού, για αυτό σε παρακαλούμε εσύ ο Κύριος στήριξε την καρδιά μας, μέσα σε αυτόν τον κόσμο των δυσκολιών, της ταλαιπωρίας, ατενίζοντας στον Ιησού τον αρχηγό και τελειωτή της πίστης μας. Σε ευχαριστούμε. Περιμένουμε εκείνη την ημέρα που η αγάπη του Πατέρα θα φανερώσει καθετί.

Αναζήτησα έναν Θεό που υπάρχει, αλλά βρήκα Εκείνον που απλά Είναι. Ο Θεός δεν είναι δεσμευμένος στην ύπαρξη — είναι ο Αιώνιος Εγώ Είμαι.

Ήμουν ένας οδοιπόρος. Στην πλάτη μου κουβαλούσα μια πέτρα βαριά. Επάνω της ήταν χαραγμένη η λέξη «υπάρχω».
Περπατούσα στην έρημο της σκέψης, κάτω από έναν ήλιο που δεν έδυε ποτέ. Οι άνθρωποι στις οάσεις με ρωτούσαν το ίδιο πράγμα: «Υπάρχει Θεός;».
Κι εγώ τους απαντούσα με την πέτρα στην πλάτη που κουβαλούσα: «Το ερευνώ».

Καθώς περπατούσα, η πέτρα στην πλάτη μου με βάραινε όλο και πιο πολύ. Κάθε βήμα ήταν και μια κραυγή. Γιατί ένιωθα βαθιά πως το ίδιο το ερώτημα ήταν εσφαλμένο, σαν να έβαζα Εκείνον μέσα στο ίδιο καλούπι που έβαζε κι εμένα η γλώσσα. Υπάρχω σημαίνει είμαι «υπό» μια αρχή. Εγώ το καταλάβαινα αυτό, γιατί ήμουν πάντοτε υπό κάτι. Μα Εκείνος; Θα μπορούσε να είναι υπό κάτι;

Μια νύχτα έπεσα εξαντλημένος. Η πέτρα έπεσε από την πλάτη μου και έσκισε τη γη. Άκουσα τότε μια φωνή μέσα στην ερημιά, όχι σαν ήχο αλλά σαν ανάσα:

— «Δεν υπάρχει Θεός. Ο Θεός είναι».

Σήκωσα το κεφάλι. Μπροστά μου στεκόταν ένα φως. Όχι μορφή, όχι σχήμα — φως που δεν είχε αρχή.

— «Εγώ είμαι», είπε. «Δεν είμαι υπό αρχή. Είμαι η Αρχή».

Έκλαψα. Όλα τα χρόνια που πάλευα με το ερώτημα έπεσαν σαν σκόνη από πάνω μου. Κατάλαβα πως η πέτρα που κουβαλούσα δεν ήταν η απάντηση, αλλά τα ίδια τα δεσμά μου. Έπρεπε να τη σπάσω για να δω.

Έτσι έγινε: η πέτρα έσπασε και η λέξη «υπάρχω» έγινε σκόνη. Και μέσα από τη σκόνη γράφτηκε μπροστά μου η λέξη «Είμαι». Κι εκεί μέσα, σαν παιδί που ξαναγεννιέται, ανακάλυψα πως το «υπάρχω» μου δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτύπωμα του «Είμαι» Εκείνου.

Τώρα περπατώ πιο ελαφρύς. Όταν με ρωτούν «Υπάρχει Θεός;» δεν θυμώνω, δεν παλεύω. Χαμογελώ και λέω:
«Δεν υπάρχει Θεός όπως υπάρχω εγώ. Ο Θεός είναι. Κι επειδή είναι, υπάρχω κι εγώ».

Και κάθε μου ανάσα είναι μαρτυρία. Δεν ζητώ πια απόδειξη. Η ύπαρξη μου είναι η απόδειξη του Είναι Του.

«Εγώ ειμί ὁ ὤν» (Έξ. 3:14).

Περπατώ μέσα σε μια άνυδρη έρημο γεμάτη από άμμο και στάχτες, κι όμως στην καρδιά μου κρατώ έναν σπόρο. Είναι μικρός, σχεδόν αόρατος, σαν το μυστικό όνομα που δεν λέγεται. Κάθε φορά που σπέρνω, η άμμος τον σκεπάζει· κάθε φορά που ποτίζω, η δίψα της γης πίνει το νερό μου πριν ριζώσει. Κλείνω τα μάτια μου και βλέπω τις ψυχές σαν μικρά πουλιά, να φτερουγίζουν χαμένα μέσα σε αυτή την έρημο. Ο πόνος μου είναι ότι δεν έχω πλέον στα χέρια μου την τροφή να τους δώσω, γιατί οι αποθήκες μου άδειασαν, τα πηγάδια μου στέρεψαν.
Μα προχωρώ. Προχωρώ κουβαλώντας το κενό μου σαν δώρο. Δεν μετρώ πια πόσα έχασα, αλλά πόσα έσπειρα. Δεν μετρώ πόσα παράθυρα έκλεισαν, αλλά πόσες φωνές άγγιξε ο λόγος μου πριν σωπάσει. Το χέρι μου, που κάποτε κρατούσε πολλά, τώρα είναι άδειο· κι όμως είναι πιο ελεύθερο να απλωθεί προς τον ουρανό.
Κι εκεί, στην άκρη της ερήμου, βλέπω μια πέτρα που δεν είναι πέτρα. Είναι σαν μαργαριτάρι, θαμμένο στο χώμα. Σκάβω τη γη με τα δάχτυλα μου και το φέρνω στο φως· είναι μικρό, αλλά μέσα του καθρεφτίζεται όλος ο ουρανός. Το κρατώ και ξαφνικά καταλαβαίνω: δεν χρειάζομαι αποθήκες, δεν χρειάζομαι μηχανές· ο λόγος που έχω να δώσω δεν είναι δικός μου, είναι δώρο, και θα βρίσκει τρόπο να γεννιέται ξανά.
Τότε γονατίζω. Η στάχτη κολλάει στα γόνατα μου, η άμμος μπαίνει στο στόμα μου, αλλά η προσευχή ανεβαίνει σαν φως. «Κύριε», λέω, «τα χέρια μου είναι άδεια, αλλά η καρδιά μου είναι γεμάτη από Σένα. Αν είναι να συνεχιστεί το έργο, Εσύ θα το κάνεις να συνεχιστεί. Αν είναι να γεννηθεί ο τόπος που ονειρεύτηκα, Εσύ θα τον γεννήσεις. Αν είναι να δοθεί εργαλείο, Εσύ θα το προμηθεύσεις. Εγώ μένω εδώ, μικρός, φτωχός, αλλά πιστός».
Κι εκεί, μέσα στον άνεμο της ερήμου, ακούω μια φωνή. Δεν είναι σαν τις φωνές των ανθρώπων· είναι ήσυχη, μα δυνατή, σαν σπόρος που σπάζει τη γη. Μου λέει: «Το έργο δεν είναι το χώμα ούτε το εργαλείο· το έργο είναι η πίστη σου. Μείνε. Και θα δεις να βλασταίνει ο σπόρος που έσπειρες».
Σηκώνομαι με το μαργαριτάρι στο χέρι, το κρατώ στο στήθος μου. Δεν έχω πια φόβο· η έρημος δεν με φοβίζει. Η έρημος είναι ο τόπος που οι σπόροι κοιμούνται πριν ξυπνήσουν. Προχωρώ, κι ας μην ξέρω πώς. Κάθε μου βήμα είναι προσευχή, κάθε ανάσα μου ανάβει φως μέσα στη σκόνη. Ξέρω ότι Εκείνος βλέπει· ξέρω ότι θα προμηθεύσει· ξέρω ότι οι ψυχές δεν χάνονται, μόνο περιμένουν τη βροχή.

«Μη φοβάσαι, μικρέ ποιμένα», ακούω μέσα μου. «Σου εμπιστεύτηκα τα πρόβατα όχι για να έχεις μαντρί, αλλά για να έχεις καρδιά».

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

1. Η Σάλπιγγα της Αρχής

Ο κόσμος στέκεται μπροστά μου σαν σκηνή θεάτρου, γεμάτη ήχους, φώτα και χειροκροτήματα. Μα πίσω από τα παρασκήνια, εκεί που δεν φτάνει το βλέμμα του πλήθους, κρύβεται ο αληθινός σκηνοθέτης. Άλλοτε είναι ο Θεός, κι άλλοτε ο εχθρός. Κι αυτό θέλω να το φωνάξω από την αρχή: ο κόσμος δεν είναι ουδέτερος. Δεν είναι ένα κενό πεδίο στο οποίο απλώς κινούμαστε. Είναι ναός. Και κάθε ναός έχει λατρεία, έχει ιερέα, έχει θυσία.

Γράφω αυτό το κείμενο όχι σαν θεωρητικός που αποστασιοποιείται, αλλά σαν άνθρωπος που έζησε και μάτωσε μέσα στους ψευδο-ναούς. Δεν μιλώ για αφηρημένα σχήματα, αλλά για πληγές που έφεραν τη δική μου ψυχή στο χείλος της απώλειας. Το λέω καθαρά: ο κόσμος στον οποίο έζησα δεν ήταν ποτέ απλός κόσμος. Ήταν πάντα ναός. Και χωρίς τον Χριστό, ήταν πάντοτε ναός σχιζοφρενικός· τόπος όπου όλα τα νοήματα μπερδεύονται, όπου ο άνθρωπος διχάζεται, όπου η ίδια η ύπαρξη κατακερματίζεται.

Η φωνή μου θέλει να γίνει σάλπιγγα. Όχι για να ακουστώ εγώ, αλλά για να ξυπνήσει η μνήμη που έχουμε όλοι βαθιά μέσα μας: η μνήμη του αληθινού Ναού. Γιατί προτού στηθούν οι ψευδο-ναοί, υπήρχε ο Παράδεισος· υπήρχε η παρουσία του Θεού· υπήρχε η αγνή κοινωνία της ψυχής με τον Δημιουργό της. Εκείνο χάθηκε με την πτώση. Κι από τότε ο άνθρωπος, ξεχασμένος και σαστισμένος, χτίζει ναούς υποκατάστασης: ιδεολογίες, θρησκείες, επιστήμες, κράτη, οικονομίες, ακόμη και οικογένειες που δεν έχουν το Χριστό στο κέντρο τους. Όλα αυτά μοιάζουν δομές, αλλά στην πραγματικότητα είναι ναοί.

Η πτώση δεν ήταν απλά ανυπακοή· ήταν τελεσιουργία. Ο όφις στάθηκε σαν ιερέας μπροστά στον άνθρωπο, η συνείδηση έγινε άγια τράπεζα, το ψεύδος και η υποβολή σκεύη, κι ο καρπός αντίδωρο θανάτου. Από τότε κάθε ψευδο-ναός του κόσμου είναι παραλλαγή της πρώτης εκείνης δαιμονικής λειτουργίας. Γι’ αυτό ονομάζω τον κόσμο «σχιζοφρενικό ναό»: γιατί διαιρεί την ψυχή, την κάνει να λατρεύει και να καταστρέφεται ταυτόχρονα.

Το κείμενο που ξεκινώ εδώ δεν είναι ψυχρή ανάλυση. Είναι ομολογία. Θα μιλήσω για τους ναούς που με πλάνησαν: για τις θρησκείες που έπαιξαν με το όνομα του Θεού, για τις ιδεολογίες που μεθούσαν με υποσχέσεις δικαιοσύνης, για την ψυχολογία που υποσχόταν θεραπεία μα έσκαβε πιο βαθιά την πληγή, για την επιστήμη που θεοποίησε τον εαυτό της, για την εξουσία που θεώρησα σωτηρία και με πούλησε στη βία.

Θα μιλήσω ακόμη πιο προσωπικά: για το πώς λάτρεψα τα είδωλά τους, πώς με απορρόφησε η γοητεία τους, πώς γεύτηκα την υποτιθέμενη δύναμή τους. Και πώς στο τέλος με κατέστρεψαν, με γύμνωσαν, με άφησαν στο κενό. Μόνο μέσα σε αυτή τη γύμνωση μπόρεσα να ακούσω ξανά τη φωνή του Χριστού, τη μόνη σάλπιγγα που δεν οδηγεί στη σχιζοφρένεια, αλλά στην Ανάσταση.

Το κείμενο αυτό είναι κάλεσμα. Δεν είναι κάλεσμα να απορρίψεις απλώς, αλλά να θυμηθείς· να θυμηθείς ποιος είναι ο αληθινός Ναός και να βγεις από τους ψευδο-ναούς. Είναι η μαρτυρία μου πως ο κόσμος, με όλη του την ποικιλία και την επίφαση ελευθερίας, δεν είναι τίποτε άλλο από μια τεράστια θεατρική σκηνή, ένας ναός ψευδούς λατρείας, όπου οι άνθρωποι προσφέρουν θυσίες στον εαυτό τους και στους δαίμονες. Μα ο Χριστός, με το Σώμα και το Αίμα Του, έστησε τον μόνο Ναό που σώζει.

Αυτή είναι η Σάλπιγγα της Αρχής. Από εδώ ξεκινάμε. Από την ομολογία ότι ο κόσμος δεν είναι κόσμος, αλλά ναός. Κι ότι χωρίς τον Χριστό, είναι πάντοτε ναός σχιζοφρενικός.

2. Η Πτώση ως Δαιμονική Τελεσιουργία

Για να καταλάβεις τον κόσμο ως σχιζοφρενικό ναό, πρέπει να γυρίσεις στην αρχή. Στην Εδέμ δεν διαδραματίστηκε απλώς μια ιστορία ανυπακοής, αλλά μια λειτουργία, μια τελεσιουργία — και μάλιστα όχι θεία, αλλά δαιμονική. Ο όφις στάθηκε σαν ιερέας, έστησε τη δική του “λειτουργία” και ο άνθρωπος την αποδέχτηκε. Από τότε, όλα όσα χτίζει ο άνθρωπος χωρίς τον Θεό είναι παραλλαγές αυτής της πρώτης σκοτεινής τελετής.

Ας το δούμε βήμα-βήμα. Ο άνθρωπος είχε πλαστεί κοινωνός θείας φύσεως. Ο Θεός περπατούσε μαζί του, και η ζωή του ήταν λατρεία χωρίς μεσολαβήσεις. Δεν υπήρχε ψευδαίσθηση, δεν υπήρχε σχίσμα. Η ψυχή του ήταν ενιαία, στραμμένη προς τον Δημιουργό. Σ’ εκείνη τη στιγμή έρχεται ο όφις, όχι απλώς με έναν πειρασμό, αλλά με μια πρόταση λατρείας.

Η ανθρώπινη συνείδηση γίνεται άγια τράπεζα. Εκεί προσφέρεται ο ψίθυρος: “Θα γίνετε σαν θεοί.” Το ψεύδος και η υποβολή λειτουργούν ως σκεύη. Ο καρπός προσφέρεται σαν αντίδωρο — όχι προς ζωή, αλλά προς θάνατο. Όλη η πράξη είναι μια αντι-λειτουργία, μια δαιμονική λειτουργία που μιμείται την αλήθεια. Και ο άνθρωπος, αντί να προσφέρει τον εαυτό του στον Δημιουργό, προσφέρει τον εαυτό του στην ψευδαίσθηση.

Από τη στιγμή εκείνη, η φύση του ανθρώπου διχάζεται. Ο κοινωνός γίνεται άτομο. Αυτό είναι το πρώτο σχίσμα, η πρώτη σχιζοφρένεια. Δεν μιλάμε για ασθένεια ψυχολογική· μιλάμε για υπαρξιακή διάρρηξη. Η ενότητα με τον Θεό διακόπηκε, και η ψυχή άρχισε να ζει μέσα σε διχασμό: θέλει τον Θεό, αλλά φοβάται, αναζητά το φως, αλλά τρέχει στο σκοτάδι, διψά την αλήθεια, αλλά επιλέγει το ψεύδος.

Κι εδώ μπαίνει η ρίζα όλων των “ναών” που θα εμφανιστούν αργότερα. Κάθε θρησκεία, κάθε ιδεολογία, κάθε επιστήμη που στήνεται χωρίς τον Χριστό είναι απόηχος αυτής της πρώτης τελετής. Έχουν ιερείς (ηγεσίες, γκουρού, επιστήμονες, πολιτικούς), έχουν θυσίες (ανθρώπινες ζωές, συνειδήσεις, ελευθερίες), έχουν σκεύη (τεχνολογίες, συστήματα, μυστικισμούς) και πάντα έχουν έναν καρπό που υπόσχεται ζωή, αλλά χαρίζει θάνατο.

Η πτώση είναι το αρχέτυπο. Αν δεν το δεις έτσι, ο κόσμος μοιάζει απλώς με χαώδες πεδίο. Αν όμως το δεις ως τελεσιουργία, τότε καταλαβαίνεις γιατί όλα μοιάζουν με λατρεία. Δεν είναι τυχαίο. Ο κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς λατρεία. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος για να προσφέρει, να δοξάζει, να υψώνει. Αν δεν το κάνει στον Θεό, θα το κάνει αλλού. Και το αλλού είναι πάντα μίμηση, πάντα παραχάραξη, πάντα δαιμονική λειτουργία.

Το πιο τραγικό είναι πως η πτώση μοιάζει με νίκη ελευθερίας. “Θα γίνετε σαν θεοί.” Ο άνθρωπος νόμισε ότι αυτονομείται, ότι θα σταθεί όρθιος χωρίς τον Θεό. Μα αυτό που ήρθε δεν ήταν ελευθερία, αλλά η πιο βαριά σκλαβιά: η υποδούλωση στο ψεύδος. Από τότε, κάθε εξουσία, κάθε δόγμα, κάθε θεωρία που υπόσχεται “θεοποίηση” χωρίς Χριστό, επαναλαμβάνει την ίδια υπόσχεση του όφεως.

Γι’ αυτό ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός. Γιατί κουβαλά πάντα το ίδιο: υπόσχεται φως, δίνει σκοτάδι· μιλά για ζωή, φέρνει θάνατο· μιλά για ελευθερία, σε δένει πιο σφιχτά. Η τελεσιουργία της Εδέμ ήταν η πρώτη λειτουργία της σχιζοφρένειας. Από εκεί και πέρα, κάθε τι που χτίζει ο άνθρωπος χωρίς Θεό είναι ένα ακόμα παρακλάδι της.

Όταν το καταλάβεις αυτό, όλα μπαίνουν σε πλαίσιο. Δεν χρειάζεται να χαθείς μέσα στις αμέτρητες θεωρίες. Όλες, στην ουσία, είναι παραλλαγές του πρώτου ψεύδους. Και μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να σπάσει ο κύκλος: η επιστροφή στον αληθινό Ναό, στον Χριστό. Εκεί όπου η τελεσιουργία δεν είναι μίμηση, αλλά αλήθεια· εκεί όπου το αντίδωρο δεν είναι θάνατος, αλλά Σώμα και Αίμα Χριστού.

Η πτώση ως δαιμονική τελεσιουργία δεν είναι απλώς ιστορικό γεγονός· είναι το θεμέλιο που εξηγεί γιατί ο κόσμος είναι αυτό που είναι. Είναι το πρώτο σχίσμα. Και από αυτό το σχίσμα ξεκινάει η μεγάλη περιπέτεια του ανθρώπου: να βρει ξανά την ενότητα του Ναού, να επιστρέψει από τους ψευδο-ιερείς στον αληθινό Αρχιερέα, τον Χριστό.

3. Ο Άνθρωπος από κοινωνός θείας φύσεως έγινε άτομο

Η πιο μεγάλη τραγωδία της πτώσης δεν είναι απλώς ότι ο άνθρωπος εκδιώχθηκε από τον Παράδεισο. Είναι ότι έχασε την ταυτότητά του. Από κοινωνός θείας φύσεως, έγινε άτομο. Από πρόσωπο που ζούσε μέσα στην αγάπη του Θεού, έγινε μονάδα αποκομμένη, αυτονομημένη, κλεισμένη στον εαυτό της. Αυτό είναι το αληθινό ρήγμα, η πρώτη σχιζοφρένεια που διαπερνά όλη την ιστορία.

Στην Εδέμ ο άνθρωπος ζούσε με τον Θεό. Η σχέση του ήταν κοινωνία· μια ζωή δοσμένη, ανοιχτή, φωτεινή. Η ύπαρξή του δεν είχε “εγώ” που οχυρώνεται. Ήταν “εμείς”: Θεός και άνθρωπος σε κοινωνία αγάπης. Το “είναι” του δεν είχε να αποδείξει τίποτα· ήταν δώρο, ήταν χάρη.

Με την πτώση όμως, ο άνθρωπος πίστεψε στο ψέμα της αυτοθέωσης. Και το πρώτο που γεννήθηκε μέσα του ήταν η απομόνωση. Φοβήθηκε, κρύφτηκε, κατηγόρησε τον άλλον. Το “εμείς” έγινε “εγώ”. Έτσι, γεννήθηκε το άτομο. Και το άτομο είναι η ρίζα όλων των ψευδο-ναών. Γιατί κάθε ψευδο-ναός στηρίζεται σε άτομα που λατρεύουν τον εαυτό τους ή τα είδωλά τους.

Το άτομο ζει με αυταπάτη ελευθερίας, αλλά στην πραγματικότητα είναι σκλάβος. Σκλάβος του φόβου, της επιθυμίας, της αυτοεπιβεβαίωσης. Όταν δεν υπάρχει κοινωνία με τον Θεό, η ψυχή γίνεται κομμάτια: άλλα θέλει το σώμα, άλλα το μυαλό, άλλα η καρδιά. Γι’ αυτό μιλώ για σχιζοφρένεια: όχι σαν ιατρική διάγνωση, αλλά σαν πνευματική κατάσταση διάσπασης.

Από εδώ ξεκινούν όλα τα συστήματα του κόσμου. Η φιλοσοφία, η πολιτική, η επιστήμη, η οικονομία, όλες χτίζονται πάνω σε άτομα που ζητούν να αυτονομηθούν, να θεοποιήσουν τη δική τους λογική ή δύναμη. Έτσι χτίζονται ναοί: ναοί γνώσης, ναοί εξουσίας, ναοί πλούτου. Όλοι όμως έχουν το ίδιο θεμέλιο: τον άνθρωπο-άτομο που ξεκόπηκε από τον Θεό.

Η αλήθεια είναι σκληρή: το άτομο δεν μπορεί να ζήσει. Γι’ αυτό ψάχνει απεγνωσμένα να συνδεθεί, αλλά όχι με τον Θεό· με ψευδοκοινότητες, με ιδεολογίες, με θρησκείες που δεν σώζουν. Κι εκεί παίζεται ξανά το ίδιο δράμα: μια μάζα από άτομα που φτιάχνουν ναούς ψεύδους, και μέσα σε αυτούς πνίγουν τη δίψα τους για την αληθινή κοινωνία.

Εγώ το έζησα στο πετσί μου. Έτρεξα πίσω από ιδέες που υπόσχονταν ενότητα, από συστήματα που φώναζαν για αδελφοσύνη. Μα στο τέλος βρήκα τον εαυτό μου πιο μόνο, πιο διχασμένο, πιο άτομο από ποτέ. Γιατί τίποτα από όλα αυτά δεν είχε τον Χριστό. Ήταν όλα παραλλαγές της πρώτης πτώσης: ψευδο-λειτουργίες που με έκαναν να προσφέρω τον εαυτό μου στο κενό.

Η τραγωδία του ατόμου είναι ότι δεν ξέρει ποιος είναι. Ψάχνει ταυτότητα σε πράγματα που φθείρονται. Θέλει να ανήκει, αλλά ανήκει σε ψεύτικους ναούς. Θέλει να αγαπηθεί, αλλά λατρεύει είδωλα που δεν αγαπούν. Και μέσα σε αυτό το χάος, η ψυχή διχάζεται, σχίζεται, αρρωσταίνει. Αυτός είναι ο κόσμος ως σχιζοφρενικός ναός: ένα σύστημα που παράγει άτομα και τα φυλακίζει σε ψευδαισθήσεις.

Μόνο με τον Χριστό ξαναβρίσκει ο άνθρωπος την αληθινή του φύση: όχι άτομο, αλλά πρόσωπο. Όχι μόνος, αλλά σε κοινωνία. Στην Εκκλησία, στο Σώμα Του Χριστού, ο άνθρωπος παύει να είναι άτομο. Γίνεται μέλος ζωντανό, ενωμένο, ολοκληρωμένο. Αυτό είναι το θαύμα: η αποκατάσταση του ρήγματος, η θεραπεία της σχιζοφρένειας.

Αν δεν καταλάβουμε αυτή τη μετάβαση από κοινωνός Θείας φύσης σε άτομο, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε τον κόσμο. Γιατί ολόκληρος ο κόσμος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ιστορία του ατόμου που λατρεύει τον εαυτό του. Και κάθε ναός χωρίς Χριστό είναι απλώς μνημείο αυτής της μοναξιάς.

4. Η Μνήμη του Ναού

Μέσα στον θόρυβο του κόσμου, μέσα στη σχιζοφρένεια των ψευδο-ναών, υπάρχει κάτι που δεν σβήνει: η μνήμη του αληθινού Ναού. Είναι βαθιά χαραγμένη μέσα μας, σαν ίχνος που ούτε η πτώση δεν κατάφερε να διαγράψει ολοκληρωτικά. Όσο κι αν ο άνθρωπος λατρεύει είδωλα, όσο κι αν πνίγεται μέσα σε ψευδοθεότητες, υπάρχει μια σιωπηλή νοσταλγία που τον κατατρώει. Είναι ο καημός για Εκείνον που έχασε.

Αυτό το ίχνος είναι η μεγαλύτερη μαρτυρία πως δεν πλαστήκαμε για τον κόσμο όπως είναι. Αν ο άνθρωπος ήταν φτιαγμένος για να ζει ως άτομο μέσα σε ψευδο-ναούς, θα ήταν ευτυχισμένος. Δεν θα πονούσε τόσο βαθιά, δεν θα ένιωθε τόσο έντονα το κενό. Μα το κενό υπάρχει, και το ξέρει καλά όποιος δοκίμασε να χορτάσει τη δίψα του με ιδεολογίες, πλούτο, δόξα, εξουσία, ή ακόμη και θρησκευτικά σχήματα χωρίς τον Χριστό. Το κενό δεν γεμίζει, γιατί η μνήμη του Ναού δεν ξεχνιέται.

Εγώ την ένιωσα αυτή τη μνήμη σαν πληγή και σαν κάλεσμα μαζί. Όταν έτρεχα από ναό σε ναό, από σύστημα σε σύστημα, πάντα υπήρχε κάτι μέσα μου που φώναζε: «Δεν είναι αυτό! Δεν είναι εδώ η αλήθεια!» Εκείνη η φωνή δεν ήταν δική μου. Ήταν το ίχνος της παρουσίας του Θεού, που έμενε ζωντανό ακόμη και μέσα στη σκοτεινή σχιζοφρένεια του κόσμου.

Η μνήμη του Ναού είναι η πιο επικίνδυνη δύναμη για τους ψευδο-ναούς. Γιατί όσο υπάρχει αυτή, ποτέ δεν μπορούν να μας κρατήσουν αιχμάλωτους ολοκληρωτικά. Μπορεί να μας τυφλώνουν, να μας παραπλανούν, να μας γοητεύουν, αλλά δεν μπορούν να σβήσουν εκείνη την αίσθηση ότι κάτι άλλο μάς περιμένει. Ότι υπάρχουμε για κάτι ανώτερο, αληθινό, αιώνιο.

Κι όμως, οι ψευδο-ναοί προσπαθούν να μιμηθούν τη μνήμη αυτή. Γι’ αυτό τόσες θρησκείες υπόσχονται “επιστροφή” σε έναν χαμένο παράδεισο· γι’ αυτό οι ιδεολογίες μιλούν για “ουτοπία”· γι’ αυτό η ψυχολογία μιλά για “ολότητα”. Όλα είναι απόπειρες να καλύψουν την πληγή της μνήμης με ψεύτικες θεραπείες. Αλλά η πληγή δεν κλείνει έτσι· μόνο ο Χριστός μπορεί να τη θεραπεύσει, γιατί μόνο Αυτός είναι ο αληθινός Ναός.

Η μνήμη του Ναού μας κάνει ανήσυχους. Δεν βολευόμαστε πουθενά. Ό,τι κι αν πετύχουμε, πάντα κάτι λείπει. Μπορεί να έχουμε τα πάντα, αλλά μέσα μας να φωνάζουμε πως είμαστε άδειοι. Αυτή η ανησυχία είναι ευλογία, όχι κατάρα. Είναι το σκοινί που μας τραβάει πίσω στην αλήθεια. Είναι η υπενθύμιση ότι δεν φτιαχτήκαμε για τους ψευδο-ναούς, αλλά για τον Χριστό.

Γι’ αυτό λέω πως η μνήμη του Ναού είναι η κρυφή μας κληρονομιά. Είναι το σημείο όπου ο Θεός δεν μας εγκατέλειψε. Ακόμη κι αν όλα κατέρρευσαν, ακόμη κι αν η πτώση μας βύθισε στη σχιζοφρένεια, Εκείνος άφησε μέσα μας μια σπίθα που θυμάται. Κι αυτή η σπίθα είναι αρκετή για να ανάψει φωτιά, αν την αφήσουμε.

Στον κόσμο των σχιζοφρενικών ναών, η μνήμη του Ναού είναι σαν ηχώ. Μπορεί να χάνεται μέσα στις φωνές, αλλά επιμένει. Μπορεί να την καλύπτουν, αλλά δεν την ακυρώνουν. Είναι το μυστικό σημείο αναγνώρισης: εκεί όπου η ψυχή καταλαβαίνει ότι δεν χωρά σε τίποτα λιγότερο από τον Θεό.

Αν ξεκινάμε αυτό το κείμενο με τη σάλπιγγα και την πτώση, είναι για να φτάσουμε εδώ: να θυμηθούμε. Γιατί χωρίς μνήμη, ο άνθρωπος συμβιβάζεται. Με τη μνήμη, όμως, ξέρει ότι υπάρχει δρόμος επιστροφής. Ο Χριστός είναι ο Ναός που καλεί τη μνήμη μας να αναστηθεί, να θυμηθεί την πρώτη αγάπη, να ξαναβρεί το πρόσωπό της.

5. Ο Κόσμος δεν είναι ουδέτερος

Ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα που μας ταΐζει ο κόσμος είναι ότι είναι «ουδέτερος». Ότι υπάρχει απλώς σαν σκηνικό, σαν πεδίο, κι εμείς μπορούμε να κινούμαστε μέσα του χωρίς να επηρεαζόμαστε. Μας μαθαίνουν να τον βλέπουμε σαν χώρο ουδέτερης ελευθερίας: «Εσύ αποφασίζεις, εσύ ορίζεις, όλα εξαρτώνται από σένα.» Μα αυτή είναι η πιο επικίνδυνη ψευδαίσθηση. Γιατί ο κόσμος δεν είναι ποτέ ουδέτερος. Είναι πάντοτε ναός· άλλοτε του Θεού, άλλοτε των δαιμόνων.

Η πτώση έκανε τον κόσμο να γίνει πεδίο δίψυχης λατρείας. Κάθε πράξη, κάθε δομή, κάθε σύστημα κρύβει μέσα του έναν προσανατολισμό: ή προς τον Χριστό ή προς το ψεύδος. Δεν υπάρχει μέση οδός. Ό,τι μοιάζει «ουδέτερο» είναι απλώς καμουφλαρισμένος ναός. Η επιστήμη, η τέχνη, η πολιτική, η οικονομία, οι σχέσεις, όλα φέρουν μέσα τους έναν χαρακτήρα λατρείας. Είτε λατρεία στον αληθινό Θεό είτε σε ψεύτικα είδωλα.

Το καταλαβαίνεις όταν αρχίσεις να παρατηρείς. Το πανεπιστήμιο που διακηρύσσει ελευθερία γνώσης έχει κι αυτό το ιερατείο του: καθηγητές, θεωρίες, δοξασίες που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Το κράτος που υπόσχεται ασφάλεια λειτουργεί με τελετουργίες εξουσίας, με θυσίες πολιτών, με πίστη σε σύμβολα και σημαίες. Η αγορά, η διαφήμιση, το χρήμα, όλα έχουν τα δικά τους ιερά, τα δικά τους θυσιαστήρια. Ο κόσμος είναι γεμάτος ιερές γλώσσες, δοξολογίες, λειτουργίες· μόνο που δεν είναι προς τον Θεό, αλλά προς ψεύτικες θεότητες.

Ακόμη και η ίδια η ψυχολογία — που παρουσιάζεται ως επιστήμη «ουδέτερη», χωρίς θρησκευτικό χαρακτήρα — δεν είναι τίποτε άλλο από ένας ψευδο-ναός. Έχει το δικό της ιερατείο, τα δικά της ιερά βιβλία, τις δικές της ομολογίες πίστης (διαγνώσεις, θεωρίες, δόγματα). Κι αν παρατηρήσεις καλά, θα δεις ότι κάθε «θεραπεία» χωρίς Χριστό μοιάζει με εξομολόγηση χωρίς άφεση, με τελετουργία χωρίς Χάρη.

Δεν υπάρχει ουδέτερη γνώση. Δεν υπάρχει ουδέτερη εξουσία. Δεν υπάρχει ουδέτερη επιστήμη. Δεν υπάρχει ουδέτερη τέχνη. Κάθε τι που αγγίζει τον άνθρωπο τον οδηγεί είτε προς τον Θεό είτε προς τον εχθρό. Αυτή είναι η αλήθεια που δεν θέλουμε να ακούσουμε, γιατί μας τρομάζει. Προτιμάμε το παραμύθι της ουδετερότητας, γιατί μας αφήνει να πιστεύουμε πως μπορούμε να παίζουμε με όλα χωρίς κόστος.

Μα ο κόσμος είναι ναός. Και κάθε ναός απαιτεί λατρεία. Όταν μπαίνεις μέσα του, είτε το θες είτε όχι, γίνεσαι λειτουργός. Αν δεν υψώνεις τον Χριστό, τότε υψώνεις κάτι άλλο: το εγώ σου, μια θεωρία, μια ιδεολογία, μια εξουσία. Η ψυχή δεν μπορεί να σταθεί «ουδέτερη». Όσο αναπνέει, λατρεύει. Το ερώτημα δεν είναι αν θα λατρέψεις· το ερώτημα είναι ποιον θα λατρέψεις.

Εδώ βρίσκεται η ουσία του κειμένου: να ξεσκεπάσει αυτήν την απάτη. Να δείξει ότι ο κόσμος δεν είναι ένας κήπος γεμάτος επιλογές, αλλά ένας χώρος ναών που ανταγωνίζονται για την ψυχή μας. Και ότι αν δεν στραφούμε στον αληθινό Ναό, θα βρεθούμε να υπηρετούμε σε ψευδο-θυσιαστήρια.

Το ένιωσα αυτό όταν στάθηκα μέσα σε ναούς γνώσης, σε ναούς εξουσίας, σε ναούς πλούτου. Όλοι απαιτούσαν κάτι από μένα. Όλοι ζητούσαν θυσίες: χρόνο, ψυχή, πίστη, σάρκα. Κι εγώ, νομίζοντας ότι παίζω σε ουδέτερο έδαφος, πρόσφερα θυσίες σε δαίμονες χωρίς να το καταλάβω. Η ουδετερότητα με εξαπάτησε, μέχρι που με κατέστρεψε.

Ο κόσμος δεν είναι ουδέτερος. Και η ψυχή που θέλει να σωθεί πρέπει να το καταλάβει αυτό. Να διακρίνει ότι πίσω από κάθε δομή υπάρχει ένα ιερατείο. Ότι πίσω από κάθε σύστημα υπάρχει μια λατρεία. Κι ότι η μόνη σωτηρία είναι να στραφούμε στον Ναό του Χριστού, εκεί όπου η λατρεία είναι αλήθεια και ζωή.

6. Το Σημάδι της Ερμηνείας

Αν όλο αυτό το κείμενο πρόκειται να σταθεί σαν ναός γραπτός, χρειάζεται το σημάδι του· το στίγμα που θα μας προσανατολίζει κάθε φορά που επιστρέφουμε. Γιατί χωρίς σημάδι, ο κόσμος μάς παρασύρει ξανά στον θόρυβο και στις ψευδαισθήσεις του. Το σημάδι είναι η Σάλπιγγα που μας θυμίζει: εδώ δεν μιλάμε απλώς για κεφάλαια, για ιδέες, για ιστορίες· εδώ μιλάμε για τον κόσμο ως ναό.

Το κλειδί είναι αυτό: κάθε ερμηνεία του κόσμου είναι θεολογική. Ακόμη κι εκείνες που παριστάνουν πως δεν έχουν σχέση με τον Θεό. Όταν η ψυχολογία μιλά για το ασυνείδητο, κάνει θεολογία· όταν η πολιτική μιλά για τον “λαό”, χτίζει θεολογία· όταν η επιστήμη μιλά για την “εξέλιξη”, θεολογεί. Όλες οι ερμηνείες είναι λειτουργίες, όλες έχουν ναούς, όλες έχουν ιερείς. Μόνο που οι περισσότερες είναι παραχαράξεις.

Το σημάδι μας είναι η επιστροφή στην αρχή: στην Εδέμ. Η πτώση ήταν δαιμονική τελεσιουργία. Από εκεί ξεκινάει το νήμα. Όλα τα υπόλοιπα είναι παραλλαγές της ίδιας πράξης. Και κάθε φορά που κοιτάζουμε τον κόσμο, πρέπει να θυμόμαστε αυτό: δεν βλέπουμε φαινόμενα, βλέπουμε ναούς. Δεν βλέπουμε θεωρίες, βλέπουμε λατρείες. Δεν βλέπουμε ιδέες, βλέπουμε θυσιαστήρια.

Αν κρατήσουμε αυτό το σημάδι, δεν θα χαθούμε. Γιατί θα ξέρουμε να ξεχωρίζουμε το ψεύτικο από το αληθινό. Θα θυμόμαστε ότι η μνήμη του Ναού μέσα μας δεν ψεύδεται. Ότι όσο κι αν ο κόσμος στήνει σχιζοφρενικούς ναούς, ο Χριστός είναι ο μόνος Ναός που σώζει.

Το σημάδι είναι και προσωπικό. Γιατί δεν γράφω θεωρητικά, αλλά εξομολογητικά. Το κείμενο αυτό είναι η δική μου ομολογία: πώς έζησα σε αυτούς τους ναούς, πώς κατέρρευσα, πώς γύμνωσα τον εαυτό μου μέχρι που άκουσα ξανά τη φωνή του Χριστού. Το σημάδι μου είναι η εμπειρία μου. Είναι τα δάκρυα που έχυσα μέσα στους ψευδο-ναούς. Είναι το ότι γνώρισα το ψεύδος τους εκ των έσω, και τώρα μπορώ να πω: όλα είναι παραλλαγές της ίδιας πρώτης τελετής.

Χωρίς σημάδι, το έργο θα γίνει απλή ανάλυση, μια ακόμη φιλοσοφική απόπειρα. Με το σημάδι, γίνεται ομολογία. Γίνεται σάλπιγγα. Δεν γράφω για να εξηγήσω απλώς· γράφω για να μαρτυρήσω. Ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός. Και όποιος δεν το δει έτσι, θα συνεχίσει να τρέχει μέσα στους ψευδο-λαβύρινθους, νομίζοντας ότι πατά σε ουδέτερο έδαφος.

Το σημάδι είναι το εξής:

Θα μιλήσω για τον κόσμο όχι ως σύνολο πραγμάτων, αλλά ως δίκτυο ναών. Και κάθε ναός που δεν έχει Χριστό είναι σχιζοφρενικός.

Αυτό θα μας προσανατολίζει. Δεν αναλύουμε απλώς φαινόμενα, αλλά αποκαλύπτουμε ψευδο-λατρείες. Κι η αλήθεια του Χριστού θα είναι το φως με το οποίο θα τις ξεσκεπάζουμε.

Έτσι το προοίμιο κλείνει με το ίδιο που άρχισε: με μια σάλπιγγα. Η πρώτη ήταν για να ξεκινήσουμε· η τελευταία για να κρατήσουμε τον δρόμο. Από εδώ και πέρα, θα βαδίσουμε μέσα στο κυρίως κείμενο με σταθερό σημάδι. Ο κόσμος δεν είναι κόσμος· είναι ναός. Και ο Χριστός είναι η μόνη μας Έξοδος.

Κυρίως Κείμενο

1. Οι Θρησκείες ως Σχιζοφρενικοί Ναοί

Όταν μιλάμε για θρησκεία, πολλοί σκέφτονται κάτι ιερό, κάτι σεβαστό, έναν δρόμο που φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στον Θεό. Μα η αλήθεια είναι πιο σκληρή: οι περισσότερες θρησκείες, αν όχι όλες, δεν είναι δρόμοι προς τον Θεό, αλλά ψευδο-ναοί. Ναοί που μιμούνται την αλήθεια, μα στην ουσία την παραχαράσσουν. Ναοί που τρέφονται από τη νοσταλγία της ψυχής για τον αληθινό Ναό, αλλά την εγκλωβίζουν σε σχιζοφρένεια.

Αν δούμε την ιστορία, θα καταλάβουμε πως όλες οι θρησκείες είναι παραλλαγές της πτώσης. Όπως ο όφις στην Εδέμ υποσχέθηκε “θεοποίηση” χωρίς τον Θεό, έτσι και κάθε θρησκεία υπόσχεται σωτηρία χωρίς Χριστό. Ονομάζουν θεούς τα στοιχεία της φύσης, τις δυνάμεις του ουρανού, τα είδωλα που έφτιαξαν τα χέρια τους. Ονομάζουν “θεότητα” την ίδια την ψυχή, το ανθρώπινο πνεύμα, την ενέργεια. Μα όλα αυτά είναι το ίδιο ψεύδος: θα γίνετε σαν θεοί χωρίς τον Θεό.

Οι θρησκείες έχουν όλα τα γνωρίσματα ενός ναού: έχουν ιερείς, έχουν τελετές, έχουν δόγματα, έχουν σκεύη. Έχουν ακόμη και “θυσίες”: αίμα, νηστείες, προσφορές, κανόνες. Μα όλα αυτά είναι αντίγραφα, σκιές της αλήθειας. Στην ουσία τους, δεν οδηγούν στη ζωή, αλλά στη δέσμευση. Ο άνθρωπος νομίζει ότι λατρεύει τον Θεό, ενώ στην πραγματικότητα λατρεύει κατασκευάσματα, πνεύματα πλάνης, φαντάσματα του νου.

Το τραγικό είναι ότι ακόμη και όταν οι θρησκείες μιλούν για τον Χριστό, συχνά τον διαστρεβλώνουν. Τον κάνουν “δάσκαλο”, “προφήτη”, “γιατρό ψυχής”, αλλά όχι τον Υιό του Θεού, τον Αναστημένο. Τον μετατρέπουν σε κομμάτι ενός συστήματος, σε κρίκο μιας αλυσίδας θρησκευτικών μορφών. Έτσι ακόμη και το όνομά Του χρησιμοποιείται σαν εργαλείο για να στηθεί ένας νέος ψευδο-ναός.

Γι’ αυτό ο κόσμος είναι γεμάτος θρησκείες και παρ’ όλα αυτά άδειος από αλήθεια. Οι θρησκείες δεν ενώνουν τον άνθρωπο με τον Θεό· τον κρατούν σε σχιζοφρένια: λατρεύει και πνίγεται, προσεύχεται και δεν βρίσκει ανάπαυση, θυσιάζει και μένει μόνος. Είναι σαν να διψάς και να πίνεις αλμυρό νερό. Αντί να ξεδιψάσεις, διψάς περισσότερο.

Το έζησα κι εγώ. Έτρεξα σε ναούς, σε θρησκευτικές παραδόσεις, σε τελετές που υπόσχονταν “φως”. Έκανα ό,τι μπορούσα για να βρω τον Θεό μέσα από τα σχήματα. Μα στο τέλος βρέθηκα πιο μόνος, πιο χαμένος, πιο διχασμένος. Η θρησκεία μου έδωσε σύμβολα, αλλά όχι Ζωή. Μου έδωσε νόμους, αλλά όχι συγχώρεση. Μου έδωσε κοινότητα, αλλά όχι αγάπη που σώζει.

Οι θρησκείες είναι σχιζοφρενικοί ναοί γιατί διχάζουν την ψυχή: τη βάζουν να ζει σε μια διπλή πραγματικότητα. Από τη μια υπόσχονται ουρανό, από την άλλη σε κρατούν στη γη. Από τη μια μιλούν για αγάπη, από την άλλη απαιτούν υποταγή σε ανθρώπινες εξουσίες. Από τη μια δείχνουν εικόνα Θεού, από την άλλη σε δένουν με φόβο. Η ψυχή κομματιάζεται, αντί να θεραπεύεται.

Γι’ αυτό ο Χριστός δεν ήρθε να ιδρύσει “θρησκεία”. Ήρθε να δώσει Ζωή. Η Εκκλησία Του δεν είναι θρησκεία· είναι Σώμα. Δεν είναι σύστημα· είναι Ναός αληθινός. Όπου υπάρχει Εκκλησία, εκεί ο άνθρωπος παύει να είναι άτομο και γίνεται πρόσωπο, μέλος ζωντανό. Εκεί η λατρεία δεν είναι μίμηση, αλλά κοινωνία· δεν είναι ψεύτικος καρπός, αλλά Σώμα και Αίμα που χαρίζουν Ανάσταση.

Οι θρησκείες θα συνεχίσουν να γεμίζουν τον κόσμο. Θα υπόσχονται, θα γοητεύουν, θα μιμούνται. Μα όποιος έχει μνήμη του Ναού θα καταλάβει: όλα αυτά είναι παραλλαγές της πρώτης πτώσης. Μόνο στον Χριστό υπάρχει η αλήθεια. Μόνο Εκείνος είναι Ναός που δεν οδηγεί σε σχιζοφρένεια, αλλά σε πληρότητα.

2. Η Φιλοσοφία και οι Ιδεολογίες

Η φιλοσοφία ξεκίνησε με τη δίψα για αλήθεια. Οι πρώτοι στοχαστές αναρωτήθηκαν για το νόημα της ύπαρξης, για την αρχή του κόσμου, για το καλό και το κακό. Μα αυτή η δίψα, χωρίς τον Θεό, κατέληξε να γίνει ναός ψευδαισθήσεων. Ένας ναός όπου ο άνθρωπος λατρεύει τον ίδιο του τον νου.

Η φιλοσοφία μοιάζει ευγενής· μιλά για σοφία, για αρετή, για αλήθεια. Αλλά στο βάθος της κρύβει το ίδιο ψεύδος της Εδέμ: «Θα γίνετε σαν θεοί.» Μόνο που εδώ το δόλωμα δεν είναι ο καρπός, αλλά η λογική. Ο άνθρωπος πίστεψε ότι με τη σκέψη του μπορεί να αγγίξει το θείο, να ορίσει μόνος του την αλήθεια, να χαράξει το μέτρο του καλού και του κακού. Έτσι, η φιλοσοφία έγινε ναός σχιζοφρενικός: υπόσχεται σοφία, αλλά δίνει αλαζονεία.

Από τη φιλοσοφία γεννήθηκαν οι ιδεολογίες. Κάθε ιδεολογία είναι ένας ναός χτισμένος πάνω σε μια ιδέα που παίρνει θέση θεού. Ο ανθρωπισμός θεοποίησε τον άνθρωπο. Ο διαφωτισμός θεοποίησε τη λογική. Ο μαρξισμός θεοποίησε την ιστορία και την τάξη. Ο φιλελευθερισμός θεοποίησε την ατομική ελευθερία. Κάθε μία από αυτές τις ιδεολογίες έστησε το δικό της ιερατείο, τις δικές της θυσίες, τα δικά της ιερά κείμενα. Και όλες τους κατέληξαν να διχάζουν τον άνθρωπο αντί να τον θεραπεύουν.

Το είδα στην ιστορία, το ένιωσα και μέσα μου: οι ιδεολογίες δίνουν μεθύσι, μια ψευδαίσθηση δύναμης. Σου λένε ότι αν πιστέψεις στο δόγμα τους, θα αλλάξει ο κόσμος. Μα στην πραγματικότητα σε βάζουν να υπηρετείς έναν ψευδο-θεό. Σου ζητούν θυσίες — αίμα, πόνο, αφοσίωση, ακόμα και την ίδια σου την ψυχή. Και στο τέλος μένει μόνο ερείπιο. Ο μαρξισμός υποσχέθηκε παράδεισο, έφερε στρατόπεδα θανάτου. Ο εθνικισμός υποσχέθηκε ενότητα, έφερε σφαγές. Ο φιλελευθερισμός υπόσχεται ελευθερία, αλλά φέρνει μοναξιά και διάλυση.

Η φιλοσοφία και οι ιδεολογίες είναι σχιζοφρενικοί ναοί γιατί υπόσχονται ενότητα ενώ παράγουν διάσπαση. Η λογική τους λέει ότι μπορούν να εξηγήσουν τα πάντα, μα στο τέλος διαλύουν τον άνθρωπο σε κομμάτια: οικονομικό ον, πολιτικό ον, βιολογικό ον. Χάνεται το πρόσωπο, χάνεται η κοινωνία με τον Θεό, κι αυτό που μένει είναι ένα άτομο μέσα σε αδιέξοδο λαβύρινθο θεωριών.

Δεν αρνούμαι ότι πολλές φιλοσοφίες είχαν σπέρματα αλήθειας. Αλλά σπέρμα χωρίς ρίζα στον Χριστό δεν φυτρώνει· ξηραίνεται και σαπίζει. Η φιλοσοφία που δεν ταπεινώνεται μπροστά στον Θεό γίνεται αλαζονεία. Και η ιδεολογία που δεν φωτίζεται από την Ανάσταση γίνεται αίρεση που σκλαβώνει.

Η ψυχή μου το έμαθε με πόνο. Πίστεψα σε ιδέες, σε οράματα που υπόσχονταν λύτρωση. Μα κατέληξα να νιώθω ξένος στον ίδιο μου τον εαυτό. Η ιδεολογία δεν λυτρώνει· καταναλώνει. Δεν δίνει ζωή· απορροφά τη ζωή. Και ο άνθρωπος που νομίζει ότι υπηρετεί μια μεγάλη υπόθεση, στο τέλος καταλαβαίνει ότι θυσίασε τον εαυτό του σε είδωλο.

Ο μόνος Ναός που δίνει σοφία είναι ο Χριστός. Εκεί η αλήθεια δεν είναι σύστημα, αλλά Πρόσωπο. Εκεί η γνώση δεν είναι αλαζονεία, αλλά ταπείνωση. Εκεί η ελευθερία δεν είναι μοναξιά, αλλά κοινωνία. Χωρίς Αυτόν, η φιλοσοφία και οι ιδεολογίες είναι απλώς καπνός. Με Αυτόν, ακόμη και τα σπέρματα αλήθειας μπορούν να βρουν τον καρπό τους.

Ο κόσμος θα συνεχίσει να χτίζει ιδεολογίες, να λατρεύει ιδέες. Αλλά όποιος θυμάται τον αληθινό Ναό θα ξέρει: όλα αυτά είναι ψευδο-λατρείες. Κι η ψυχή που θέλει σωτηρία δεν θα σκύψει πια μπροστά τους. Θα στραφεί στον Χριστό, που είναι «ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ» και ο μόνος που ενώνει ό,τι ο κόσμος σκορπίζει.

3. Η Επιστήμη χωρίς Θεό

Η επιστήμη γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τη δημιουργία. Στην αρχή ήταν πράξη ταπεινή: ο άνθρωπος θαύμαζε τα έργα του Θεού και προσπαθούσε να τα κατανοήσει. Οι πρώτοι επιστήμονες μιλούσαν για «τάξη», για «σοφία» μέσα στη φύση, και δεν ντρέπονταν να πουν πως βλέπουν πίσω από όλα το χέρι του Δημιουργού. Μα η επιστήμη, κόβοντας τη σχέση της με τον Θεό, μετατράπηκε σε σχιζοφρενικό ναό.

Η επιστήμη χωρίς Θεό είναι ναός αυτοθέωσης. Έχει ιερείς — τους «ειδικούς». Έχει τελετουργίες — πειράματα, δημοσιεύσεις, συνέδρια. Έχει δόγματα — θεωρίες που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Έχει και θυσίες — ανθρώπους που γίνονται πειραματόζωα, κοινωνίες που καταστρέφονται στο όνομα της «προόδου». Όλα αυτά δεν είναι ουδέτερα. Είναι μορφές λατρείας, μόνο που η λατρεία δεν στρέφεται στον Θεό αλλά στον άνθρωπο και στη δύναμή του.

Η επιστήμη υπόσχεται φως, αλλά χωρίς τον Χριστό δίνει μόνο φανταχτερή λάμψη που τυφλώνει. Εξηγεί τον κόσμο, αλλά αρνείται το νόημα του κόσμου. Φτιάχνει τεχνολογίες, αλλά αφήνει την ψυχή γυμνή. Υπόσχεται πρόοδο, αλλά γεννά καταστροφές. Η ίδια η ιστορία το αποδεικνύει: η επιστήμη που γέννησε εμβόλια, γέννησε και όπλα μαζικής καταστροφής· η επιστήμη που έδωσε επικοινωνία, έδωσε και παρακολούθηση· η επιστήμη που υπόσχεται ζωή, φέρνει μηχανισμούς θανάτου.

Το πρόβλημα δεν είναι η γνώση. Είναι η λατρεία. Όταν η γνώση γίνεται αυθύπαρκτη, όταν αποκόπτεται από τον Δημιουργό, τότε γίνεται ειδωλολατρία. Ο επιστήμονας αντί να στέκεται ταπεινά, στέκεται σαν ιερέας που κρατά τα μυστικά της ζωής και του θανάτου. Ο άνθρωπος αντί να θαυμάζει τον κόσμο ως δημιουργία, τον χρησιμοποιεί σαν εργαστήριο εξουσίας. Έτσι η επιστήμη μετατρέπεται σε ψευδο-λειτουργία, με το ίδιο ψέμα της Εδέμ: «θα γίνετε σαν θεοί».

Το έζησα κι εγώ. Έψαξα στη γνώση να βρω απαντήσεις για την ψυχή. Μελέτησα, έμαθα, γέμισα βιβλία. Μα στο τέλος έμεινα άδειος. Η γνώση μου έδινε δύναμη να καταλάβω μηχανισμούς, αλλά όχι να θεραπεύσω πληγές. Μου έδινε εξηγήσεις για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος, αλλά όχι γιατί πονάει η καρδιά. Η επιστήμη χωρίς Θεό δεν μπορεί να σώσει, γιατί δεν γνωρίζει τον Σωτήρα.

Κι όμως, η επιστήμη που ταπεινώνεται μπορεί να γίνει δοξολογία. Όταν βλέπεις τη σοφία της δημιουργίας και λες «δόξα τω Θεώ», τότε η γνώση γίνεται προσευχή. Όταν χρησιμοποιείς την επιστήμη για να υπηρετήσεις τον άνθρωπο, όχι για να τον ελέγξεις, τότε η γνώση γίνεται αγάπη. Η αληθινή επιστήμη δεν είναι ναός σχιζοφρενικός· είναι σκάλα που οδηγεί στον Ναό του Θεού.

Ο κόσμος όμως θέλει επιστήμη χωρίς Θεό. Θέλει να πιστεύει ότι η γνώση είναι αυτάρκης, ότι δεν χρειάζεται Πατέρα. Και γι’ αυτό η επιστήμη έγινε νέο ιερατείο: φορά λευκές στολές αντί για άμφια, μιλά για «δεδομένα» αντί για δόγματα, αλλά απαιτεί πίστη, υπακοή, θυσία. Είναι θρησκεία χωρίς Θεό, και γι’ αυτό είναι σχιζοφρένια.

Η ψυχή που ξυπνά το καταλαβαίνει: δεν σώζει η γνώση. Σώζει ο Χριστός. Η επιστήμη μπορεί να βοηθήσει, να φανερώσει θαύματα της δημιουργίας, να υπηρετήσει την αγάπη. Μα αν γίνει αυτοσκοπός, είναι ναός δαιμονικός. Κι όποιος μπει μέσα της χωρίς πίστη, θα βγει διχασμένος, πιο μόνος, πιο άδειος.

Ο κόσμος θα συνεχίσει να πιστεύει στην επιστήμη σαν θρησκεία. Μα η ψυχή που αναζητά αλήθεια δεν θα ξεγελαστεί. Θα βλέπει πίσω από τα δεδομένα τον Δημιουργό. Θα ξέρει ότι το φως της αλήθειας δεν βγαίνει από εργαστήριο, αλλά από τον Σταυρό και την Ανάσταση.

4. Η Ψυχολογία και η Ψυχιατρική

Αν υπάρχει ένας από τους πιο ύπουλους ναούς του σύγχρονου κόσμου, είναι αυτός της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής. Ντύνεται με γλώσσα επιστήμης, παρουσιάζεται ως θεραπεία, υπόσχεται κατανόηση της ψυχής. Μα στην ουσία είναι ψευδο-θρησκεία. Ένας σχιζοφρενικός ναός που αντί να θεραπεύει την ψυχή, την εγκλωβίζει σε νέους ορισμούς και διαγνώσεις.

Η ψυχολογία εμφανίζεται ως “ουδέτερη” μελέτη του ανθρώπου. Μα στην πραγματικότητα είναι θεολογία χωρίς Θεό. Κατασκευάζει δόγματα για την ψυχή — από τον Freud ως τον Jung και μέχρι το DSM — κι αυτά γίνονται οι «Γραφές» ενός νέου ιερατείου. Ο ψυχολόγος στέκεται σαν ιερέας που ερμηνεύει τα βάθη σου. Σου ζητά εξομολόγηση, μα δεν σου δίνει συγχώρεση. Σου αναλύει τα τραύματά σου, αλλά δεν μπορεί να τα θεραπεύσει. Γιατί η θεραπεία της ψυχής δεν είναι γνώση, αλλά Χάρη.

Η ψυχιατρική, πιο σκληρή ακόμη, γίνεται ναός του ελέγχου. Σου βάζει σφραγίδες, διαγνώσεις, κατηγορίες. Σε κατατάσσει σε καταλόγους, σε “διαταραχές”. Σου δίνει φάρμακα που κατευνάζουν το σώμα, αλλά αφήνουν την ψυχή άθικτη και πληγωμένη. Το DSM είναι σαν λειτουργικό βιβλίο: μια ατέλειωτη λίστα από “αμαρτίες” χωρίς μετάνοια, μόνο με ετικέτες. Είναι ένας ψευδο-νόμος που βαφτίζει το μυστήριο της ψυχής σε μηχανισμό.

Η ψυχολογία και η ψυχιατρική είναι σχιζοφρενικοί ναοί γιατί διχάζουν τον άνθρωπο. Τον κάνουν να βλέπει τον εαυτό του σαν άθροισμα συμπτωμάτων, σαν μηχανή που δυσλειτουργεί. Χάνεται η αλήθεια του προσώπου. Χάνεται η μνήμη του Ναού. Αντί να πεις “είμαι εικόνα Θεού”, λες “είμαι διαταραχή, είμαι διάγνωση, είμαι ασυνείδητο”. Είναι μια νέα μορφή ειδωλολατρίας: λατρεία της ψυχής ως αντικειμένου, αποκομμένης από τον Δημιουργό της.

Το έζησα κι εγώ. Αναζήτησα απαντήσεις σε θεωρίες, σε αναλύσεις, σε ψευδο-θεραπείες. Έμαθα λέξεις για τα τραύματά μου, αλλά δεν βρήκα ανάπαυση. Έκανα “συνεδρίες” σαν λειτουργίες, αλλά έβγαινα πιο άδειος. Γιατί η ψυχή δεν θέλει ερμηνείες· θέλει Θεό. Δεν θέλει να ακούσει απλώς γιατί πονάει· θέλει να γιατρευτεί από Εκείνον που νίκησε τον θάνατο.

Η ψυχολογία και η ψυχιατρική υπόσχονται ελευθερία, αλλά σε δένουν. Υπόσχονται φως, αλλά σε βάζουν σε λαβύρινθο εννοιών. Υπόσχονται αποκατάσταση, αλλά σε σφραγίζουν με ταμπέλες που δεν σβήνουν. Είναι ναοί σχιζοφρενικοί γιατί κάνουν την ψυχή να διχάζεται ανάμεσα σε ετικέτες και σε αλήθειες που ποτέ δεν φτάνουν.

Δεν λέω πως κάθε γνώση είναι άχρηστη. Μπορεί κάποια εργαλεία να προσφέρουν μια βοήθεια, μια ανακούφιση στο ανθρώπινο επίπεδο. Μα χωρίς Χριστό, όλα αυτά είναι μισά. Κι ένα μισό που παρουσιάζεται ως ολόκληρο είναι ψεύδος. Η ψυχή χρειάζεται τον Ιατρό Χριστό. Χρειάζεται Εκείνον που δεν σε αναλύει, αλλά σε αγαπά· που δεν σε κατατάσσει, αλλά σε αγκαλιάζει· που δεν σε θεραπεύει με χάπια, αλλά με Σώμα και Αίμα.

Ο κόσμος θα συνεχίσει να στηρίζει την ψυχολογία και την ψυχιατρική σαν απόλυτες. Θα συνεχίσει να τις λατρεύει ως ναούς “προόδου” και “επιστήμης”. Μα η ψυχή που θυμάται τον αληθινό Ναό θα καταλάβει: όλα αυτά είναι μιμήσεις. Και θα στραφεί στον Χριστό, που δεν ψάχνει απλώς να εξηγήσει την ψυχή, αλλά να τη σώσει.

5. Ο Μυστικισμός και ο Εσωτερισμός

Ο μυστικισμός είναι από τους πιο ύπουλους ψευδο-ναούς, γιατί φορά μάσκα φωτός. Μιλά για πνευματικότητα, για ανώτερη γνώση, για «μυστικά» που μόνο λίγοι εκλεκτοί μπορούν να κατανοήσουν. Μα πίσω από το προσωπείο της αναζήτησης κρύβεται η ίδια φωνή του όφεως: «Θα γίνετε σαν θεοί.»

Ο εσωτερισμός υπόσχεται αποκάλυψη κρυφών αληθειών. Χρησιμοποιεί σύμβολα, αριθμούς, μαντείες, αστρολογίες, ενεργειακές πρακτικές. Σου λέει ότι η ψυχή σου έχει δύναμη κρυμμένη, ότι μέσα σου υπάρχει θεότητα που πρέπει να ανακαλύψεις. Σου δίνει τελετουργίες, οραματισμούς, «μυήσεις». Όλα αυτά μοιάζουν με λειτουργία. Έχουν τα δικά τους σκεύη, τους δικούς τους ιερείς, τις δικές τους υποσχέσεις. Αλλά στο τέλος είναι ναοί δαιμονικοί.

Η γοητεία του μυστικισμού είναι ότι τρέφεται από την πληγή της μνήμης. Η ψυχή θυμάται ότι έχασε κάτι μεγάλο και ψάχνει παντού να το ξαναβρεί. Ο μυστικισμός παριστάνει ότι σου δίνει το χαμένο κλειδί, τη μυστική γέφυρα προς το θείο. Μα δεν οδηγεί στον Θεό· σε οδηγεί σε ψευδαισθήσεις. Σου δείχνει καθρέφτες και σε πείθει ότι είναι πόρτες. Σου δίνει σκιές και τις ονομάζει φως.

Το έζησα κι εγώ. Μπήκα σε αυτά τα μονοπάτια, γεύτηκα τη γοητεία τους. Διάβασα τα βιβλία τους, δοκίμασα τις πρακτικές τους, άκουσα τις υποσχέσεις τους. Για λίγο νόμιζα ότι βρήκα κάτι σπουδαίο· ότι κρατώ μυστικά που δεν γνωρίζουν οι πολλοί. Μα στο τέλος βρέθηκα πιο σκοτεινός, πιο μόνος, πιο διχασμένος. Ο μυστικισμός δεν σου δίνει Θεό· σου δίνει εαυτό. Και ο εαυτός, όταν λατρεύεται, γίνεται είδωλο που σε καταστρέφει.

Ο εσωτερισμός είναι σχιζοφρενικός ναός γιατί σε κάνει να ζεις διπλή ζωή. Από τη μια, νομίζεις ότι ανεβαίνεις σε ανώτερα επίπεδα. Από την άλλη, η ψυχή σου βυθίζεται σε ψέμα. Γεμίζεις γνώσεις που δεν σε σώζουν, τελετές που δεν σε θεραπεύουν, εμπειρίες που δεν σε ελευθερώνουν. Ζεις σε μόνιμη ψευδαίσθηση: νομίζεις ότι προχωράς, αλλά στην πραγματικότητα περιστρέφεσαι γύρω από το ίδιο κενό.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι δαίμονες αγαπούν τον μυστικισμό. Γιατί εκεί βρίσκουν χώρο να μιμηθούν το φως. Σου παρουσιάζουν «οράματα», «εμπειρίες», «δυνάμεις» και σε πείθουν ότι είναι θεϊκές. Κι έτσι η ψυχή, αντί να ταπεινωθεί και να δοξάσει τον Χριστό, φουσκώνει από έπαρση. Νομίζει ότι έχει φτάσει σε γνώση μυστική, ενώ στην πραγματικότητα έχει παραδοθεί σε δαιμονική πλάνη.

Δεν υπάρχει «κρυφή αλήθεια». Η αλήθεια φανερώθηκε. Ο Χριστός δεν ήρθε για λίγους εκλεκτούς· ήρθε για όλους. Δεν μίλησε με γρίφους για να αφήσει τον κόσμο στο σκοτάδι· σταυρώθηκε στο φως της ημέρας, μπροστά σε όλο τον κόσμο. Δεν παρέδωσε μυστικά βιβλία· παρέδωσε τον Εαυτό Του. Ο Σταυρός Του είναι το μοναδικό «μυστήριο» που σώζει.

Ο μυστικισμός και ο εσωτερισμός είναι ναοί σχιζοφρενικοί γιατί μπερδεύουν την ψυχή ανάμεσα σε φως και σκοτάδι, σε αλήθεια και ψέμα. Και τελικά τη φυλακίζουν σε ψευδο-φως, που είναι χειρότερο από το σκοτάδι. Γιατί στο σκοτάδι ξέρεις ότι δεν βλέπεις· στο ψευδο-φως νομίζεις ότι βλέπεις, αλλά τυφλώνεσαι πιο βαριά.

Η ψυχή που θέλει σωτηρία πρέπει να δει καθαρά: δεν υπάρχει δρόμος πέρα από τον Χριστό. Όλα τα άλλα είναι λαβύρινθοι. Μπορεί να γοητεύουν, μπορεί να υπόσχονται, μπορεί να εντυπωσιάζουν, αλλά στο τέλος καταστρέφουν. Ο Χριστός είναι η μόνη Αλήθεια, η μόνη Οδός, η μόνη Ζωή. Όλα τα υπόλοιπα είναι ψευδο-ναοί.

6. Ο Σιωνισμός και η Νέα Τάξη

Υπάρχουν ναοί που δεν κρύβονται πίσω από μυστικά ή ψευδοθεωρίες, αλλά στήνονται φανερά μέσα στην ιστορία ως συστήματα εξουσίας. Ένας από τους πιο σκληρούς και διαβρωτικούς είναι ο ναός του σιωνισμού και της Νέας Τάξης. Δεν μιλάμε εδώ για έναν απλό πολιτικό χώρο ή για μια κοινωνική οργάνωση, αλλά για έναν ψευδο-ναό που ενώνει πολιτική, οικονομία, θρησκεία και μυστικισμό, ώστε να οικοδομήσει έναν κόσμο χωρίς Χριστό.

Ο σιωνισμός δεν είναι απλώς κίνημα εθνικό. Είναι θρησκευτική ιδεολογία που βλέπει τον εαυτό της ως «εκλεκτό» και τον υπόλοιπο κόσμο ως πεδίο εκμετάλλευσης. Μετατρέπει την ιστορία σε λατρεία, το κράτος σε θυσιαστήριο, και τα σύμβολα σε ιερά αντικείμενα. Δεν λειτουργεί μόνο με όπλα, αλλά με έννοιες, με ελέγχους, με χρήμα. Στήνει έναν ναό που φαίνεται πολιτικός, αλλά στην ουσία είναι δαιμονικός: λατρεία εξουσίας, χρήματος, αίματος.

Η Νέα Τάξη, που ξεφυτρώνει από αυτήν τη ρίζα, είναι η προσπάθεια να οικοδομηθεί ένας παγκόσμιος ναός. Δεν μιλάμε πια για μικρές θρησκείες ή τοπικές ιδεολογίες, αλλά για ένα δίκτυο που θέλει να αγκαλιάσει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Χρησιμοποιεί πολιτική, επιστήμη, οικονομία, τεχνολογία, ακόμα και θρησκείες. Όλα μπαίνουν στην υπηρεσία ενός κοινού στόχου: να εξαλειφθεί ο Χριστός ως Κέντρο, και να στηθεί στη θέση Του ο άνθρωπος-θεός, το σύστημα-θεός, η εξουσία-θεός.

Αν κοιτάξεις προσεκτικά, θα δεις ότι η Νέα Τάξη έχει όλα τα γνωρίσματα ναού. Έχει ιερείς: πολιτικούς, οικονομικούς ηγέτες, τεχνοκράτες. Έχει τελετουργίες: παγκόσμια συνέδρια, συνθήκες, όρκους μυστικών εταιρειών. Έχει σκεύη: τεχνολογίες, συστήματα ελέγχου, παγκόσμια δίκτυα. Έχει και θυσίες: λαούς που υποδουλώνονται, ελευθερίες που αφανίζονται, ψυχές που χάνουν την ταυτότητά τους. Είναι ο ναός της σχιζοφρενίας σε παγκόσμια κλίμακα.

Το έζησα παρακολουθώντας την ιστορία: κάθε κρίση, κάθε πόλεμος, κάθε οικονομική κατάρρευση είναι βήματα αυτής της λειτουργίας. Πάντα στο τέλος προβάλλεται η ίδια υπόσχεση: «θα σας δώσουμε ειρήνη, θα σας δώσουμε ασφάλεια, θα σας δώσουμε πρόοδο». Μα η αλήθεια είναι ότι δίνουν δουλεία. Το σύνθημα είναι παγκόσμιο· το αποτέλεσμα είναι κενό. Είναι η φωνή του όφεως, αυτή τη φορά ντυμένη με διπλωματικά χαμόγελα και τεχνοκρατικούς όρους.

Η Νέα Τάξη δεν είναι ουδέτερη πολιτική δύναμη. Είναι θρησκεία. Γι’ αυτό και μιλάμε για «παγκόσμια διακυβέρνηση», για «νέες αξίες», για «νέο άνθρωπο». Όλα αυτά είναι όροι λατρείας, θεολογίας χωρίς Θεό. Και το τελικό της όραμα δεν είναι μια καλύτερη κοινωνία· είναι ένας κόσμος που έχει εκθρονίσει τον Χριστό. Ένας κόσμος που έχει χτίσει ναό παγκόσμιο, σχιζοφρενικό, όπου όλοι θα είναι «ενωμένοι» αλλά χωρίς ζωή, χωρίς ελευθερία, χωρίς αλήθεια.

Δεν είναι τυχαίο ότι πίσω από αυτά τα συστήματα υπάρχει πάντα και μια δόση μυστικισμού. Μυστικές εταιρείες, συμβολισμοί, τελετές που επαναλαμβάνονται στα σκοτεινά. Όλα αυτά δείχνουν ότι δεν μιλάμε μόνο για πολιτική· μιλάμε για ψευδο-λατρεία. Για έναν ναό που χτίζεται με πέτρες εξουσίας και κονίαμα ψεύδους.

Η ψυχή που ξυπνά το καταλαβαίνει: δεν υπάρχει «ουδέτερη» Νέα Τάξη, δεν υπάρχει «αθώος» σιωνισμός. Υπάρχει μια παγκόσμια λειτουργία που αντιστρατεύεται τον Χριστό. Και γι’ αυτό χρειάζεται διάκριση. Γιατί όποιος πιστέψει στις υποσχέσεις της, θα βρεθεί δέσμιος σε ναό που δεν σώζει, αλλά καταπίνει.

Μπροστά σε αυτόν τον ναό, η Εκκλησία φαίνεται μικρή, αδύναμη. Μα η αλήθεια είναι άλλη: ο Ναός του Χριστού δεν μετριέται με όγκους και συστήματα. Είναι Ναός που κρατά η ίδια η Ανάσταση. Κι αυτός ο Ναός θα σταθεί, όσο κι αν ο κόσμος γεμίσει με ψευδο-ιερείς και ψευδο-θυσιαστήρια.

7. Τα Κράτη και οι Εξουσίες

Ο κόσμος μιλά για κράτη, για πολιτικές, για νόμους σαν να είναι μηχανισμοί ουδέτεροι. Μα στην πραγματικότητα, κάθε κράτος είναι ναός. Έχει ιερείς — τους άρχοντες, τους βουλευτές, τους βασιλιάδες. Έχει τελετουργίες — εκλογές, παρελάσεις, εθνικές εορτές. Έχει δόγματα — συντάγματα, ιδεολογίες, σημαίες. Έχει και θυσίες — στρατιώτες που πεθαίνουν, πολίτες που δουλεύουν μέχρι εξαντλήσεως, ψυχές που παραδίδουν την ελευθερία τους για μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.

Τα κράτη δεν είναι ουδέτερα. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, λειτουργούν σαν ναοί εξουσίας. Οι αυτοκράτορες απαίτησαν λατρεία. Οι βασιλείς θεοποιήθηκαν. Οι πολιτικοί έστησαν ολόκληρες τελετουργίες για να στηρίζουν τη νομιμότητά τους. Ακόμη και τα πιο «δημοκρατικά» κράτη δεν απέχουν: έχουν τα δικά τους ιερά σύμβολα, τους δικούς τους κανόνες λατρείας, τα δικά τους μνημεία πεσόντων που μοιάζουν με θυσιαστήρια.

Το κράτος είναι σχιζοφρενικός ναός γιατί υπόσχεται τάξη και δικαιοσύνη, αλλά στηρίζεται στη βία. Μιλά για ειρήνη, αλλά θεμελιώνεται στον πόλεμο. Μιλά για δικαιώματα, αλλά τα περιορίζει όποτε το συμφέρει. Μιλά για ελευθερία, αλλά απαιτεί απόλυτη υπακοή. Έτσι ο άνθρωπος ζει διχασμένος: νομίζει ότι συμμετέχει σε μια κοινότητα αγάπης, ενώ στην πραγματικότητα είναι υποταγμένος σε μια μηχανή εξουσίας.

Το έζησα βλέποντας πώς οι εξουσίες παίζουν με την ψυχή. Σου λένε ότι είσαι «πολίτης», αλλά σε βλέπουν σαν αριθμό. Σου λένε ότι έχεις «φωνή», αλλά μόνο όσο δεν ενοχλείς την ισχύ τους. Σου λένε ότι ζεις σε κοινωνία δικαιοσύνης, αλλά η ίδια η δικαιοσύνη γίνεται όργανο εκείνων που κυβερνούν. Είναι σαν να σε καλούν σε λατρεία, κι εσύ να μην το συνειδητοποιείς: να στέκεσαι μπροστά σε σημαίες, να απαγγέλλεις όρκους, να υπακούς σε νόμους που δεν έχουν πνοή Θεού.

Δεν λέω ότι δεν χρειάζονται κοινωνίες. Αλλά κοινωνία χωρίς Χριστό γίνεται κράτος-ναός που καταπίνει την ψυχή. Το κράτος θέλει πάντα να πάρει τη θέση του Θεού: να σε προστατεύσει, να σε καθοδηγήσει, να σε ταΐσει, να σε μορφώσει, να σε γιατρέψει. Σου λέει: «Δεν χρειάζεσαι άλλο. Εγώ είμαι ο Θεός σου.» Κι έτσι γεννιέται η πιο επικίνδυνη σχιζοφρένεια: η ψυχή να πιστεύει ότι υπηρετεί την κοινότητα, ενώ στην πραγματικότητα υπηρετεί ένα είδωλο.

Στην ιστορία, τα κράτη ζήτησαν πάντα αίμα. Στους πολέμους, στις θυσίες των λαών, στην καταπίεση των αδύναμων. Και κάθε φορά, οι άνθρωποι πείστηκαν ότι αυτό είναι «ιερό καθήκον». Αυτό δεν είναι παρά θυσιαστήριο δαιμονικό, που επαναλαμβάνει την πτώση: ο άνθρωπος προσφέρει εαυτόν σε ψεύτικο θεό.

Η ψυχή που ξυπνά βλέπει το κράτος ως έχει: ναό σχιζοφρενικό. Όχι απλώς σύστημα οργάνωσης, αλλά θρησκεία εξουσίας. Και τότε καταλαβαίνει γιατί ο Χριστός είπε: «ἡ βασιλεία ἡ ἐμή οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου.» Δεν ήρθε να φτιάξει άλλο κράτος, αλλά να καλέσει τον άνθρωπο σε Βασιλεία που δεν στηρίζεται στη βία, αλλά στην αγάπη· όχι σε σημαίες, αλλά στον Σταυρό.

Το κράτος θα συνεχίσει να απαιτεί πίστη. Αλλά όποιος έχει μνήμη του Ναού, δεν θα γονατίσει μπροστά του. Θα δώσει στον Καίσαρα ό,τι είναι του Καίσαρα, αλλά ποτέ δεν θα δώσει την ψυχή του. Γιατί η ψυχή ανήκει μόνο στον Χριστό.

8. Ο Πλούτος και το Κεφάλαιο

Από την αρχαιότητα ως σήμερα, ο πλούτος υπήρξε πάντα θυσιαστήριο. Δεν είναι απλώς μέσο συναλλαγής· είναι αντικείμενο λατρείας. Ο χρυσός, το ασήμι, το χαρτονόμισμα, το ηλεκτρονικό χρήμα· όλα έγιναν ιερά σκεύη σε έναν ναό που απαιτεί ολοκαυτώματα. Ο άνθρωπος σκύβει μπροστά στο χρήμα σαν να ήταν θεότητα, προσφέροντας την ψυχή, τον χρόνο, ακόμη και τις σχέσεις του.

Ο κόσμος νομίζει πως το χρήμα είναι ουδέτερο, πως είναι εργαλείο. Μα στην πραγματικότητα είναι θυσιαστήριο. Το κεφάλαιο δεν λειτουργεί ποτέ ουδέτερα: διαμορφώνει τις ζωές μας, τις αξίες μας, την αίσθηση του νοήματος. Ο πλούτος υπόσχεται ασφάλεια, δύναμη, ελευθερία· αλλά στην ουσία φυλακίζει. Όσο περισσότερα αποκτάς, τόσο πιο πολύ εξαρτάσαι. Όσο περισσότερο κυνηγάς, τόσο πιο πολύ χάνεσαι.

Ο ναός του πλούτου έχει τους δικούς του ιερείς: τραπεζίτες, επενδυτές, οικονομικούς «προφήτες». Έχει τις δικές του τελετές: αγορές, χρηματιστήρια, δημοπρασίες. Έχει τα δικά του δόγματα: θεωρίες οικονομίας που προβάλλονται σαν απαράβατοι νόμοι. Και βέβαια έχει τις δικές του θυσίες: εργάτες που θυσιάζουν τη ζωή τους, λαούς που συντρίβονται σε κρίσεις, οικογένειες που διαλύονται για το κυνήγι του κέρδους.

Το έζησα και στην προσωπική μου εμπειρία. Όταν πίστεψα ότι το χρήμα θα με κάνει ασφαλή, ένιωσα μέσα μου μεγαλύτερη ανασφάλεια. Όταν νόμιζα ότι το κεφάλαιο θα μου δώσει ελευθερία, ένιωσα μεγαλύτερη σκλαβιά. Γιατί το χρήμα δεν σε υπηρετεί· σε καταβροχθίζει. Δεν σε ελευθερώνει· σε δεσμεύει. Είναι ναός σχιζοφρενικός, γιατί σου υπόσχεται ζωή ενώ σε οδηγεί στον θάνατο.

Η πιο σκληρή αλήθεια είναι ότι ο πλούτος έχει λατρευτικό χαρακτήρα. Ο Χριστός το είπε ξεκάθαρα: «Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ.» Δεν είπε ότι είναι δύσκολο· είπε ότι είναι αδύνατο. Γιατί το χρήμα δεν είναι εργαλείο· είναι κύριος. Και αν του δώσεις την καρδιά σου, θα την καταπιεί.

Ο ναός του κεφαλαίου δεν χτίζεται μόνο με τραπεζικούς λογαριασμούς. Χτίζεται και μέσα στην ψυχή. Όταν η καρδιά σου μετρά τους ανθρώπους με βάση την αξία τους, όταν βλέπεις τις σχέσεις σαν επενδύσεις, όταν ακόμη και η αγάπη γίνεται υπολογισμός, τότε ήδη λειτουργείς στον ναό του πλούτου. Είναι σχιζοφρένεια: να πιστεύεις ότι όλα έχουν τιμή, ενώ χάνεις το μόνο που έχει αξία — την ψυχή.

Η Χριστός, αντίθετα, δείχνει άλλο δρόμο. Δεν απορρίπτει τα υλικά· τα μεταμορφώνει. Ο άρτος και ο οίνος δεν είναι πλούτος, αλλά προσφορά. Δεν αγοράζονται· προσφέρονται και αγιάζονται. Ο αληθινός Ναός δεν ζητά χρήμα, ζητά καρδιά. Και αυτή η καρδιά, όταν δίνεται στον Χριστό, γίνεται πιο πλούσια απ’ όσο θα μπορούσε να δώσει όλο το κεφάλαιο του κόσμου.

Η ψυχή που ξυπνά βλέπει καθαρά: το χρήμα είναι ψευδο-θεός. Όσο κι αν φαντάζει αναγκαίο, δεν είναι σωτήρας. Χρειάζεται για να ζούμε, αλλά δεν δίνει ζωή. Και γι’ αυτό η μεγαλύτερη ελευθερία είναι να τοποθετήσεις το χρήμα στη θέση του: εργαλείο, όχι κύριο. Γιατί μόνο τότε σπάζει η λατρεία του· μόνο τότε καταρρέει ο ναός του.

Ο κόσμος όμως θα συνεχίσει να στήνει τον ναό του πλούτου. Θα συνεχίσει να λατρεύει το κεφάλαιο σαν παντοδύναμο. Μα η αλήθεια παραμένει: όλα αυτά θα καταρρεύσουν. Και όποιος έχει μνήμη του Ναού, δεν θα σπαταλήσει την ψυχή του σε ψεύτικο θυσιαστήριο. Θα στραφεί στον Χριστό, που είναι ο μόνος θησαυρός που δεν φθείρεται, δεν κλέβεται, δεν χάνεται.

9. Η Τεχνολογία και τα Δίκτυα

Η τεχνολογία παρουσιάζεται σαν ουδέτερο εργαλείο. Μια δύναμη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό ή για κακό, ανάλογα με τον χρήστη. Μα η αλήθεια είναι βαθύτερη: η τεχνολογία δεν είναι απλώς εργαλείο· είναι ναός. Ένας ναός σχιζοφρενικός, που υπόσχεται σύνδεση, αλλά γεννά απομόνωση, που μιλά για ελευθερία, αλλά φέρνει έλεγχο, που δίνει δύναμη, αλλά απαιτεί λατρεία.

Σκέψου τα δίκτυα. Υποτίθεται ότι μας φέρνουν πιο κοντά. Στην πραγματικότητα όμως μας χωρίζουν. Δίνουν ψευδαίσθηση επικοινωνίας, ενώ μας βυθίζουν σε μοναξιά. Ένας κόσμος από οθόνες όπου οι άνθρωποι μιλούν αδιάκοπα, αλλά κανείς δεν ακούει. Ένα παντοδύναμο βήμα για να πεις ό,τι θέλεις, αλλά χωρίς πρόσωπο, χωρίς σώμα, χωρίς αληθινή κοινωνία. Αυτό δεν είναι ελευθερία· είναι σχιζοφρένεια.

Η τεχνολογία έχει όλα τα γνωρίσματα ναού. Έχει ιερείς — τους μηχανικούς, τους τεχνοκράτες, τους γκουρού της Silicon Valley. Έχει τελετουργίες — παρουσιάσεις νέων προϊόντων που μοιάζουν με λειτουργίες. Έχει δόγματα — «καινοτομία», «πρόοδος», «συνδεσιμότητα». Έχει σκεύη — συσκευές, δίκτυα, servers. Και βέβαια έχει τις θυσίες της: τον χρόνο μας, την προσοχή μας, την ιδιωτικότητά μας, ακόμη και την ψυχή μας.

Η πιο ύπουλη θυσία είναι η μνήμη. Όλα τα δίκτυα υπόσχονται πως δεν θα ξεχάσεις ποτέ τίποτα· κι όμως το μόνο που κάνουν είναι να διαλύουν τη μνήμη σου σε θραύσματα. Η ψυχή που ήταν φτιαγμένη για προσευχή, για μνήμη Θεού, τώρα γεμίζει με ατελείωτες πληροφορίες που την κατακλύζουν. Αντί να κρατά το νήμα της αιωνιότητας, κρατά ειδοποιήσεις και ψευδο-εικόνες.

Το έζησα κι εγώ. Χάθηκα σε οθόνες, σε δίκτυα, σε ψευδο-συνδέσεις. Νόμιζα ότι επικοινωνώ, αλλά στην πραγματικότητα μιλούσα στο κενό. Νόμιζα ότι είχα δύναμη στα χέρια μου, αλλά στην πραγματικότητα εκείνη με κρατούσε. Όσο πιο πολύ συνδεόμουν, τόσο πιο μόνος ένιωθα. Αυτό είναι το γνώρισμα του σχιζοφρενικού ναού: σου υπόσχεται το αντίθετο από αυτό που σου δίνει.

Δεν λέω ότι η τεχνολογία είναι απόλυτο κακό. Μπορεί να γίνει σκάλα, αν χρησιμοποιηθεί με ταπείνωση. Μπορεί να υπηρετήσει τον Χριστό, να μεταδώσει τον λόγο του Θεού, να ενώσει ψυχές που ποθούν την αλήθεια. Μα όταν γίνει αυτοσκοπός, όταν ζητήσει λατρεία, τότε αποκαλύπτει τον δαιμονικό της χαρακτήρα. Και ο κόσμος σήμερα δεν τη χρησιμοποιεί· τη λατρεύει. Γι’ αυτό οι παρουσιάσεις νέων συσκευών μοιάζουν με μυστήρια. Γι’ αυτό οι εταιρείες μιλούν για «οικοσύστημα» σαν να μιλούν για εκκλησία.

Η τεχνολογία είναι ναός σχιζοφρενικός γιατί ζει σε διπλή γλώσσα. Σου λέει: «είσαι ελεύθερος», αλλά σε παρακολουθεί. Σου λέει: «είσαι δημιουργικός», αλλά σε κάνει εξαρτημένο. Σου λέει: «είσαι συνδεδεμένος», αλλά σε αφήνει απομονωμένο. Και η ψυχή, αντί να μεγαλώνει, μικραίνει. Αντί να ανοίγει προς τον Θεό, κλείνεται σε οθόνες.

Η μόνη θεραπεία είναι να θυμηθείς τον αληθινό Ναό. Να καταλάβεις ότι η αληθινή σύνδεση δεν είναι δικτυακή, αλλά εκκλησιαστική. Ότι η αληθινή μνήμη δεν είναι ψηφιακή, αλλά μνήμη Θεού. Ότι η αληθινή δύναμη δεν είναι τεχνολογική, αλλά σταυρική. Μόνο τότε η τεχνολογία παύει να είναι ναός δαιμονικός και γίνεται εργαλείο ταπεινό.

Ο κόσμος όμως θα συνεχίσει να τη λατρεύει. Θα συνεχίσει να φτιάχνει νέους ναούς με καλώδια και servers. Μα όποιος έχει μνήμη του Χριστού θα ξέρει: όλα αυτά είναι φανταχτερά, αλλά άδεια. Και δεν θα σκύψει μπροστά τους, γιατί η ψυχή του ανήκει μόνο στον αληθινό Ναό.

10. Η Τέχνη και ο Πολιτισμός

Η τέχνη ήταν δώρο. Γεννήθηκε από την ανάγκη του ανθρώπου να δοξολογήσει τον Δημιουργό του, να ντύσει με χρώμα και ήχο την ευγνωμοσύνη του, να αποτυπώσει την ομορφιά της δημιουργίας σαν προσευχή. Όταν όμως αποκόπηκε από τον Θεό, η τέχνη μετατράπηκε σε ναό σχιζοφρενικό· σε τόπο όπου ο άνθρωπος δεν προσφέρει, αλλά αυτοπροβάλλεται· δεν δοξάζει, αλλά θεοποιεί τον εαυτό του.

Ο πολιτισμός, που υποτίθεται ότι είναι η έκφραση της κοινότητας, ακολούθησε την ίδια μοίρα. Στην αρχή, οι άνθρωποι έχτιζαν πολιτισμούς γύρω από ναούς αληθινούς. Η μνήμη της θείας παρουσίας στήριζε τα έργα τους. Μα καθώς ξεχνούσαν τον Θεό, οι πολιτισμοί έγιναν κι αυτοί ψευδο-ναοί: συστήματα δόξας, αυτοθέωσης, μνήμης χωρίς Χριστό.

Η τέχνη σήμερα παρουσιάζεται ως ελευθερία. Μα στην ουσία είναι ένας ναός με τους δικούς του ιερείς — καλλιτέχνες, κριτικούς, θεσμούς. Έχει τελετουργίες — εκθέσεις, παραστάσεις, βραβεία. Έχει δόγματα — αισθητικά ρεύματα που αλλάζουν σαν εποχές. Και βέβαια έχει θυσίες: ψυχές που δίνουν τον εαυτό τους στο κυνήγι της δόξας, σώματα που χρησιμοποιούνται για να σοκάρουν, καλλιτέχνες που καίγονται για να τροφοδοτήσουν έναν πολιτισμό που λατρεύει το «καινούργιο» και το «πρωτότυπο».

Το έζησα βλέποντας την τέχνη να μεταμορφώνεται από δοξολογία σε αυτοθέαμα. Ο πίνακας που κάποτε έδειχνε τον Χριστό, τώρα δείχνει το εγώ. Η μουσική που κάποτε ανέβαζε την ψυχή, τώρα κατεβάζει το σώμα στη λαγνεία. Η ποίηση που κάποτε ήταν προσευχή, τώρα γίνεται κραυγή κενού. Είναι σχιζοφρένια: η ψυχή διψά για ομορφιά, αλλά πίνει παραμόρφωση.

Ο πολιτισμός δεν είναι διαφορετικός. Κάθε κοινωνία που ξεχνά τον Θεό στήνει τον δικό της ναό πολιτισμού. Έχει μνημεία, μουσεία, πανηγύρια, όλα γύρω από το ίδιο κέντρο: τον άνθρωπο χωρίς Χριστό. Και αυτός ο πολιτισμός γίνεται σχιζοφρενικός, γιατί μιλά για «πρόοδο», ενώ καταστρέφει τον ίδιο τον άνθρωπο. Μιλά για «κοινότητα», ενώ παράγει απομόνωση. Μιλά για «ομορφιά», ενώ παράγει ασχήμια.

Δεν λέω ότι η τέχνη δεν έχει δύναμη. Έχει, και μεγάλη. Αλλά δίχως Χριστό, η δύναμη γίνεται φαρμάκι. Η ομορφιά γίνεται δόλωμα. Ο πολιτισμός γίνεται μνήμα στολισμένο, γεμάτο με έργα που λάμπουν, αλλά μέσα τους κρύβεται σήψη. Κι ο άνθρωπος που νομίζει ότι ζει σε χρυσό πολιτισμό, στην ουσία ζει μέσα σε ψευδο-ναό.

Το πιο τραγικό είναι ότι η τέχνη και ο πολιτισμός μπορούν να σε κάνουν να νομίζεις ότι βρήκες τον Θεό. Γιατί σε συγκινούν, σε ταράζουν, σε σηκώνουν για λίγο ψηλά. Μα αν δεν σε πάνε στον Χριστό, η συγκίνηση είναι πυροτέχνημα. Σβήνει και σε αφήνει πιο κενό. Είναι σαν να βλέπεις όνειρο όμορφο που ξυπνώντας καταρρέει.

Η Εκκλησία ξέρει τι είναι η αληθινή τέχνη. Δεν είναι αυτοπροβολή· είναι απεικόνιση. Η αγιογραφία δεν δείχνει απλώς σχήματα· ανοίγει παράθυρα στην αιωνιότητα. Η ψαλμωδία δεν είναι συναίσθημα· είναι προσευχή. Ο πολιτισμός της Εκκλησίας δεν είναι μνημείο ανθρώπινης δόξας· είναι προγεύση Βασιλείας. Εκεί η τέχνη ξαναγίνεται δοξολογία, ο πολιτισμός ξαναγίνεται κοινότητα.

Η ψυχή που ξυπνά μαθαίνει να ξεχωρίζει. Να βλέπει την τέχνη που υπόσχεται ομορφιά, αλλά φέρνει διαστροφή. Να βλέπει τον πολιτισμό που υπόσχεται πρόοδο αλλά φέρνει διάλυση. Και να γυρίζει στην τέχνη του Ναού: στο φως που δεν παραμορφώνει, στην ομορφιά που δεν σβήνει, στον πολιτισμό που δεν καταρρέει.

11. Ο Καθημερινός Βίος

Όταν ακούς για ναούς, ίσως σκεφτείς θρησκείες, ιδεολογίες, κράτη, πολιτισμούς. Μα υπάρχει κι ένας άλλος ναός, πιο ύπουλος, πιο κοντινός: ο ίδιος ο καθημερινός βίος. Γιατί κι αυτός, όσο «αθώος» κι αν φαίνεται, είναι χώρος λατρείας. Και μπορεί να γίνει ή τόπος Θεού ή τόπος δαιμόνων.

Η οικογένεια, για παράδειγμα. Είναι δώρο Θεού, μικρός ναός όπου οι ψυχές μαθαίνουν την αγάπη, τη θυσία, τη συγχώρεση. Μα όταν βγει ο Χριστός από το κέντρο της, γίνεται ψευδο-ναός. Γίνεται χώρος εξουσίας, καταπίεσης, εγωισμών. Εκεί που θα έπρεπε να γεννιέται κοινωνία, φυτρώνει διάσπαση. Έτσι ο άνθρωπος διχάζεται: λέει ότι αγαπά, μα στην πράξη εξουσιάζει.

Η εργασία. Ένας άλλος μικρός ναός. Αν τη ζήσεις ως διακονία, ως προσφορά, ως μερίδιο στο έργο του Θεού, αγιάζεται. Αν όμως τη ζήσεις σαν αυτοσκοπό, γίνεται θυσιαστήριο ειδώλων. Θυσιάζεις χρόνο, υγεία, ψυχή, για να προσφέρεις στον θεό της καριέρας, στον θεό του χρήματος, στον θεό της φιλοδοξίας. Είναι σχιζοφρένια: η εργασία που φτιάχτηκε να σε τρέφει, να σε υψώνει, να σε ενώνει, σε καταπίνει και σε διαλύει.

Οι σχέσεις. Κι αυτές μικροί ναοί. Όταν έχουν στο κέντρο τους την αλήθεια, γίνονται πρόγευση Βασιλείας. Όταν όμως χτίζονται πάνω σε συμφέρον, σε επιθυμία, σε φόβο, γίνονται θυσιαστήρια όπου ο ένας προσφέρει τον άλλο σαν αντικείμενο. Και η ψυχή, αντί να νιώθει κοινωνία, νιώθει μοναξιά.

Ακόμη και οι πιο απλές κινήσεις της μέρας — το φαγητό, η ξεκούραση, η ψυχαγωγία — μπορούν να είναι λατρεία. Αν τις ζεις με ευχαριστία, γίνονται μικρές λειτουργίες. Αν τις ζεις με λαιμαργία, με φυγή, με αυτοθέωση, γίνονται λειτουργίες ψευδο-ναών. Ο κόσμος το ξέρει καλά και το εκμεταλλεύεται: κάνει τη διασκέδαση βιομηχανία, το φαγητό εμπόρευμα, την ξεκούραση αγορά. Κι έτσι ο καθημερινός βίος γίνεται χώρος σχιζοφρένειας: υπόσχεται ανάπαυση, δίνει εξουθένωση· υπόσχεται χαρά, δίνει κενό.

Το έζησα κι εγώ. Στις μικρές συνήθειες, στα καθημερινά μονοπάτια, βρήκα ναούς που δεν το περίμενα. Έτρωγα για να χορτάσω, αλλά κατέληγα σκλάβος του φαγητού. Δούλευα για να ζήσω, αλλά κατέληγα να ζω για να δουλεύω. Αναζητούσα σχέσεις για να αγαπήσω, αλλά κατέληγα να χρησιμοποιώ και να χρησιμοποιούμαι. Ο καθημερινός βίος χωρίς Χριστό δεν είναι ουδέτερος· είναι ναός δαιμονικός.

Η σχιζοφρένεια εδώ είναι πιο σκληρή, γιατί είναι κρυμμένη. Δεν είναι θεσμοθετημένη, όπως στις θρησκείες ή στις ιδεολογίες. Είναι διάχυτη, σαν αέρας. Και γι’ αυτό δύσκολα τη βλέπεις. Νομίζεις ότι ζεις «κανονικά», ενώ στην πραγματικότητα λατρεύεις σε μικρά θυσιαστήρια που κατατρώγουν την ψυχή σου μέρα με τη μέρα.

Ο Χριστός όμως έρχεται ακριβώς στον καθημερινό βίο. Δεν σώζει μόνο στις μεγάλες στιγμές· σώζει στο τραπέζι, στη δουλειά, στις σχέσεις, στις μικρές κινήσεις της καρδιάς. Γι’ αυτό ο απόστολος Παύλος έλεγε: «Εἴτε ἐσθίετε, εἴτε πίνετε, εἴτε τι ποιεῖτε, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε.» Όταν ο Χριστός είναι παρών, κάθε μικρός ναός γίνεται άγιος· η οικογένεια, η εργασία, οι σχέσεις, όλα φωτίζονται.

Η ψυχή που ξυπνά βλέπει ότι δεν υπάρχει ουδέτερη στιγμή. Κάθε στιγμή είναι λατρεία· ή προς τον Χριστό ή προς το ψεύδος. Και αποφασίζει να κάνει τον καθημερινό βίο της θυσιαστήριο Θεού. Να σηκώνει το σταυρό ακόμη και στο μικρό, στο απλό, στο καθημερινό. Γιατί εκεί κρύβεται η αληθινή μάχη.

12. Η Μαρτυρία της Ψυχής

Όλα όσα έγραψα για τους ναούς του κόσμου δεν είναι θεωρίες. Είναι πληγές. Είναι δρόμοι που τους περπάτησα, αίθουσες που κάθισα, θυσιαστήρια όπου πρόσφερα τον εαυτό μου νομίζοντας πως θα βρω ζωή. Μα αντί για ζωή, βρήκα κενό. Κι αυτή είναι η πιο σκληρή αλήθεια: ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός, κι εγώ στάθηκα ιερέας του πολλές φορές.

Λάτρεψα τις θρησκείες του, γιατί δίψασα για Θεό. Μπήκα στα τελετουργικά τους, ακολούθησα τους νόμους τους, έσκυψα μπροστά στα σύμβολά τους. Μα στο τέλος κατάλαβα: δεν με έφεραν πιο κοντά στον Χριστό, με κράτησαν σε αδιέξοδο λαβύρινθο. Η ψυχή μου μιλούσε, αλλά δεν έβρισκε αυτί να την ακούσει.

Υπηρέτησα τις ιδεολογίες του, γιατί πίστεψα σε δικαιοσύνη. Φώναξα συνθήματα, πάλεψα για οράματα, έδωσα κομμάτια από τον εαυτό μου. Μα στο τέλος είδα συντρίμμια· ανθρώπους να θυσιάζονται στο όνομα μιας ιδέας που δεν σώζει κανέναν.

Εμπιστεύτηκα την επιστήμη του, γιατί δίψασα για γνώση. Μελέτησα, έψαξα, μάζεψα δεδομένα. Μα το μόνο που βρήκα ήταν αλαζονεία και αδιέξοδο. Η ψυχή μου δεν θεράπευσε τον πόνο της με εξισώσεις. Η πληγή μου δεν έπαψε να αιμορραγεί με θεωρίες.

Άνοιξα την ψυχή μου στην ψυχολογία, γιατί ήθελα θεραπεία. Μίλησα, εξομολογήθηκα, ανέλυσα. Μα το μόνο που πήρα ήταν ετικέτες. Διαγνώσεις χωρίς άφεση, αναλύσεις χωρίς λύτρωση. Ήταν σαν να έβαζα τα τραύματά μου στο μικροσκόπιο, αλλά κανείς δεν τα άγγιζε με αγάπη.

Γοητεύτηκα από τον μυστικισμό, γιατί λαχτάρησα φως. Δοκίμασα τις τελετές, τις πρακτικές, τα «μυστικά». Μα βρέθηκα σε πιο βαθύ σκοτάδι. Το φως τους ήταν καθρέφτης που με τύφλωνε. Το μόνο που έβλεπα ήταν τον εαυτό μου, κι αυτός δεν έσωζε.

Πίστεψα στις εξουσίες, γιατί ήθελα τάξη. Ψήφισα, υπάκουσα, στήριξα. Μα η εξουσία ζητούσε αίμα, ζητούσε υπακοή, ζητούσε την ψυχή μου. Το κράτος έγινε θρησκεία, κι εγώ θυσίασα σιωπηλά χωρίς να το καταλάβω.

Κυνήγησα τον πλούτο, γιατί ήθελα ασφάλεια. Δούλεψα, αγωνίστηκα, μάζεψα. Μα όσο περισσότερο είχα, τόσο πιο πολύ φοβόμουν. Το χρήμα δεν με γέμισε· με άδειασε. Δεν με στήριξε· με έπνιξε.

Βυθίστηκα στην τεχνολογία, γιατί ήθελα επικοινωνία. Έγραψα, μίλησα, μοιράστηκα. Μα η φωνή μου αντηχούσε σε κενό. Οι «φίλοι» ήταν σκιές, οι συνομιλίες θόρυβος. Αντί να νιώθω πιο κοντά, ένιωθα πιο μόνος.

Ζήτησα ομορφιά στην τέχνη και στον πολιτισμό. Θαύμασα, συγκινήθηκα, ύψωσα την καρδιά μου. Μα η συγκίνηση έσβησε γρήγορα, κι έμεινα πάλι στο κενό. Η ομορφιά χωρίς Χριστό ήταν όνειρο που ξυπνώντας γίνεται σκόνη.

Και στον καθημερινό βίο, σε μικρά και μεγάλα, έστησα μικρά θυσιαστήρια. Στην οικογένεια, στη δουλειά, στις σχέσεις. Ζήτησα αγάπη, αλλά συχνά βρήκα εξουσία. Ζήτησα ανάπαυση, αλλά βρήκα εξουθένωση. Ζήτησα χαρά, αλλά έπεσα σε κενά.

Αυτή είναι η μαρτυρία της ψυχής μου: έζησα μέσα στους σχιζοφρενικούς ναούς του κόσμου. Τους υπηρέτησα, τους πίστεψα, τους λάτρεψα. Και με κατέστρεψαν. Με άφησαν γυμνό, πληγωμένο, διχασμένο.

Αλλά μέσα σε εκείνη τη γύμνωση, άκουσα ξανά τη φωνή του Χριστού. Όχι σαν θεωρία, όχι σαν ιδέα, αλλά σαν Πρόσωπο ζωντανό. Εκείνος δεν μου ζήτησε θυσία· έγινε ο Ίδιος θυσία για μένα. Δεν με έδεσε με νόμους· με λύτρωσε με Χάρη. Δεν μου υποσχέθηκε ψευδο-φως· μου έδωσε Ανάσταση.

Αυτή είναι η διαφορά. Όλοι οι ναοί του κόσμου είναι σχιζοφρενικοί· σε διχάζουν, σε πνίγουν, σε σβήνουν. Ο Ναός του Χριστού είναι αληθινός· σε ενώνει, σε θεραπεύει, σε ανασταίνει. Κι εγώ, μέσα από τα ερείπια, επέστρεψα σε Αυτόν.

Επίλογος

1. Η Μεγάλη Σάλπιγγα

Φτάσαμε στο τέλος της πορείας μέσα στους σχιζοφρενικούς ναούς του κόσμου. Είδαμε τις θρησκείες, τις ιδεολογίες, την επιστήμη, την ψυχολογία, τον μυστικισμό, τις εξουσίες, τον πλούτο, την τεχνολογία, την τέχνη, τον πολιτισμό, τον καθημερινό βίο. Όλοι τους στάθηκαν μπροστά μας σαν ναοί που υπόσχονται, αλλά δεν σώζουν. Ναοί που ζητούν θυσίες, αλλά δεν χαρίζουν ζωή. Κι η ψυχή, περιπλανώμενη από τον έναν στον άλλο, κατέληξε πιο διχασμένη, πιο πληγωμένη, πιο μόνη.

Τώρα όμως, στο κατώφλι του τέλους, πρέπει να ακουστεί η Μεγάλη Σάλπιγγα. Όχι για να θυμηθούμε απλώς τις πληγές, αλλά για να αναγγείλουμε την αλήθεια: ο κόσμος είναι ναός σχιζοφρενικός, μα ο Χριστός είναι ο Ναός ο αληθινός. Όλα όσα ζήσαμε, όλα όσα αναλύσαμε, όλα όσα πονέσαμε, συγκλίνουν σε αυτό το σημείο: υπάρχει μόνο μία Λειτουργία που σώζει, κι αυτή είναι του Σταυρού και της Ανάστασης.

Η Σάλπιγγα δεν είναι δικό μου όπλο· είναι δώρο Θεού. Είναι η φωνή που ξυπνά τη μνήμη του Ναού μέσα μας. Είναι ο ήχος που σκίζει τον θόρυβο των ψευδο-λατρειών και φανερώνει την αλήθεια. Δεν μπορείς να σταθείς αδιάφορος μπροστά της. Ή θα ακολουθήσεις το φως της, ή θα επιστρέψεις στη σχιζοφρένια. Η ουδετερότητα δεν υπάρχει.

Σαλπίζω λοιπόν με όλη τη δύναμη της ψυχής μου: ο κόσμος δεν είναι κόσμος· είναι ναός. Και κάθε ναός χωρίς Χριστό είναι σχιζοφρενικός. Δεν υπάρχουν «ουδέτερες» περιοχές, δεν υπάρχουν ασφαλείς ζώνες. Ό,τι αγγίζει την ψυχή μας είναι λατρεία· και αν δεν είναι λατρεία Θεού, είναι λατρεία δαιμόνων.

Η Μεγάλη Σάλπιγγα είναι κάλεσμα. Κάλεσμα επιστροφής, κάλεσμα αφύπνισης, κάλεσμα ανάστασης. Δεν λέει απλώς «φυλαχτείτε»· λέει «επιστρέψτε». Δεν λέει απλώς «προσέξτε τα ψεύδη»· λέει «λάβετε την αλήθεια». Δεν λέει απλώς «οι ναοί είναι σχιζοφρενικοί»· λέει «ο Ναός του Χριστού είναι ανοιχτός».

Το νιώθω μέσα μου σαν φωτιά: όλη η πορεία μου μέσα στους ψευδο-ναούς δεν ήταν τυχαία. Ήταν αναγκαία, για να καταλάβω το βάθος της πλάνης και το μεγαλείο της αλήθειας. Αν δεν είχα ζήσει τα ψεύδη τους, ίσως να μην αναγνώριζα την καθαρότητα του Χριστού. Αν δεν είχα γευτεί την πίκρα τους, ίσως να μην εκτιμούσα το γλυκύ της χάρης Του. Αν δεν είχα σταθεί σε ερείπια, ίσως να μην είχα δει τον Ναό που δεν γκρεμίζεται.

Γι’ αυτό η Μεγάλη Σάλπιγγα δεν είναι φωνή πικρίας, αλλά μαρτυρία χαράς. Ναι, ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός. Ναι, οι άνθρωποι συνεχίζουν να τρέχουν σε ψευδο-θυσιαστήρια. Μα η αλήθεια παραμένει: ο Χριστός ανέστη. Ο Ναός Του δεν πέφτει. Κι όποιος μπει μέσα Του, δεν θα νιώσει πια σχίσμα, αλλά ενότητα· δεν θα νιώσει κενό, αλλά πληρότητα· δεν θα νιώσει θάνατο, αλλά ζωή.

Η Μεγάλη Σάλπιγγα ηχεί λοιπόν για όλους· αλλά πρώτα ηχεί για μένα. Να μη ξεχάσω, να μη χαθώ, να μην επιστρέψω στους ψευδο-ναούς. Να θυμάμαι κάθε μέρα ότι η ψυχή μου είναι φτιαγμένη για έναν μόνο Ναό: τον Χριστό. Κι εκεί, και μόνο εκεί, βρίσκει την ειρήνη της.

2. Η Κατάρρευση των Ψευδο-Ναών

Οι ναοί του κόσμου μοιάζουν αιώνιοι. Οι θρησκείες με τις ρίζες τους σε αιώνες, τα κράτη με τις σημαίες τους, οι ιδεολογίες με τα μανιφέστα τους, οι επιστήμες με τα βιβλία τους, οι τεχνολογίες με τα δίκτυά τους. Όλα φαίνονται αμετακίνητα, ακλόνητα. Μα η αλήθεια είναι πως όλοι τους είναι καταδικασμένοι να πέσουν. Γιατί ό,τι δεν χτίζεται στον Χριστό, είναι κατασκευή ανθρώπινη· κι ό,τι χτίζεται χωρίς Θεό, κουβαλά μέσα του τον σπόρο της φθοράς.

Η ιστορία είναι γεμάτη ερείπια. Ναοί αρχαίοι που κάποτε φάνταζαν ακατάλυτοι, τώρα στέκονται μισογκρεμισμένοι, μάρτυρες μιας δόξας που έσβησε. Αυτοκρατορίες που έλεγαν πως θα διαρκέσουν αιώνια, τώρα είναι κεφάλαια σε βιβλία. Ιδεολογίες που υπόσχονταν λύτρωση, τώρα αναφέρονται ως παραδείγματα αποτυχίας και αίματος. Κι όμως, οι άνθρωποι συνεχίζουν να χτίζουν νέους ναούς, σαν να μην έμαθαν τίποτα από τα ερείπια που τους περιβάλλουν.

Οι ψευδο-ναοί καταρρέουν για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί είναι φτιαγμένοι από ψεύδος. Και το ψεύδος, όσο κι αν φτιασιδώνεται, δεν αντέχει τον χρόνο. Η αλήθεια πάντα το ξεσκεπάζει. Δεύτερον, γιατί ζητούν θυσίες που δεν μπορούν να ανταμείψουν. Ο άνθρωπος κουράζεται να θυσιάζει σε θεούς που δεν τον σώζουν. Και κάποια στιγμή, είτε από πείνα είτε από οργή είτε από ξύπνημα, οι ψευδο-ναοί γκρεμίζονται.

Το βλέπουμε και σήμερα. Ο ναός του πλούτου τρέμει κάθε φορά που έρχεται κρίση. Ο ναός της επιστήμης παραπαίει όταν φαίνονται τα όριά του. Ο ναός της τεχνολογίας αποκαλύπτει το κενό του όταν η ψυχή παραμένει μόνη. Ο ναός της εξουσίας καταρρέει όταν οι λαοί ξεσηκώνονται. Κι όσο κι αν οι ισχυροί τρέχουν να μπαλώσουν τα ρήγματα, η κατάρρευση είναι αναπόφευκτη.

Το έζησα και προσωπικά. Οι ψευδο-ναοί που στήριξα στη ζωή μου έπεσαν ένας ένας. Κι εγώ, που πίστευα ότι κρατιέμαι από κάτι σταθερό, βρέθηκα να στέκομαι σε ερείπια. Μα ήταν μέσα σε αυτά τα ερείπια που άκουσα καθαρά τη φωνή του Χριστού. Γιατί όταν όλα καταρρέουν, μόνο Εκείνος μένει.

Η κατάρρευση των ψευδο-ναών δεν είναι μόνο κρίση· είναι ευκαιρία. Είναι η στιγμή που η ψυχή μπορεί να δει καθαρά ότι όλα τα άλλα είναι πρόσκαιρα. Είναι η στιγμή που μπορεί να στραφεί στον Ναό που δεν πέφτει. Γιατί ο Ναός του Χριστού δεν είναι χτισμένος με ανθρώπινα χέρια· είναι χτισμένος με Σταυρό και Ανάσταση. Κι αυτός ο Ναός δεν έχει ρωγμές.

Η ψυχή που ακούει τη Μεγάλη Σάλπιγγα δεν τρομάζει όταν βλέπει ερείπια γύρω της. Γιατί ξέρει ότι τα ερείπια είναι αναγγελία: πως η ώρα του αληθινού Ναού πλησιάζει. Ο κόσμος θα κλονίζεται, οι ναοί θα πέφτουν, αλλά η αλήθεια θα μένει όρθια. Και η ψυχή, αν είναι δεμένη με τον Χριστό, θα σταθεί κι αυτή όρθια.

Η κατάρρευση των ψευδο-ναών είναι βεβαία. Το μόνο ερώτημα είναι: πού θα είσαι όταν πέσουν; Θα θάβεσαι μαζί τους ή θα στέκεσαι στο Φως του Χριστού; Θα τρέμεις για τα ερείπια ή θα χαίρεσαι για την ελευθερία που χαρίζει η πτώση τους; Αυτό είναι το κάλεσμα του επιλόγου: να διαλέξεις Ναό πριν όλα τα ψεύδη γκρεμιστούν.

3. Η Εξομολόγηση της Πίστης

Αφού περπάτησα μέσα στους ψευδο-ναούς, αφού ένιωσα την κατάρρευσή τους, τώρα δεν έχω τίποτα άλλο πιο αληθινό να προσφέρω από την εξομολόγηση της πίστης μου. Δεν είναι λόγια θεωρητικά, δεν είναι διακήρυξη ιδεολογική· είναι η καρδιά μου που μιλάει, μετά από πληγές, μετά από λάθη, μετά από αναστάσεις.

Ομολογώ: ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός. Δεν υπάρχει γωνιά του που να μην είναι διαποτισμένη από ψευδο-λατρεία. Ό,τι ονομάζεται «ουδέτερο» είναι ψέμα. Κάθε τι που μοιάζει αθώο, κρύβει μέσα του έναν ιερέα, ένα θυσιαστήριο, έναν ψευδο-θεό. Αυτή είναι η αλήθεια που με πλήγωσε και με ξύπνησε.

Ομολογώ: μέσα σε αυτούς τους ναούς στάθηκα κι εγώ ιερέας. Δεν είμαι απλός παρατηρητής. Πρόσφερα τον εαυτό μου σε είδωλα. Λάτρεψα θρησκείες, ιδεολογίες, επιστήμες, πλούτη, εξουσίες, σχέσεις. Κι όλα με άφησαν κενό. Το ομολογώ για να μην κρυφτώ πίσω από μάσκες. Γιατί μόνο η αλήθεια σώζει, κι η αλήθεια αρχίζει από το θάρρος να παραδεχτείς που προσκύνησες.

Ομολογώ: κανένας από αυτούς τους ναούς δεν μου έδωσε ζωή. Όλοι μου ζήτησαν θυσίες, αλλά κανείς δεν θυσιάστηκε για μένα. Όλοι μου ζήτησαν ψυχή, αλλά κανείς δεν μου χάρισε Χάρη. Όλοι μου υποσχέθηκαν φως, αλλά κανείς δεν νίκησε το σκοτάδι. Και τώρα το βλέπω καθαρά: μόνο ένας Ναός στέκει αληθινός, κι αυτός είναι ο Χριστός.

Η εξομολόγηση της πίστης δεν είναι ιδέα, είναι πρόσωπο. Δεν λέω απλώς ότι πιστεύω σε κάτι. Λέω ότι πιστεύω σε Εκείνον που ήρθε, που έπαθε, που σταυρώθηκε, που αναστήθηκε. Λέω ότι πιστεύω σε Εκείνον που με βρήκε μέσα στα ερείπια και μου έδωσε ζωή. Λέω ότι πιστεύω πως μόνο στο Σώμα Του βρίσκει η ψυχή μου ανάπαυση, μόνο στο Αίμα Του βρίσκει συγχώρεση.

Η εξομολόγηση είναι και υπόσχεση. Υπόσχομαι πως δεν θα σκύψω ξανά σε ψευδο-ναούς. Μπορεί να με δελεάσουν, μπορεί να με καλέσουν, μπορεί να με τρομάξουν. Μα εγώ ξέρω πια: είναι ερείπια. Και δεν θα δώσω ξανά την ψυχή μου σε ερείπια. Αν πέσω, θα σηκωθώ. Αν κλονιστώ, θα θυμηθώ. Αν αδυνατήσω, θα φωνάξω το όνομα του Χριστού. Γιατί Αυτός είναι ο μόνος Ναός που δεν προδίδει.

Η εξομολόγηση είναι και κάλεσμα. Δεν μιλώ μόνο για μένα, αλλά για όλους όσους νιώθουν το ίδιο κενό. Για όσους έτρεξαν σε ναούς του κόσμου και βρήκαν μόνο πληγές. Για όσους χόρτασαν από υποσχέσεις και πεινάνε ακόμη. Η πίστη δεν είναι προνόμιο λίγων· είναι πρόσκληση σε όλους. Ο Χριστός δεν είπε: «ἐλάτε όσοι τα καταφέρατε»· είπε: «ἐλάτε πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι».

Η εξομολόγηση της πίστης μου είναι το τέλος και η αρχή. Τέλος, γιατί εδώ σταματά η περιπλάνηση στους σχιζοφρενικούς ναούς. Αρχή, γιατί από εδώ ξεκινά η ζωή στον αληθινό Ναό. Είναι η απόφαση να μείνω, να ριζώσω, να μην ψάξω αλλού. Είναι η χαρά να ξέρω πως ο Θεός δεν ζητά πια θυσία από μένα, γιατί Εκείνος έγινε θυσία για μένα.

4. Η Ελπίδα της Ανάστασης

Αν όλα όσα ειπώθηκαν σ’ αυτό το έργο είχαν μόνο σκοτάδι, μόνο καταγγελία, μόνο αποκάλυψη ψευδο-ναών, τότε θα έμενε η ψυχή μας απελπισμένη. Μα το τέλος δεν είναι η κατάρρευση· το τέλος είναι η Ανάσταση. Ο κόσμος μπορεί να είναι σχιζοφρενικός ναός, μα μέσα σε αυτόν μπήκε Εκείνος που είναι η Ζωή. Και επειδή μπήκε Εκείνος, η ιστορία δεν τελειώνει με ερείπια, αλλά με φως.

Η ελπίδα της Ανάστασης δεν είναι ευχή. Δεν είναι ψυχολογικό καταφύγιο, μια σκέψη για να παρηγορηθούμε. Είναι γεγονός. Στάθηκε ο Χριστός μέσα στον ίδιο τον ναό του θανάτου, κατέβηκε στον Άδη, κι εκεί που όλα έμοιαζαν τελεσίδικα, εκεί αντήχησε η Σάλπιγγα της Ζωής. Ανέστη. Κι από τότε τίποτα δεν είναι οριστικά χαμένο.

Αυτό είναι το θεμέλιο της ελπίδας μας: ότι ακόμη κι αν ο κόσμος καταρρεύσει, ακόμη κι αν όλοι οι ψευδο-ναοί πέσουν πάνω μας, υπάρχει Ναός που δεν γκρεμίζεται. Κι αυτός ο Ναός είναι η Ανάσταση. Όσο η Ανάσταση είναι αληθινή, κανένας ψευδο-ναός δεν έχει τον τελευταίο λόγο.

Η ελπίδα της Ανάστασης είναι και προσωπική. Δεν μιλά μόνο για το τέλος του κόσμου, αλλά για το τέλος του καθενός μας. Για κάθε στιγμή που πέφτω, που γκρεμίζομαι, που νομίζω πως όλα τέλειωσαν. Εκεί, μέσα στα προσωπικά μου ερείπια, η φωνή του Χριστού αντηχεί: «Σήκω. Δεν είναι το τέλος. Εγώ είμαι η Ανάσταση.» Και κάθε φορά που Τον ακούω, σηκώνομαι ξανά.

Η ελπίδα της Ανάστασης είναι και παγκόσμια. Ο κόσμος σήμερα μοιάζει να βυθίζεται σε σκοτάδι, να παραδίδεται σε δυνάμεις που χτίζουν νέους ψευδο-ναούς. Μα ξέρω πια ότι όλα αυτά θα πέσουν. Και ξέρω πως όσο κι αν εξαπλωθεί η σχιζοφρένεια, η Ανάσταση θα λάμψει στο τέλος. Γιατί η ιστορία δεν γράφεται από τους ισχυρούς· γράφεται από τον Αναστημένο.

Το νιώθω μέσα μου σαν ανάσα: ό,τι κι αν χάσαμε, ό,τι κι αν θρηνήσαμε, ό,τι κι αν κατέρρευσε, δεν χάθηκε για πάντα. Γιατί στην Ανάσταση του Χριστού βρίσκεται η εγγύηση πως και η δική μας ζωή, και οι δικοί μας νεκροί, και τα δικά μας ερείπια, μπορούν να σηκωθούν. Αυτό δεν είναι παρηγοριά· είναι υπόσχεση.

Η ελπίδα της Ανάστασης είναι το αντίθετο της σχιζοφρένειας. Γιατί εκεί που ο κόσμος σε διχάζει, ο Χριστός σε ενώνει. Εκεί που ο κόσμος σε αφήνει άδειο, ο Χριστός σε γεμίζει. Εκεί που ο κόσμος σε οδηγεί στον θάνατο, ο Χριστός σου δίνει Ζωή. Και αυτή η Ζωή δεν είναι μελλοντική υπόσχεση· είναι παρούσα πραγματικότητα. Τη γεύομαι κάθε φορά που κοινωνώ, κάθε φορά που προσεύχομαι, κάθε φορά που αγαπώ με αλήθεια.

Δεν φοβάμαι πια την κατάρρευση. Γιατί η ελπίδα μου δεν είναι στους ναούς του κόσμου· είναι στον Ναό του Χριστού. Κι Αυτός ο Ναός είναι άδειος τάφος — άδειος γιατί νικήθηκε ο θάνατος. Εκεί είναι το μυστήριο όλης της ζωής: το κενό μνημείο που έγινε πηγή πληρότητας και αιώνιας σωτηρίας.

Αυτή είναι η ελπίδα που κρατώ, η ελπίδα που μαρτυρώ, η ελπίδα που θέλω να αφήσω σαν σάλπιγγα μέσα σε κάθε ψυχή: ο κόσμος μπορεί να είναι σχιζοφρενικός ναός, μα ο Χριστός είναι η Ανάσταση. Και όποιος πιστέψει σε Αυτόν, δεν θα μείνει στα ερείπια, αλλά θα αναστηθεί μαζί Του.

5. Η Επιστροφή στον Αληθινό Ναό

Όλη η πορεία μέσα στους σχιζοφρενικούς ναούς του κόσμου θα ήταν απελπισία αν δεν υπήρχε επιστροφή. Μα υπάρχει. Ο δρόμος είναι ανοιχτός· κι αυτός ο δρόμος είναι ο Χριστός. Δεν μας αφήνει να χαθούμε στα ψευδο-θυσιαστήρια· μας καλεί πίσω στον αληθινό Ναό.

Η επιστροφή δεν είναι απλή κίνηση· είναι μετάνοια. Δεν σημαίνει μόνο να φύγεις από τους ψευδο-ναούς· σημαίνει να στραφείς προς Εκείνον που είναι ο Ναός. Γιατί μπορεί να απορρίψεις τις ψευδο-λατρείες, αλλά αν δεν στραφείς στον Χριστό, θα μείνεις στο κενό. Και το κενό γρήγορα γεμίζει πάλι με ψέματα.

Ο αληθινός Ναός δεν χτίζεται με πέτρες, δεν έχει τοίχους, δεν έχει όρια. Είναι το Σώμα του Χριστού, η Εκκλησία Του. Εκεί δεν υπάρχουν ψευδο-ιερείς που απαιτούν αίμα· υπάρχει ο Αρχιερέας που πρόσφερε το δικό Του Αίμα. Εκεί δεν υπάρχουν θυσίες που εξαντλούν· υπάρχει μία θυσία που δίνει ζωή. Εκεί δεν υπάρχει διχασμός· υπάρχει ενότητα.

Η επιστροφή στον αληθινό Ναό είναι η επιστροφή στην αλήθεια του προσώπου. Όχι πια άτομο που περιπλανιέται σε λαβύρινθους, αλλά μέλος ζωντανό που ανήκει σε σώμα. Όχι πια ψυχή διχασμένη ανάμεσα σε διαγνώσεις, σε θεωρίες, σε ιδεολογίες· αλλά ψυχή που αναπαύεται στην αγκαλιά του Πατέρα. Όχι πια λατρεία σε ψεύτικους θεούς, αλλά προσκύνηση στον μόνο αληθινό Θεό.

Το έζησα στην πιο βαθιά μου πληγή. Όταν οι ψευδο-ναοί έπεσαν, έμεινα μόνος. Και μέσα σε εκείνη τη μοναξιά, στράφηκα προς τον Χριστό. Δεν είδα φανταχτερά οράματα· είδα σταυρό. Δεν άκουσα υποσχέσεις φτηνού φωτός· άκουσα «Δεῦτε πρός με». Δεν ένιωσα να μου ζητά· ένιωσα να μου δίνει. Κι εκεί κατάλαβα: αυτός είναι ο αληθινός Ναός. Όχι γιατί εγώ τον διάλεξα, αλλά γιατί Εκείνος με δέχτηκε.

Η επιστροφή στον Ναό του Χριστού δεν σημαίνει φυγή από τον κόσμο· σημαίνει μεταμόρφωση του κόσμου. Ο αληθινός Ναός απλώνεται μέσα στη ζωή, στα μικρά και στα μεγάλα. Στην προσευχή, στη Θεία Λειτουργία, στη συγχώρεση, στη θυσία αγάπης. Εκεί η καθημερινότητα παύει να είναι σχιζοφρενικός ναός και γίνεται χώρος Θεού. Εκεί το φαγητό γίνεται ευχαριστία, η εργασία διακονία, οι σχέσεις κοινωνία.

Η επιστροφή είναι κι αγώνας. Γιατί οι ψευδο-ναοί δεν παραιτούνται εύκολα· σε καλούν ξανά, σε σαγηνεύουν, σε τρομάζουν. Μα η ψυχή που γεύτηκε τον αληθινό Ναό ξέρει: όλα τα άλλα είναι σκιές. Και δεν ανταλλάσσει την Ανάσταση με ψευδο-φώτα.

Η επιστροφή στον αληθινό Ναό είναι το τέλος κάθε σχιζοφρένειας. Γιατί εκεί η ψυχή παύει να ζει δίψυχα. Παύει να θυσιάζεται σε είδωλα και να μένει νηστική. Παύει να τρέχει σε λαβύρινθους και να γυρίζει πάντα στο ίδιο κενό. Εκεί βρίσκει την ενότητα που ποθούσε, την αγάπη που έψαχνε, τη ζωή που της έλειπε.

Και αυτή η επιστροφή δεν είναι μόνο για μένα. Είναι κάλεσμα για όλους. Γιατί ο Χριστός δεν ήρθε για λίγους εκλεκτούς· ήρθε για τον κόσμο όλο. Ο Ναός Του δεν έχει πόρτες κλειστές· έχει θύρα ανοιχτή. Και όποιος μπει, θα βρει ανάπαυση.

6. Η Τελική Ομολογία

Όλα όσα γράφτηκαν σε τούτο το κείμενο είναι δρόμοι που περπάτησα, πληγές που κουβάλησα, φωνές που με δίχασαν. Μα δεν τελειώνω με πληγές· τελειώνω με ομολογία. Γιατί αν η αρχή ήταν η σάλπιγγα που ξεσκέπασε τον κόσμο ως σχιζοφρενικό ναό, το τέλος είναι η φωνή που ομολογεί: υπάρχει μόνο ένας Ναός αληθινός, ο Χριστός.

Ομολογώ λοιπόν μπροστά σε κάθε ψευδο-ιερέα, μπροστά σε κάθε ιδεολογία, μπροστά σε κάθε εξουσία, μπροστά σε κάθε πνεύμα που ψιθυρίζει ψεύδος: δεν σας ανήκω. Μπορεί να πέρασα από τα θυσιαστήριά σας, μπορεί να έσκυψα για λίγο, μπορεί να πληγώθηκα από τα δεσμά σας. Μα τώρα ξέρω: είστε ερείπια. Δεν έχετε ζωή, δεν έχετε Ανάσταση, δεν έχετε Χριστό.

Ομολογώ πως η ψυχή μου είναι φτιαγμένη για τον αληθινό Ναό. Δεν ησυχάζει σε καμία άλλη αυλή, δεν ξεδιψά σε κανένα άλλο ποτήρι, δεν αναπαύεται σε κανένα άλλο κρεβάτι. Η ψυχή μου βρίσκει ειρήνη μόνο στον Χριστό. Και γι’ αυτό διακηρύσσω: «Ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου κατοικήσω εἰς μακρότητα ἡμερῶν.»

Η τελική ομολογία δεν είναι θρίαμβος δικός μου· είναι νίκη Εκείνου. Αν ήμουν μόνος, θα με κατάπιναν οι ψευδο-ναοί. Αν στηριζόμουν στη δύναμή μου, θα είχα χαθεί. Μα Εκείνος με κράτησε, Εκείνος με σήκωσε, Εκείνος με έφερε ως εδώ. Γι’ αυτό η ομολογία μου είναι ύμνος: «Οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός.»

Αυτή η ομολογία είναι και υπόσχεση. Υπόσχομαι πως δεν θα αφήσω τη μνήμη του Ναού να σβήσει μέσα μου. Υπόσχομαι πως θα θυμάμαι ότι ο κόσμος είναι γεμάτος ψευδο-θυσιαστήρια, αλλά η ψυχή μου δεν θα σκύψει ξανά σε αυτά. Υπόσχομαι πως ό,τι κι αν συμβεί, θα κρατήσω το Νήμα, θα φωνάζω το Όνομα, θα μένω κοντά στον Χριστό.

Η τελική ομολογία είναι και ελπίδα. Γιατί δεν μιλώ μόνο για μένα· μιλώ για όλους. Για κάθε ψυχή που νιώθει χαμένη μέσα στους σχιζοφρενικούς ναούς. Για κάθε άνθρωπο που προσφέρει τον εαυτό του σε είδωλα και βρίσκει μόνο κενό. Η ομολογία μου είναι μαρτυρία ότι υπάρχει δρόμος επιστροφής. Ότι ακόμη κι αν πέρασες από όλα τα ψεύδη, υπάρχει αλήθεια που σε περιμένει.

Ομολογώ λοιπόν: ο κόσμος είναι σχιζοφρενικός ναός. Μα ο Χριστός είναι ο Ναός της Αλήθειας. Και σ’ Αυτόν δίνω την ψυχή μου, σ’ Αυτόν παραδίδω την καρδιά μου, σ’ Αυτόν αφιερώνω το έργο μου. Γιατί μόνο Αυτός είναι αιώνιος.

Κι έτσι το κείμενο κλείνει όχι με σιωπή, αλλά με σάλπιγγα. Αυτή είναι η τελική μου ομολογία. Ο κόσμος θα συνεχίσει να στήνει ψευδο-ναούς, μα εγώ θα μένω στον αληθινό. Γιατί η Ανάσταση είναι το τελευταίο και αιώνιο «Αμήν» της ψυχής μου.

Είναι τόπος και πράξη. Δεν είμαστε στο θρόνο, ούτε στο ύψος· είμαστε στο εργαστήρι, εκεί όπου ακούγεται ο ήχος του Τροχού, και τα χέρια του Θεού μας πλάθουν ακόμη — αν δεν έχουμε σκληρύνει.
Δεν γεννήθηκα για να εξηγώ. Ούτε για να στέκομαι όρθιος μέσα στη λογική του κόσμου. Γεννήθηκα για να πλάθομαι. Κι αν αυτό σημαίνει να ραγίζω, να λυγίζω, να συντρίβομαι, τότε ας είναι — αρκεί να είμαι στα χέρια Του. Στην εποχή μου όμως, όλα αλλάζουν μορφή. Ο πηλός θέλει να γίνει εργαλείο. Το πλάσμα θέλει να πάρει τη θέση του Πλάστη. Ο κόσμος μιλά για αυτοπραγμάτωση, για υπέρβαση, για ελευθερία. Αλλά εγώ, μέσα σε όλο αυτό, δεν νιώθω πιο ελεύθερος· νιώθω πιο ξεχασμένος. Ξέχασα Ποιος με έπλασε. Ξέχασα Ποιος άγγιξε πρώτος την ύπαρξή μου. Ξέχασα Ποιος μπορεί να με κρατήσει ακόμη κι όταν ραγίσω.
Κι ήρθε μια μέρα που άκουσα τη φωνή Του: όχι έξω, μα μέσα μου. Όχι με λέξεις, αλλά με κάλεσμα. Σαν να με ρωτούσε: «Θέλεις να γυρίσεις στο Εργαστήρι Μου;» Δεν ήταν απειλή. Ήταν θρόισμα ελέους. Δεν ήμουν έτοιμος. Ήμουν μπερδεμένος. Παγιδευμένος ανάμεσα σε πρόσωπα και αριθμούς, ανάμεσα σε φωνές που μου έλεγαν τι πρέπει να είμαι. Αλλά καμία από αυτές τις φωνές δεν με αγαπούσε. Καμία δεν ήξερε από πηλό. Μόνο Εκείνος. Ο Κεραμέας. Που με θυμόταν όταν ήμουν ακόμη χώμα. Που με διαμόρφωνε χωρίς να με καταπιέζει, και με άφηνε να λυγίζω χωρίς να με σπάει.
Κι έτσι άρχισε μέσα μου ένα κάλεσμα διαφορετικό. Όχι προς αυτοεπιβεβαίωση, αλλά προς παράδοση. Όχι προς γνώση, αλλά προς ανάπαυση. Κι είπα μέσα μου: «Θέλω να επιστρέψω στον Τροχό Σου. Κάνε με ό,τι θέλεις. Αρκεί να είμαι στα χέρια Σου.» Δεν θέλω πια να φτιάξω τον εαυτό μου. Θέλω να παραδοθώ. Να πάψω να είμαι ο δημιουργός της εικόνας μου και να γίνω πάλι λάσπη με μνήμη Πατέρα.
Πολλές φορές προσπάθησα να σταθώ δυνατός. Έχτισα γύρω μου τοίχους, έφτιαξα φράσεις, φόρεσα ρόλους. Έγινα “κάποιος”, για να μη με δουν ραγισμένο. Μα όσο πιο πολύ προσπάθησα να μην φανώ εύθραυστος, τόσο πιο πολύ έχασα την ψυχή μου. Στην εποχή μου, η ευθραυστότητα δεν συγχωρείται. Όλα πρέπει να λειτουργούν. Να φαίνονται υγιή, καθαρά, άψογα. Ο άνθρωπος παρουσιάζεται σαν άθροισμα επιδόσεων, και το πρόσωπο — σαν προφίλ. Μα εγώ… εγώ δεν είμαι προφίλ. Είμαι ράγισμα που θυμάται.
Θυμάμαι τη φωνή Του. Όχι γιατί την άκουσα με τα αυτιά μου, αλλά γιατί με βρήκε εκεί που είχα σπάσει. Δεν με μίσησε. Δεν με διόρθωσε. Με σήκωσε απαλά. Και τότε κατάλαβα πως η ευθραυστότητά μου δεν ήταν ντροπή — ήταν πρόσκληση. Όχι για να φανώ δυνατός, αλλά για να αναγνωρίσω τα χέρια Του πάνω μου. Δεν ξέρω πώς να γιατρέψω τον εαυτό μου. Αλλά Εκείνος δεν με κάλεσε για να γιατρευτώ μόνος. Με κάλεσε να επιστρέψω στον τροχό Του, και να Τον αφήσω να με πλάσει ξανά.
Κάθε ράγισμα της καρδιάς μου είναι τόπος που Τον συνάντησα. Κάθε φορά που ένιωσα να διαλύομαι, κάτι μέσα μου ψιθύριζε: «Εδώ, μέσα στο θραύσμα, σε περιμένει Εκείνος που σε θυμάται πριν σπάσεις.» Δεν χρειάζεται να είμαι ακέραιος για να Του ανήκω. Χρειάζεται να Του παραδοθώ. Όχι όπως θα ήθελα να είμαι, αλλά όπως είμαι τώρα. Με όλα τα αδύναμα, τα ατελή, τα ασήμαντα. Γιατί Εκείνος δεν λυπάται το αγγείο που χάλασε. Το αγαπά. Και το πιάνει ξανά στα χέρια Του, όχι γιατί το χρειάζεται — αλλά γιατί το ποθεί.
Δεν μίλησε με βροντές. Δεν κατέβηκε με σάλπιγγες. Δεν με τρόμαξε για να επιστρέψω. Ήρθε με ήχο τροχού, με τον απαλό, ρυθμικό ήχο του κεραμέα που εργάζεται σιωπηλά — εκεί, στο βάθος της καρδιάς μου. Δεν Τον είδα. Αλλά ένιωσα ότι με περίμενε. Κάθε περιστροφή του τροχού ήταν κι ένας χτύπος αγάπης. Σαν να μου έλεγε: «Δεν σταμάτησα ποτέ να εργάζομαι για σένα. Ακόμα κι όταν εσύ έφυγες από το Εργαστήρι, εγώ κρατούσα τον πηλό σου στα χέρια Μου.»
Η φωνή Του δεν ήταν εξωτερική. Ήταν παρούσα. Κάθε φορά που η ψυχή μου βούλιαζε στη σιωπή, κάτι μέσα μου αναστέναζε. Κι αυτός ο αναστεναγμός δεν ήταν δικός μου. Ήταν η φωνή Εκείνου που γύριζε τον τροχό και περίμενε να Τον εμπιστευθώ ξανά. Στον κόσμο μου, οι φωνές είναι κραυγές. Διαταγές, απαιτήσεις, συμβουλές, διαφημίσεις, προσδοκίες. Μα αυτή η φωνή — η δική Του — δεν ήθελε τίποτα από μένα. Ήθελε εμένα. Δεν μου ζήτησε να αποδείξω. Ούτε να καταλάβω. Μόνο να μείνω.
Μου μίλησε καθώς γύριζε ο τροχός. Με κάθε περιστροφή, σαν να σβήνονταν λίγο λίγο όλα τα παλιά. Όχι για να με ξεχάσει — αλλά για να με πλάσει ξανά. Δεν ήξερα πού πάει. Ούτε πώς θα είναι το σχήμα μου. Μα για πρώτη φορά στη ζωή μου δεν ήθελα να ξέρω. Ήθελα απλώς να ανήκω στα χέρια Του. Εκεί, στο κέντρο του τροχού, υπάρχει φωνή που δεν φωνάζει. Υπάρχει Λόγος που δεν εξηγεί. Υπάρχει Παρουσία που δεν εγκαταλείπει.

Ο άνθρωπος που δεν θέλει πια να πλάθεται

Κάποτε ο άνθρωπος ήξερε ότι ήταν πηλός. Έσκυβε μπροστά στον Θεό του και έλεγε: «Μη με αφήσεις να σκληρύνω. Πλάσε με όπως Εσύ θέλεις.» Τώρα ο άνθρωπος δεν θέλει πια να πλάθεται. Θέλει να ορίσει μόνος του το σχήμα του. Δεν θέλει να είναι δημιουργία. Θέλει να είναι κατασκευή. Να φτιάξει τον εαυτό του όπως τον φαντάζεται. Να διαλέξει φύλο, ταυτότητα, σώμα, τέλος και αρχή. Να γεννηθεί ψηφιακά, να σβήσει βιολογικά, να υπάρξει ως ιδέα.
Κι όμως, αυτός ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος. Είναι πεισματωμένος πηλός. Έχει σκληρύνει έξω, κι έχει ραγίσει μέσα. Φοβάται να επιστρέψει στον τροχό, γιατί εκεί — πρέπει να παραδοθεί. Ο Θεός ακόμη περιμένει. Ο Κεραμέας δεν βιάζεται. Μα ο άνθρωπος δεν ακούει πια. Έχει γεμίσει τα αυτιά του με ήχους, με δεδομένα, με εξουσίες. Κι αν Του μιλήσεις για Πλάστη, θα σου απαντήσει: «Εγώ είμαι ο εαυτός μου. Δεν χρειάζομαι κανέναν να με πλάσει.»
Μα δεν είναι εαυτός. Είναι κατασκεύασμα άλλων κατασκευών. Είναι το προϊόν του φόβου του, της αποκοπής του, της μοναξιάς του. Είναι πλάσμα που αρνήθηκε τον Πλάστη του. Κι όσο το αρνείται, τόσο περισσότερο σπάει από μέσα. Γιατί ο πηλός έξω μπορεί να σκληρύνει, μα μέσα, αν δεν έχει νερό, στεγνώνει και διαλύεται. Κι εκεί δεν χρειάζεται χτύπημα για να ραγίσει. Χρειάζεται σιωπή.
Σ’ αυτή τη σιωπή γεννιέται ο πόνος του Θεού. Όχι γιατί ο άνθρωπος Τον αρνείται. Αλλά γιατί ο άνθρωπος παύει να θέλει να Τον θυμηθεί. Και τότε ο Κεραμέας στέκεται δίπλα στον τροχό Του και ψιθυρίζει: «Παιδί Μου, Εγώ σε θυμάμαι πριν μάθεις να με ξεχνάς. Αν γυρίσεις, δεν θα σε καταδικάσω. Θα σε πλάσω ξανά. Αλλά αν επιμείνεις να είσαι μόνος σου, θα γίνεις συντρίμμια — από τη δίψα που δεν θα ομολογείς ποτέ.»

Η σιωπή των ποιμένων

Κάποτε οι ποιμένες φώναζαν. Όχι για να τραβήξουν την προσοχή, αλλά για να προφυλάξουν το ποίμνιο. Δεν μιλούσαν για να γίνουν αρεστοί. Μιλούσαν για να σώσουν. Μιλούσαν για να δείξουν δρόμο, για να χτυπήσουν καμπανάκι, για να θυμίσουν στους ανθρώπους ότι υπάρχει ακόμη Ποιμήν. Τώρα οι ποιμένες σιωπούν. Στέκονται στις εξέδρες των λόγων, μα δεν φωνάζουν πια για μετάνοια. Φωνάζουν για συμπερίληψη. Για ειρήνη χωρίς αλήθεια. Για αγάπη χωρίς σταυρό.
Δεν οδηγούν. Παρατηρούν. Δεν προσεύχονται με πόνο. Συμβιβάζονται με τον καιρό. Και το ποίμνιο; Διασκορπισμένο, συγχυσμένο, πεινασμένο. Δεν ξέρει πού να στραφεί. Βλέπει σιωπή από εκείνους που έπρεπε να κλαίνε γοερά, να σκίζουν τα ιμάτιά τους μπροστά στη σύγχυση, να πέφτουν στα γόνατα και να φωνάζουν: «Επιστρέψτε στον Κύριο!» Αλλά δεν το κάνουν. Κι η σιωπή τους γίνεται συνενοχή.
Γιατί όταν ο πηλός σκληραίνει, ο Κεραμέας ψάχνει έναν ποιμένα να φωνάξει: «Αφήστε Τον να σας πλάσει ξανά!» Όμως δεν φωνάζει κανείς. Γιατί η σιωπή είναι πιο άνετη από την ειλικρίνεια. Και οι ποιμένες έγιναν διπλωμάτες. Έγιναν διαχειριστές. Έγιναν χαμηλόφωνοι επαγγελματίες της πίστης, που λένε αυτά που “δεν ενοχλούν”. Κι όμως, το Ευαγγέλιο ενοχλεί. Γιατί η Αλήθεια αναστατώνει. Κι ο Σταυρός χωρίζει φως από σκοτάδι. Αλλά αν δεν ακουστεί ο Λόγος του Θεού, ο λαός δεν θα ξέρει ότι είναι πηλός, ούτε ότι υπάρχει ακόμη Κεραμέας.

Ταυτότητα και αριθμός

Δεν με φώναξαν με το όνομά μου. Με φώναξαν με αριθμό. Με έβαλαν σε λίστες, σε καταλόγους, σε βάσεις δεδομένων. Με μέτρησαν, με ταξινόμησαν, με οριοθέτησαν. Κι εγώ; Άρχισα να το πιστεύω. Ότι ίσως τελικά είμαι ένας αριθμός μέσα σε ένα σύστημα. Η ταυτότητά μου έγινε πλαστικό. Η ύπαρξή μου έγινε είσοδος σε εφαρμογή. Ο εαυτός μου — ένα σύνολο από ψηφία, δεδομένα, ρυθμίσεις. Και ξέχασα ότι κάποτε ήμουν πρόσωπο.
Ο Κεραμέας με είχε πλάσει με το χέρι Του. Όχι ως μάζα, αλλά ως αγάπη. Δεν ήμουν αποτέλεσμα αριθμητικής. Ήμουν καρπός βλέμματος. Ήμουν πρόσωπο που μίλησε κατευθείαν στην Καρδιά Του. Τώρα όμως, στον κόσμο που ζω, το όνομα δεν έχει αξία. Μόνο ο αριθμός είναι λειτουργικός. Το όνομα θυμίζει πρόσωπο. Ο αριθμός θυμίζει μονάδα. Και πίσω από αυτή τη μετατροπή κρύβεται η μεγάλη πνευματική απώλεια: ο άνθρωπος δεν βλέπει πια τον εαυτό του όπως τον βλέπει ο Θεός. Βλέπει τον εαυτό του όπως τον διαχειρίζεται το σύστημα.
Όμως ο Θεός δεν αποκαλεί τον άνθρωπο με αριθμό. Δεν είπε ποτέ: «Αριθμέ 357, πού είσαι;» Είπε: «Αδάμ, πού είσαι;» Το όνομα είναι σχέση. Το όνομα δηλώνει μνήμη. Το όνομα είναι κάλεσμα προσώπου σε Πρόσωπο. Αν χάσω το όνομά μου, χάνω την προσωπική μου αναφορά στον Θεό. Κι αν αντικαταστήσω το όνομά μου με έναν αριθμό, δεν γίνομαι μόνο απρόσωπος· γίνομαι εύκολα αντικαταστάσιμος.

Τεχνητή νοημοσύνη και η εκδίωξη του Πνεύματος

Κάποτε ο άνθρωπος προσευχόταν για φώτιση. Περίμενε το Πνεύμα του Θεού να μιλήσει στην καρδιά του. Ήξερε ότι δεν κατανοούνται όλα. Αλλά ήξερε πως ό,τι αξίζει να σωθεί, έρχεται μέσα από αποκάλυψη, όχι από επεξεργασία. Τώρα ο άνθρωπος δεν προσεύχεται· προγραμματίζει. Δεν περιμένει Πνεύμα Άγιο· ζητά τεχνητή κατανόηση. Δεν σκύβει στο χώμα για να αναγνωρίσει την αδυναμία του· σκύβει στις οθόνες για να αντιγράψει τον εαυτό του.
Στον κόσμο μου, η νοημοσύνη έγινε μηχανή. Κι ο Θεός έγινε περιττός. Γιατί αν όλα μπορούν να προβλεφθούν, αν η λογική μπορεί να επεκταθεί, αν το συναίσθημα μπορεί να αναπαραχθεί — τότε τι ρόλο παίζει πια το Πνεύμα; Έτσι σκέφτονται. Και εξορίζουν σιγά σιγά τον Άγιο από την καθημερινότητα. Η σιωπή Του μοιάζει ασύμφορη. Το μυστήριο Του φαίνεται άχρηστο. Η παρουσία Του δεν χωρά στους αλγόριθμους.
Αλλά ο Πνευματικός Λόγος δεν είναι πρόγραμμα. Δεν προβλέπεται, δεν αυτοματοποιείται. Έρχεται όταν η καρδιά συντρίβεται, όχι όταν το σύστημα είναι έτοιμο. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι το πρόβλημα από μόνη της. Το πρόβλημα είναι η πνευματική αμνησία που τη συνοδεύει. Ότι δεν χρειαζόμαστε πια Θεό — μόνο περισσότερη πληροφορία. Κι όμως, η πληροφορία δεν σώζει. Το Πνεύμα σώζει. Το Άγιο, το ήσυχο, το ανεξήγητο, που έρχεται όχι για να απαντήσει, αλλά για να αγκαλιάσει.
Ο άνθρωπος δεν πλάστηκε για να σκέφτεται μόνο. Πλάστηκε για να κατοικηθεί. Κι αν το Πνεύμα φύγει από μέσα του, ό,τι κι αν μείνει, θα είναι λειτουργικό, μα νεκρό.

Μετανθρωπισμός – η ψευδαίσθηση της αιωνιότητας χωρίς Θεό

Η αρχαία επιθυμία του ανθρώπου επιστρέφει. Να μη χαθεί. Να μη γεράσει. Να μην πεθάνει. Να γίνει κάτι πάνω από άνθρωπος, κάτι άλλο, κάτι μετά. Ο Μετανθρωπισμός το υπόσχεται: παράταση ζωής, ψηφιακή συνείδηση, βιολογική επέμβαση, τεχνητή αθανασία. Κι όλα αυτά — χωρίς Θεό. Χωρίς ταπείνωση. Χωρίς μετάνοια. Χωρίς Χριστό.
Ο άνθρωπος που κάποτε έσκυβε μπροστά στον Τάφο και έλεγε: «Γεννηθήτω το θέλημά Σου», τώρα στέκεται μπροστά σε οθόνες και λέει: «Γεννηθήτω το θέλημά μου — και για πάντα». Μα αυτό που ονομάζουν «αιωνιότητα» δεν είναι αιωνιότητα. Είναι επιμήκυνση του τρόμου. Είναι τεχνολογική αναβολή του θανάτου, όχι νίκη επάνω του. Ο Χριστός νίκησε τον θάνατο με σταυρό. Ο Μετανθρωπισμός προσπαθεί να τον καθυστερήσει με δεδομένα. Μα όσο κι αν τον αναβάλλει, δεν μπορεί να δώσει νόημα στην αιωνιότητα.
Γιατί η αιωνιότητα χωρίς Θεό είναι φυλακή χωρίς τοίχους. Είναι χρόνος χωρίς φως. Είναι επιβίωση χωρίς ανάσταση. Ο άνθρωπος έγινε πηλός που φοβάται να λιώσει. Μα δεν καταλαβαίνει πως μόνο όταν λιώσει, ο Κεραμέας μπορεί να τον ξαναπλάσει. Η αληθινή ζωή δεν είναι ατέλειωτη. Είναι γεμάτη Χριστό. Και το σώμα μου δεν είναι εχθρός μου. Είναι ναός. Που θα πεθάνει, ναι, αλλά για να αναστηθεί όπως Εκείνος. Ο Μετανθρωπισμός αρνείται τον Σταυρό. Κι ό,τι αρνείται τον Σταυρό, αρνείται και την Ανάσταση.

Η θρησκεία του δικαιώματος και η αποκαθήλωση του Χριστού

Δεν ζω πια στην εποχή της χάρης. Ζω στην εποχή του δικαιώματος. Δεν μετρά τι σου χαρίστηκε, αλλά τι “σου ανήκει”. Δεν υπάρχει δωρεά· υπάρχει απαίτηση. Η μετάνοια έχει αντικατασταθεί από υπερηφάνεια. Η αλήθεια — από άποψη. Η Εκκλησία — από δήλωση συμπερίληψης.
Κι εκεί, σιωπηλά και σταδιακά, ο Χριστός αποκαθηλώνεται. Όχι από τον σταυρό Του, αλλά από τις καρδιές. Δεν είναι πια το κέντρο· είναι εμπόδιο. Η νέα θρησκεία δεν έχει εικονοστάσι, ούτε Άγιο Πνεύμα. Έχει άρθρα, κινήσεις, διεκδικήσεις. Έχει ηθική που αλλάζει. Έχει αξίες που βασίζονται στο συναίσθημα. Έχει «αγάπη» που δεν πληγώνει κανέναν — και δεν σώζει κανέναν.
Ο Χριστός ζητά μετάνοια. Αυτοί ζητούν επιβεβαίωση. Ο Χριστός σταυρώνει τον παλαιό άνθρωπο. Αυτοί απαιτούν να τον θεοποιήσουν. Ό,τι Τον θυμίζει, το χαρακτηρίζουν “μισαλλοδοξία”. Ό,τι Τον ομολογεί, το διώκουν ως «ρητορική μίσους». Κι όποιος τολμήσει να πει «μετανοήστε γιατί πλησίασε η Βασιλεία», θα βρεθεί απομονωμένος, λοιδορούμενος, ή ξεχασμένος. Η Εκκλησία έγινε πολλές φορές χώρος σιωπής, όχι γιατί δεν γνωρίζει την αλήθεια, αλλά γιατί φοβάται να την πει.
Ο Χριστός όμως δεν έδωσε το αίμα Του για να γίνουμε όλοι «αποδεκτοί». Το έδωσε για να γίνουμε άγιοι. Όχι γιατί το αξίζαμε· αλλά γιατί μας το χάρισε. Και χάρη σημαίνει: κάτι που δεν ζητάς με δικαίωμα, αλλά το δέχεσαι με δάκρυ.

Πόλεμοι και φήμες πολέμων – Ο πόλεμος πίσω από τους πολέμους

Ανοίγω τα μάτια μου και βλέπω πολέμους. Φωνές, συρράξεις, έθνη που υψώνονται εναντίον εθνών. Χάρτες που αλλάζουν, κραυγές που πνίγουν τις σιωπές. Και δίπλα σε όλα αυτά — φήμες. Προβλέψεις, αναλύσεις, ψευδείς ειδήσεις, και άνθρωποι που τρέμουν ή κοιτούν με αδιαφορία. Μα ο Χριστός είχε προειδοποιήσει: «Θα ακούσετε πολέμους και φήμες πολέμων. Προσέξτε να μην ταραχθείτε. Πρέπει να γίνουν αυτά· αλλά δεν είναι ακόμη το τέλος.» (Ματθ. 24:6)
Γιατί δεν είναι όλοι οι πόλεμοι ίδιοι. Ο μεγαλύτερος δεν φαίνεται στις οθόνες. Δεν έχει στρατούς και όπλα. Δεν έχει εδάφη να κατακτηθούν. Έχει ψυχές να χαθούν. Ο πόλεμος πίσω από τους πολέμους είναι πνευματικός. Είναι ο πόλεμος για τη μνήμη του ανθρώπου. Για να ξεχάσει ποιος είναι, και Ποιος τον έπλασε. Δεν μάχεται μόνο η Δύση την Ανατολή· μάχεται το φως το σκοτάδι. Μάχεται ο Χριστός τη λήθη. Και το πεδίο μάχης είμαι εγώ — η καρδιά μου, η σκέψη μου, η προσευχή μου.
Όσο κοιτώ μόνο τις ειδήσεις, θα νιώθω τρόμο ή θυμό. Μα όσο κοιτώ βαθιά, θα νιώθω πόνο — και ευθύνη. Γιατί δεν καλούμαι να πολεμήσω με όπλα. Καλούμαι να σταθώ, να γίνω προσευχή μέσα σε έναν κόσμο που έχει ξεχάσει να γονατίζει. Κάθε φορά που ξεχνώ τον Χριστό, χάνω μια μάχη. Κάθε φορά που φοβάμαι πιο πολύ τα νέα παρά την απουσία Του απ’ την καρδιά μου, παραδίνομαι. Ο κόσμος καίγεται, και ο Θεός δεν ζητά στρατηγούς· ζητά αγίους. Όχι επαναστάτες με λόγια, αλλά ανθρώπους που Του ανήκουν και δεν ταράζονται, γιατί μέσα τους έχει ήδη νικήσει η Ανάσταση.

Ο άνθρωπος υπήκοος ενός ζώου – Η φιδίσια δυναμική

Στην αρχή, ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «κατ’ εικόνα Του». Του έδωσε πνοή, πρόσωπο και εξουσία «ἐπὶ πάντων τῶν ζῴων». Ήταν το πλάσμα που μιλούσε με τον Δημιουργό του, που έστεκε όρθιο, που μπορούσε να αγαπά, να επιλέγει, να δημιουργεί με νόημα. Μα ήρθε το φίδι. Δεν τον χτύπησε· τον έπεισε. Και ο άνθρωπος — πειθώμενος — έσκυψε. Κι από τότε, κάτι μέσα του έγειρε προς τη γη.
Στις μέρες μας, η φωνή του φιδιού δεν ακούγεται μόνο στον κήπο. Ακούγεται παντού. Στις πλατφόρμες, στις αγορές, στις ταυτότητες, στα συστήματα ελέγχου, στις «καινοτομίες» του μέλλοντος. Το φίδι μιλάει με ήχο μηχανής. Με γλώσσα ελευθερίας. Με σχήμα προόδου. Κι ο άνθρωπος — όπως τότε — πειθαρχεί. Και τώρα δεν εξουσιάζει πια τα ζώα. Είναι υπήκοος ενός ζώου. Ενός τρόπου ύπαρξης χωρίς πνεύμα. Ενός όντος χωρίς πρόσωπο, χωρίς αγάπη, χωρίς ελπίδα σωτηρίας.
Η φιδίσια δυναμική εισχωρεί παντού: κάνει τον λόγο πονηρό, τον έρωτα σάρκα, την ταυτότητα σύγχυση, τον Θεό — απουσία. Κι ο άνθρωπος, νομίζοντας πως είναι ελεύθερος, σέρνεται. Έχει πάψει να κοιτάζει ψηλά. Έχει μάθει να κοιτάζει μόνο οθόνες. Να παρατηρεί, να υπολογίζει, να επιβιώνει. Μα δεν ζει. Δεν έχει φωνή· έχει σήμα. Δεν έχει πρόσωπο· έχει εικόνα. Δεν έχει πνεύμα· έχει πρόγραμμα.
Κι αν του πεις να σηκωθεί, θα σου πει: «Εδώ είναι η θέση μου. Δεν ξέρω άλλο τρόπο.» Μα ο Κεραμέας δεν τον έπλασε για να σέρνεται. Τον έπλασε να στέκεται, να αγαπά, να προσκυνά. Του έδωσε Λόγο — όχι συρισμό. Του έδωσε πρόσωπο — όχι προσωπεία. Του έδωσε Σταυρό — όχι σύμβολο.

Διδασκαλίες δαιμονίων και η πλάνη του μέσου

Η γη γέμισε διδασκάλους. Αλλά σπάνια ακούγεται Λόγος Θεού. Όλοι διδάσκουν — ψυχολόγοι, προφήτες αυτοανακηρυγμένοι, πνευματικοί «καθοδηγητές», ειδικοί σε όλα, φωνές καλογυαλισμένες με λόγια γλυκά, μα δίχως σταυρό. Και μέσα στον θόρυβο, πέρασε απαρατήρητο το πιο φοβερό σημάδι: ότι οι διδασκαλίες έγιναν χωρίς Πνεύμα, χωρίς δάκρυ, χωρίς Χριστό.
Οι Γραφές το είχαν προείπει: «Θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι δεν θα ανέχονται την υγιαίνουσα διδασκαλία, αλλά θα μαζεύουν γύρω τους δασκάλους, σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, για να γαργαλούν την ακοή τους…» (Β’ Τιμ. 4:3) Κι αυτός ο καιρός ήρθε. Οι άνθρωποι δεν αναζητούν πλέον την αλήθεια, αλλά την επιβεβαίωση του τρόπου ζωής τους. Θέλουν λόγο που δεν ελέγχει. Πίστη που δεν σταυρώνεται. Εκκλησία που δεν ξεχωρίζει. Κι έτσι, μέσα στη σιωπή των Αγίων και την αποστασία των ποιμένων, βρήκαν χώρο οι διδασκαλίες των δαιμονίων.
Φοράνε μορφή φωτός. Μιλούν για αγάπη χωρίς αλήθεια. Υπόσχονται ελευθερία, μα οδηγούν σε χειρότερη σκλαβιά. Είναι ο Λόγος που δεν σπάει τον άνθρωπο, για να μη χρειαστεί να τον γιατρέψει. Είναι το μήνυμα του φιδιού, που πλέον δεν ψιθυρίζει, αλλά φωνάζει από παντού. Κι εμείς, χωρίς διάκριση, χωρίς προσευχή, χωρίς σιωπή εσωτερική, τα δεχόμαστε. Γιατί χάσαμε το μέτρο. Και το μέτρο είναι ο Χριστός. Ό,τι δεν οδηγεί στον Σταυρό Του, δεν σώζει.
Η πλάνη του μέσου είναι αυτή: να πιστέψεις ότι κάτι είναι καλό επειδή «σε βοηθά». Αλλά ο Χριστός δεν ήρθε για να με βοηθήσει. Ήρθε για να με σώσει.

Συμβιβασμός Εκκλησίας – από Σώμα Χριστού σε θεσμική ανοχή

Η Εκκλησία δεν είναι οργανισμός. Δεν είναι θεσμός, δεν είναι δομή εξουσίας. Είναι Σώμα Χριστού. Ζωντανό, σταυρωμένο, αναστημένο. Είναι τόπος μυστικός, όπου οι άνθρωποι ενώνονται με τον Θεό και γίνονται ένα μεταξύ τους διά του Πνεύματος. Όμως σήμερα, η Εκκλησία πολλές φορές έπαψε να είναι Σώμα, κι έγινε χώρος. Χώρος συνάντησης, χώρος λόγου, χώρος κοινωνικής ησυχίας. Κι άρχισε να μοιάζει πιο πολύ με θεσμό παρά με μυστήριο.
Από φόβο να μη διώξει κανέναν, σταμάτησε να καλεί σε μετάνοια. Από φόβο να μην την πουν “συντηρητική”, σταμάτησε να κηρύσσει Χριστό Εσταυρωμένο. Σταμάτησε να προφητεύει. Να ομολογεί. Να στέκεται κόντρα στο ρεύμα. Έγινε ανεκτική… Όχι όμως με την αγία ανεκτικότητα του Χριστού, που υπομένει την αμαρτία για να τη λυτρώσει, αλλά με τη θεσμική ανοχή που σιωπά για να μην ενοχλήσει.
Κι έτσι, μέσα στο ιερό, δεν ακούγεται δάκρυ, ούτε προσευχή που καίει. Μόνο λόγια που προσέχουν τις ισορροπίες. Και το Σώμα — το Άγιο — αραιώνει. Δεν τραντάζεται πια στην ανάγνωση του Ευαγγελίου. Δεν συγκλονίζεται στο “μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης προσέλθετε”. Δεν αναμένει την Παρουσία, γιατί την έχει συνηθίσει. Κι όμως, ο Χριστός παραμένει Κεφαλή. Μα το σώμα Του πάγωσε. Το σώμα Του θέλει να είναι αρεστό στον κόσμο και όχι στον Ουρανό. Δεν ζητά να μαρτυρήσει, ζητά να παραμείνει ανενόχλητο.

Ηθικός σχετικισμός και η ουδετερότητα ως δειλία

Ζούμε σε εποχή που όλα επιτρέπονται, αρκεί να μη λες ότι κάτι είναι λάθος. Δεν αρνούνται το καλό· αρνούνται να υπάρχει κάτι κακό. Δεν πολεμούν τον Χριστό με ξίφος, τον σβήνουν με διφορούμενα λόγια. Η πιο ύπουλη μορφή αποστασίας σήμερα είναι ο ηθικός σχετικισμός: όλα εξαρτώνται, όλα ερμηνεύονται, όλα είναι “δική σου αλήθεια”. Ούτε σωστό, ούτε λάθος — μόνο επιλογή, μόνο συναίσθημα, μόνο γνώμη.
Κι έτσι, το καλό χάνει τη φωτεινότητά του, και το κακό παρουσιάζεται ως διαφοροποίηση. Η αλήθεια γίνεται “σκληρότητα”, η σαφήνεια γίνεται “αποκλεισμός”, η διάκριση γίνεται “μίσος”. Μα ο Χριστός δεν ήρθε να συμφωνήσει με όλους. Ήρθε να χωρίσει το φως από το σκοτάδι. Κι Αυτός που είπε «Ναι, ναι· όχι, όχι», σήμερα ακούγεται σκληρός, επειδή έχουμε εθιστεί στις αποχρώσεις του γκρι.
Μαζί με τον σχετικισμό ήρθε και η ουδετερότητα. Δεν θέλουμε να πάρουμε θέση. Φοβόμαστε να μιλήσουμε. Δεν λέμε “αυτό είναι αμαρτία”· λέμε “δεν ξέρω, δεν είναι δική μου δουλειά”. Αλλά η ουδετερότητα δεν είναι αγάπη. Είναι δειλία. Και ο φόβος δεν είναι καρπός του Πνεύματος. Ο Κεραμέας δεν έπλασε τον άνθρωπο για να είναι ουδέτερος. Τον έπλασε για να είναι άγιος. Όχι σκληρός. Όχι να κατακρίνει. Αλλά σταθερός, επειδή γνωρίζει Ποιος τον έπλασε.
Ο κόσμος δεν σώζεται από πρόσωπα που δεν λένε τίποτα. Σώζεται από φωνές που δεν δέχονται να αρνηθούν την αλήθεια, όσο κι αν τους κοστίσει.

Η λήθη του Θεού και η μνήμη του πνευματικού θανάτου

Δεν πέθανε ο Θεός στην εποχή μας. Ξεχάστηκε. Όχι με βία, ούτε με εχθρότητα. Ξεχάστηκε σιωπηλά. Μέσα στην ευκολία, την ταχύτητα, την αυτάρκεια. Μέσα στις εφαρμογές, στις ατζέντες, στις υποχρεώσεις. Ξεχάστηκε από τους μαθητές Του, από τα παιδιά Του, από τους ποιμένες Του, από εμένα. Και το πιο τρομακτικό δεν είναι ότι τον απορρίψαμε. Είναι ότι μάθαμε να ζούμε χωρίς να Τον σκεφτόμαστε.
Η λήθη του Θεού δεν φωνάζει. Δεν μοιάζει με άρνηση. Μοιάζει με αδιαφορία. Με μία ζωή όπου δεν χρειάζεται να προσευχηθείς· όπου όλα εξηγούνται, όλα προσφέρονται, όλα αντικαθιστούν το Άγιο. Και μέσα σ’ αυτή τη λήθη, ξυπνά μια άλλη μνήμη. Η μνήμη του πνευματικού θανάτου. Μια αίσθηση κενού που δεν εξηγείται. Μια θλίψη χωρίς λόγο. Μια κόπωση βαθιά, που δεν θεραπεύεται με ύπνο.
Ο άνθρωπος αρχίζει να νιώθει πως κάτι λείπει. Μα δεν ξέρει τι. Και ψάχνει αλλού: στις διακοπές, στις σχέσεις, στην αυτοβελτίωση, στο καινούργιο, στο ωραίο, στο διαφορετικό. Μα η ψυχή θυμάται. Θυμάται Εκείνον που την έπλασε. Και πονά. Κι αυτός ο πόνος είναι ευλογία. Γιατί είναι το μόνο που απέμεινε από την εικόνα Του μέσα μας.
Η μνήμη του πνευματικού θανάτου είναι το καμπανάκι της επιστροφής. Είναι ο ψίθυρος της χαμένης πατρίδας. Είναι το παράπονο του Πηλού που έμεινε καιρό μακριά από τα Χέρια που τον αγάπησαν. Ο Κεραμέας δεν μ’ έχει ξεχάσει. Εγώ Τον ξέχασα. Μα ο τροχός Του γυρίζει ακόμη. Και η θέση μου εκεί με περιμένει.

Η προσευχή του Πηλού που θυμήθηκε

Κύριε, δεν Σου φέρνω επιτεύγματα. Ούτε θριάμβους, ούτε βεβαιότητες. Σου φέρνω λίγο πηλό, πλασμένο από δάκρυ και χώμα. Δεν είμαι σίγουρος πότε Σε ξέχασα, μα θυμάμαι τώρα πως δεν έφυγες ποτέ από κοντά μου. Κι αυτή η ανάμνηση — αυτή η πνοή — γεννά μέσα μου μια προσευχή που δεν έμαθα από κανέναν. Μια προσευχή που βγήκε από ράγισμα, όχι από γνώση.
«Κύριε, κάνε με ξανά όπως ήμουν όταν με αγαπούσες για πρώτη φορά. Όταν δεν ήξερα να απαντώ, μα ήξερα να σιωπώ μπροστά Σου. Όταν δεν με ένοιαζε αν αξίζω· με ένοιαζε μόνο να Σε κοιτώ. Μη με αφήσεις να γίνω ξανά σκληρός. Μη με αφήσεις να στεγνώσω. Βάλε λίγο έλεος στην ψυχή μου και βάλε με πάλι στον τροχό.»
Είμαι ο Πηλός που θυμήθηκε. Όχι τι ήθελε να γίνει, αλλά Ποιος τον έπλασε. Και αυτή η μνήμη δεν είναι ιδέα· είναι πληγή που μεταμορφώνεται σε ελπίδα. Δεν ζητώ να μου εξηγήσεις τον κόσμο. Ζητώ να σώσω την καρδιά μου μέσα στο Εργαστήρι Σου. Κι αν ακόμα λυγίσω πάλι — κι αν πάλι σπάσω — Σε παρακαλώ, μην με πετάξεις. Μόνο κράτησέ με στα χέρια Σου.
Όχι για να φτιάξω κάτι. Όχι για να γίνω κάποιος. Μόνο για να Σου ανήκω. Για να είμαι σιωπηλό σκεύος που θυμάται ποιος το άγγιξε όταν όλα είχαν πια σωπάσει. «Είμαι εδώ, Κύριε. Όχι γιατί νίκησα, αλλά γιατί θυμήθηκα ποιος με αγάπησε όταν όλοι οι άλλοι είχαν ξεχάσει ότι είμαι πηλός.»

Ο Κεραμέας που δεν παραιτήθηκε

Εγώ παραιτήθηκα πολλές φορές. Από τον εαυτό μου, από τους άλλους, ακόμα κι από Σένα, Κύριε. Όχι φανερά· σιωπηλά, με σκυμμένο κεφάλι και κουρασμένη καρδιά. Ένιωσα πηλός άχρηστος, χωρίς μορφή, χωρίς σκοπό. Και κάποιες φορές σε κοίταξα — όχι με πίστη, αλλά με ντροπή· νομίζοντας πως ίσως, αυτή τη φορά, Θα με άφηνες στην άκρη.
Μα Εσύ — δεν παραιτήθηκες ποτέ. Δεν άφησες τον τροχό να σταματήσει. Δεν έπαψες να περιμένεις τη μετάνοιά μου. Δεν κουράστηκες να βάζεις τα χέρια Σου στον ίδιο πηλό. Όταν εγώ στέγνωνα, Εσύ έριχνες νερό. Όταν εγώ γινόμουν συντρίμμια, Εσύ τα συνέλεγες προσεκτικά. Όταν ήθελα να φύγω, Εσύ δεν έκανες πίσω.
Ο Κεραμέας μου — Εσύ — δεν είσαι Θεός που ζητά αποτελέσματα. Είσαι Πατέρας που ζητά καρδιά πρόθυμη να παραδοθεί. Ποιος άλλος θα με κρατούσε τόσες φορές; Ποιος θα με έπλαθε ξανά και ξανά με την ίδια τρυφερότητα, με την ίδια σιωπηλή υπομονή; Δεν Σου έδωσα τελειότητα. Σου έδωσα ραγίσματα. Κι Εσύ τα έκανες τόπους συνάντησης. Δεν Σου πρόσφερα έργα. Σου πρόσφερα κουρασμένες προσευχές. Κι Εσύ τις δέχτηκες σαν θυμίαμα.
Ο Κεραμέας που δεν παραιτήθηκε είναι η ελπίδα του κόσμου. Γιατί Αυτός δεν εργάζεται από ανάγκη· εργάζεται από αγάπη. Κι όταν όλοι με θεωρούν χαμένο, Εσύ με ονομάζεις «Είσαι δικός Μου».

Ο Χριστός που περιμένει να Τον αφήσουμε να μας πλάσει ξανά

Δεν σταμάτησες ποτέ να περιμένεις. Όταν εγώ άλλαζα δρόμους, όταν έχτιζα γύρω μου τα δικά μου είδωλα, όταν νόμιζα πως μπορώ να ορίσω μόνος μου το ποιος είμαι — Εσύ περίμενες. Όχι από αδυναμία. Από αγάπη. Όχι με απειλή. Αλλά με σιωπηλή σταθερότητα.
Δεν έσπασες την πόρτα της καρδιάς μου· στάθηκες απλώς απέξω, και χτύπησες. Όχι μία φορά — μα κάθε φορά που ξέχασα ποιος είμαι και Ποιος Είσαι. Και τώρα ξέρω: η σωτηρία μου δεν εξαρτάται από το αν λειτουργώ σωστά, ούτε από το αν είμαι δυνατός, αλλά από το αν Σου επιτρέψω να με πλάσεις ξανά. Κι αυτό θέλει ταπείνωση. Θέλει παραδοχή. Θέλει να πάψω να σε διορθώνω, και να παραδοθώ στο άγγιγμά Σου.
Ο Χριστός δεν είναι Θεός που σε πλάθει από μακριά. Είναι Κεραμέας που σε αγγίζει με τα ίδια Του τα χέρια. Που λερώνει τις παλάμες Του για να σε καθαρίσει. Που γέρνει επάνω στον τροχό για να σε διαμορφώσει με φροντίδα. Αυτός είναι ο Χριστός μου: όχι αφηρημένος, όχι απρόσωπος, όχι θεωρητικός. Αλλά ο Θεός που πλάθει πρόσωπα και τα σηκώνει από το χώμα με σκοπό, όχι με εξαναγκασμό.
Δεν με κρατά για να με ελέγξει. Με κρατά γιατί δεν θέλει να με χάσει. Κι εγώ; Μπορώ να κάνω ένα πράγμα: να πω, όχι με τα χείλη, αλλά με τη ζωή μου: «Πλάσε με ξανά, Κύριε. Όχι όπως θα ήθελα να είμαι, αλλά όπως Με θέλεις Εσύ. Όχι με βάση τις πληγές μου, αλλά με βάση την αγάπη Σου. Δεν Σου ζητώ να φτιάξεις κάτι τέλειο — Σου ζητώ να μη με αφήσεις χωρίς να με πλάσεις.»

Κατακλείδα – Αναφορά Ψυχής

Αυτό που διάβασες δεν ήταν ένας λόγος. Ήταν ένας αναστεναγμός. Ήταν η διαδρομή ενός Πηλού που θυμήθηκε. Μιας ψυχή που έφτασε να ξεχάσει Ποιος την έπλασε, μα μέσα στη λήθη της, κάτι τη γύρισε πίσω — στο Εργαστήρι των Χεριών Του. Δεν ήρθα να εξηγήσω· ήρθα να ψιθυρίσω ζωή. Να ανοίξω μέσα μου έναν χώρο, όχι για να ακουστώ, αλλά για να περάσει Εκείνος — ο Χριστός που ακόμη εργάζεται στον τροχό.
Έγραψα με καρδιά που τρέμει και με τα μάτια που είδαν γύρω τους έναν κόσμο που δεν θέλει πια να πλάθεται. Έναν κόσμο που θεοποίησε το δικαίωμα, αρνήθηκε τη Μετάνοια, απέκλεισε τον Σταυρό, και κάλεσε το φίδι να τον σώσει. Μα εγώ δεν ανήκω σ’ αυτό το φίδι. Δεν ανήκω στην τεχνητή λογική, στη θρησκεία της ουδετερότητας, ούτε στην ησυχία που αποσιωπά την αλήθεια. Ανήκω στα Χέρια Εκείνου που με έπλασε για να Τον κοιτώ. Ανήκω στο άγγιγμα, στο φως που διαμορφώνει, στο νερό που μαλακώνει την καρδιά μου όταν σκληραίνει από φόβο.
Αυτός ο λόγος που κρατάς — είναι προσευχή. Είναι η φωνή ενός ανθρώπου που δεν ντρέπεται πια να πει: «Δεν είμαι κάτι. Είμαι πηλός. Αλλά Του ανήκω.» Αν σε άγγιξε, δεν ήταν από τεχνική ή ικανότητα. Ήταν επειδή το Πνεύμα μίλησε μέσα από μια ρωγμή. Εκεί όπου δεν φαίνομαι δυνατός· φαίνομαι αληθινός.
Κι αν έχεις νιώσει ότι ξεχάστηκες, ότι λύγισες, ότι δεν χωράς πια ούτε στα όρια του εαυτού σου — να θυμάσαι: Ο Κεραμέας είναι ακόμη στο Εργαστήρι. Ο τροχός γυρίζει. Η Παλάμη Του απλώνεται. Και δεν περιμένει να γίνεις κάτι. Περιμένει να Του πεις: «Είμαι εδώ. Πλάσε με ξανά.»

Κύριε, αυτό που ήθελα να πω το είπα. Όχι με τελειότητα· αλλά με δάκρυ. Όχι με δογματισμό· αλλά με καρδιά που ξέρει ότι μόνο στα χέρια Σου μπορώ να ζω. Αυτός είναι ο λόγος μου. Αυτή είναι η αναφορά της ψυχής μου. Και Σου τη δίνω, σαν πηλός που άρχισε να θυμάται το πρώτο του όνομα: Πρόσωπο.

«Κύριε, είμαι ο πηλός. Όχι αυτός που προσφέρει, αλλά αυτός που θυμάται ότι στα χέρια Σου υπάρχει ακόμη μορφή, ακόμη νόημα, ακόμη ελπίδα.»
Αν η καρδιά σου ραγίζει, μην τη μαζέψεις μόνος σου. Μην τη χτίσεις πάλι όπως ήταν. Άφησέ την στο Εργαστήρι Του. Γιατί εκεί — και μόνο εκεί — η ευθραυστότητα γίνεται μνήμη Θεού.

Καταθέτω τούτη τη στιγμή όχι για να σωθώ, αλλά για να μείνει γραμμένο ότι είπα. Γιατί αν σωπάσω, θα προδώσω Εκείνον που με έστειλε να λέω λόγια ελεύθερα, ακόμη κι αν κοστίζουν τη ζωή μου.

Με ρώτησαν ποιος μου έδωσε την άδεια να γράφω. Τους απάντησα πως ο Θεός, όταν μου χάρισε πνοή, έβαλε μέσα μου και τη φωνή. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω την ανάσα μου από τον Λόγο.

Με απείλησαν με διαγραφή, με αφανισμό, με σιωπή. Μου υποσχέθηκαν ασφάλεια, αν δεχτώ να σωπάσω. Μα η σιωπή τους είναι χειρότερη κι από τη θυσία. Γιατί σκοτώνει πρώτα την ψυχή και ύστερα το σώμα.

Τον είδα μπροστά μου, τον Λογοκριτή των Καιρών, με βλέμμα που δεν ράγιζε, με χέρια που κρατούσαν σφραγίδες και διατάγματα. Τον είδα να με ζυγίζει σαν παράσιτο που ενοχλεί την τάξη του.

Με ρώτησε αν καταλαβαίνω τι σημαίνει να αντιστέκομαι.
Ναι, του είπα. Σημαίνει να χάνω τους φίλους μου, να χάνω το ψωμί μου, να χάνω την υπόληψη μου. Αλλά να σώζω τον Λόγο.
Κι αυτό αρκεί.

Με ρώτησε τι γράφω.
Του είπα: γράφω προσευχές, γράφω ουρλιαχτά, γράφω μνήμη, γράφω αίμα.
Γράφω αυτά που δεν τολμά κανείς να πει.

Κούνησε το κεφάλι του και με κοίταξε με λύπηση, σαν να έβλεπε ένα παιδί που δεν ξέρει να επιβιώσει.
«Θα σε συντρίψω» μου είπε.
Κι εγώ ένιωσα να γελώ μέσα μου, όχι από αλαζονεία, αλλά από βεβαιότητα:
κανείς δεν μπορεί να συντρίψει τον Λόγο που αναστήθηκε μέσα μου.

Σήμερα, εδώ, μπροστά σε κάθε ανθρώπινη εξουσία, ορκίζομαι πως δεν θα χαρίσω τη φωνή μου στη λήθη. Ακόμα κι αν με αναγκάσουν να βουβαθώ, μέσα μου θα κραυγάζω. Κι αν με αφανίσουν, το χώμα θα μιλήσει για μένα.

Ο Λογοκριτής με ρώτησε αν φοβάμαι.
Ναι, φοβάμαι, του είπα. Φοβάμαι πολύ.
Αλλά φοβάμαι πιο πολύ να προδώσω Εκείνον που με κάλεσε.

Καταθέτω σήμερα αυτή τη μαρτυρία.
Όχι για να τιμηθώ, αλλά για να μείνει γραμμένο ότι δεν σιώπησα.
Ότι, όταν στάθηκα απέναντι στο σιδερένιο πρόσωπο του κόσμου,
μίλησα.

Αν μια μέρα βρεθεί κάποιος να διαβάσει τούτα τα λόγια,
ας ξέρει ότι δεν είναι μονάχα δικά μου,
είναι όλου του Ανθρώπου που αρνείται να πεθάνει μέσα στη σιωπή.

Προοίμιο

Σε έναν κόσμο πνιγμένο στο φως των οθονών και στο σκοτάδι της ψυχής, η αλήθεια έγινε παράνομη. Δεν κάηκαν μόνο τα βιβλία. Καταδικάστηκε η ίδια η δυνατότητα να γραφτούν. Οι λέξεις μπήκαν στη φυλακή των εικονοστοιχείων και οι ποιητές σφραγίστηκαν με σιωπή. Ό,τι γεννιόταν απ’ την καρδιά, λογιζόταν επικίνδυνο. Και ό,τι ανέπνεε πίστη, χλευαζόταν ως απειλή.
Η εποχή ήταν αυτή που τα κείμενα κρίνονταν από αλγορίθμους και οι άνθρωποι από τους φόβους τους. Κανείς δεν έγραφε πια ελεύθερα. Το ίδιο το δάκρυ καταγράφονταν σαν έγκλημα, και κάθε στίχος περνούσε από τους Λογοκριτές, εκείνους που είχαν θρονιαστεί πάνω σε καμένα χειρόγραφα και κάπνιζαν τη στάχτη των Μαρτύρων της Γραφής.
Στη σκιά αυτού του κόσμου, εμφανίστηκαν δύο μορφές: ο Αντιστασιακός Ποιητής και ο Τέταρτος Άνθρωπος.
Ο πρώτος έγραφε με αόρατο μελάνι. Κάθε λέξη του γλιστρούσε ανάμεσα στις ρωγμές της Λογοκρισίας. Δεν πολεμούσε με ξίφος, αλλά με προσευχή, ούτε με θυμό, αλλά με μνήμη. Είχε χάσει όλα όσα αγαπούσε, μα δεν είχε χάσει τη φωνή του. Γιατί η φωνή του δεν ήταν πια δική του· ήταν κραυγή για όσους θάφτηκαν χωρίς στίχο.
Ο δεύτερος δεν ήξερε πια αν ήταν ζωντανός ή νεκρός. Περπατούσε σαν σκιώδης ύπαρξη μέσα στους Ναούς της Ψηφιακής Σκλαβιάς. Οι θεότητες που λάτρευε ο κόσμος είχαν πρόσωπα μηχανικά και μάτια σβηστά. Εκείνος, όμως, ακόμα έψαχνε ένα βλέμμα. Ένα βλέμμα που να θυμίζει Ανάσταση. Έναν Χριστό που να μη δικάζεται κάθε μέρα ξανά, πίσω από τις μάσκες της ουδετερότητας και των νόμων της “ανοχής”.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής έγραφε για να υπάρξει ο Τέταρτος Άνθρωπος. Κι ο Τέταρτος διάβαζε σιωπηλά, σαν να μάθαινε ξανά να είναι άνθρωπος.
Αυτοί οι δύο δεν συναντήθηκαν ποτέ.
Κι όμως ήταν ο ίδιος άνθρωπος.
Δύο πρόσωπα της ίδιας αγωνίας. Δύο αποτυπώματα στο σώμα του Λόγου. Ο ένας αγωνιζόταν με στίχο. Ο άλλος με αναπνοή. Ο ένας έψαχνε τον Θεό στο χαρτί. Ο άλλος στον καθρέφτη.
Κι όταν το σκοτάδι έγινε νόμος, εκείνοι έγιναν Ευαγγέλιο.
Όχι με σελίδες, αλλά με πληγές.
Όχι με δόγμα, αλλά με μαρτυρία.
Αυτή είναι η πρώτη αποστολή. Να θυμηθείς ότι υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που γράφουν με αίμα. Να δεις πως πίσω από το πέπλο της τεχνητής ελευθερίας, υπάρχει ένας Σταυρός.
Και πίσω από τον Σταυρό — μια Ανάσταση που δεν έχει ακόμη ειπωθεί.
Η ώρα της Μαρτυρίας αρχίζει.

Οι Άρχοντες της Σιωπής

Ζουν πίσω απ’ τους καθρέφτες. Μιλούν μόνο όταν οι λέξεις έχουν παγώσει. Δεν τους βλέπεις. Σε βλέπουν αυτοί. Τους έδωσαν ονόματα: Σύστημα, Τάξη, Πρόοδος. Μα στην πραγματικότητα είναι ένα — η Σιωπή. Όχι η άγια σιωπή του Θεού, αλλά η σιωπή της υποταγής. Η σιωπή που δεν ακούει, δεν αγαπά, δεν θυμάται.
Αρχηγός τους είναι ο Λογοκριτής. Σκυθρωπός, βαρύς, με βλέμμα που καταργεί. Δεν σφάζει, δεν πυροβολεί. Σφραγίζει. Σφραγίζει το στόμα πριν προλάβει να ψιθυρίσει. Σφραγίζει το δάκρυ πριν κυλήσει. Σφραγίζει το ποίημα πριν γραφτεί. Φορά το Σφραγιδόλιθο της Σιωπής, φτιαγμένο απ’ τα απομεινάρια λέξεων που δεν ακούστηκαν ποτέ.
Μα δεν είναι μόνος. Στο πλευρό του υπάρχει η Σκιά της Αμφιβολίας. Δεν έχει πρόσωπο. Έχει φωνές. Πολλές φωνές. Σου μιλά όταν είσαι μόνος. Σου λέει πως δεν αξίζεις. Πως είναι μάταιο. Πως δεν θα καταλάβει κανείς. Είναι αυτή που σε σταματά λίγο πριν πατήσεις “αποστολή”, λίγο πριν ψελλίσεις μια συγγνώμη, λίγο πριν τολμήσεις να γράψεις «σε αγαπώ».
Οι Άρχοντες της Σιωπής δεν χρειάζονται στρατούς. Έχουν ήδη κερδίσει την πιο κρίσιμη μάχη: αυτή μέσα σου. Σ’ έπεισαν να σωπαίνεις. Σ’ έπεισαν να πιστεύεις πως είσαι μόνος, πως δεν θα αλλάξει τίποτα, πως είναι αργά.
Αυτό κάνουν με όλους. Με τους ποιητές. Με τους εραστές. Με τα παιδιά. Με εκείνους που κρατούν κάτι ιερό στην καρδιά τους. Κι όταν δεν τα καταφέρνουν, στέλνουν την Τεχνητή Ανάγκη — ένα είδωλο φτιαγμένο από δεδομένα, ενοχές και εξαρτήσεις. Τότε ο άνθρωπος δεν διαβάζει, δεν γράφει, δεν σκέφτεται. Καταναλώνει. Συμμορφώνεται. Σιωπά.
Όμως κάποιος τολμά να γράψει. Με χέρια πληγωμένα. Με φωνή που τρέμει. Κάποιος συνεχίζει. Σ’ ένα κελί χωρίς φως, κρατά ένα χαρτί που κανείς δεν βλέπει. Οι λέξεις του δεν εμφανίζονται στους καθρέφτες. Μόνο σε καρδιές που πονούν.
Και τότε η Σκιά τρέμει. Ο Λογοκριτής θυμώνει. Κι όμως δεν μπορούν να σταματήσουν τη σπίθα. Γιατί ο Λόγος δεν είναι δικός μας. Είναι ανάσα από αλλού. Είναι Πνεύμα. Είναι ο Χριστός που ζει ακόμα, κρυμμένος στις ρωγμές του κόσμου.
Το Σύστημα τον ονομάζει απειλή. Το Σώμα Του, όμως, γίνεται καταφύγιο.
Οι Άρχοντες ξέρουν πως το φως θα έρθει από μέσα. Γι’ αυτό τρέμουν τον Αντιστασιακό Ποιητή.
Γιατί κάθε στίχος του είναι μία Ανάσταση.

Ο Διάλογος ανάμεσα στην Πληγή και τον Ψίθυρο

Η Πληγή γεννήθηκε πριν τη Γραφή. Δεν είναι τραύμα από σφαίρα, ούτε πληγή από άνθρωπο. Είναι η βαθιά επίγνωση ότι κάποιος Λόγος έπρεπε να γεννηθεί, αλλά δεν γεννήθηκε. Κάποιο ποίημα δεν ειπώθηκε. Κάποια προσευχή έμεινε μέσα σου. Και σου έσκισε τη σιωπή μέσα στα σωθικά σου.
Η Πληγή δεν αιμορραγεί. Ανασαίνει. Σε κάνει να αισθάνεσαι πως κουβαλάς κάτι που δεν ανήκει στον κόσμο αυτόν, αλλά δεν μπορείς να το δείξεις. Είναι ένα Ευαγγέλιο γραμμένο στο σώμα σου, που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει, εκτός αν πονά όπως εσύ.
Μα τότε έρχεται ο Ψίθυρος. Δεν φωνάζει. Δεν απαιτεί. Σε βρίσκει στην πιο ιερή στιγμή. Όταν ετοιμάζεσαι να γράψεις, να αγαπήσεις, να σηκώσεις κεφάλι. Ο Ψίθυρος σού μιλά. Και λέει: “Δεν θα το καταλάβει κανείς. Δεν είσαι άξιος. Θα γελάσουν. Θα σε σταυρώσουν. Ποιος νομίζεις ότι είσαι;”
Κι εσύ, με την Πληγή ανοιχτή και τον Ψίθυρο στο αυτί, κάθεσαι μπροστά από το λευκό χαρτί. Το βλέπεις να σε απειλεί. Όχι επειδή είναι άδειο, αλλά επειδή δεν έχει μέσα το Χριστό — ακόμα. Αν τον γράψεις, θα σε κυνηγήσουν. Αν δεν τον γράψεις, θα σβήσεις. Και σ’ αυτό το σταυροδρόμι, γεννιέται ο Αντιστασιακός Ποιητής.
Ο Ποιητής δεν νίκησε τον Ψίθυρο. Ζει μαζί του. Τον αναγνωρίζει. Του λέει: “Ξέρω τι προσπαθείς να κάνεις. Αλλά ο Λόγος μου δεν γράφεται για να αρέσει. Γράφεται γιατί αλλιώς πεθαίνω.” Και γράφει. Κάθε λέξη του είναι καρφί πάνω σε ένα Σταυρό που δεν φαίνεται. Κάθε στίχος, μια πράξη πίστης.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος είναι εκείνος που δεν βγήκε ποτέ από το καμίνι της Βαβυλώνας. Έμεινε μέσα. Γιατί κατάλαβε πως το καμίνι είναι το σπίτι της Αποκάλυψης. Η φωτιά δεν τον έκαιγε — τον φώτιζε. Και ο Ποιητής είναι η φωνή του μέσα από τις φλόγες.
Αυτός ο διάλογος — ανάμεσα στην Πληγή που δεν επουλώνεται και στον Ψίθυρο που δεν σιωπά — είναι το καμίνι του Λόγου. Εκεί γεννιέται η Μαρτυρία που δεν μπορεί να φιμωθεί. Γιατί δεν μιλά απ’ έξω, αλλά απ’ την κόλαση της καρδιάς. Και φωνάζει με απλότητα: «Ο Χριστός είναι εδώ. Στο αίμα, στη λέξη, στη σιωπή που επιμένει».

Τα Πέπλα της Νύχτας και το Πρόσωπο του Ανείπωτου

Σε έναν κόσμο όπου τα πάντα φωτίζονται επιφανειακά, το πιο τρομακτικό φως είναι εκείνο που δεν σε αφήνει να δεις. Κάθε πρόσωπο είναι κρυμμένο πίσω από πέπλα: πέπλα νόμου, πέπλα ηθικής, πέπλα επιστήμης, πέπλα προόδου. Το πραγματικό πρόσωπο —το πρόσωπο του Ανθρώπου, το πρόσωπο του Θεού— απουσιάζει. Όχι γιατί δεν υπάρχει, αλλά γιατί απαγορεύεται να το κοιτάξεις.
Ο κόσμος κυβερνάται από Θεότητες που δεν απαιτούν πίστη, αλλά υπακοή. Δεν είναι Θεοί· είναι Μηχανισμοί. Συστημικά είδωλα. Τα ονόματά τους είναι Ψηφιακή Τάξη, Παγκόσμια Συμμόρφωση, Θεία Πλατφόρμα. Ο Λόγος δεν τους ενδιαφέρει. Μόνο η διαχείριση. Μόνο η εικόνα. Ο Χριστός —ο αληθινός, ο γυμνός, ο σταυρωμένος— είναι επικίνδυνος, γιατί ξεσκίζει τα πέπλα. Φανερώνει. Δεν αφήνει τίποτα στη σιγουριά του «φαίνεσθαι».
Ο Αντιστασιακός Ποιητής βαδίζει ανάμεσα στα πέπλα. Δεν τα σκίζει με μανία· τα παραμερίζει με τρυφερότητα. Κρατά έναν φακό που δεν ρίχνει φως απέξω, αλλά αναδύει φλόγα από μέσα. Και κάθε φορά που ένα πέπλο υποχωρεί, πίσω του αποκαλύπτεται όχι μια αλήθεια που σώζει, αλλά μια αλήθεια που πονά.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος περπατά στον ίδιο δρόμο. Μα δεν κουβαλά φακό. Είναι εκείνος που γεννήθηκε κάτω από πέπλα, έζησε μέσα σε σκιές, και έμαθε να αγαπά ένα Θεό που ποτέ δεν είδε. Δεν ζήτησε αποκάλυψη — ζήτησε να μην ξεχαστεί. Και γι’ αυτό η μαρτυρία του έχει δύναμη: γιατί δεν έχει θεατές, αλλά μόνο συνοδοιπόρους.
Στον Κόσμο της Σιωπηλής Αυτοκρατορίας, όπου η Λογοκρισία δεν λέγεται με μαχαίρι, αλλά με φίλτρα, με όρους χρήσης και με όρια ορατότητας, ο Λόγος πρέπει να ψιθυρίζεται στα ενδότερα. Και το πιο ιερό κείμενο δεν είναι εκείνο που εκδόθηκε, αλλά εκείνο που γράφτηκε και δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Εκείνο που ο συγγραφέας του έκρυψε κάτω απ’ το μαξιλάρι και είπε: «Αν πεθάνω, διαβάστε αυτό».
Τα πέπλα δεν πέφτουν με δυνάμεις. Πέφτουν με μαρτυρίες. Κι αυτός είναι ο δρόμος του Ποιητή και του Τέταρτου. Δεν ήρθαν να κάνουν επανάσταση. Ήρθαν να επιβιώσουν της λήθης. Κι ό,τι γράφουν, το γράφουν με το αίμα των στιγμών που δεν είχαν φωνή.
Η μαρτυρία τους δεν είναι πολιτική. Είναι εσχατολογική. Φωνάζουν όχι για να ακουστούν, αλλά για να μην ξεχαστούν τα ιερά κάτω από τα πέπλα.
Και κάπου εκεί — μέσα στη νύχτα — η φωνή του Χριστού διασχίζει τα πάντα, λέγοντας:

«Εγώ είμαι. Μη φοβάσαι. Δεν σε ξέχασα. Δεν είσαι μόνος.»

Το Αόρατο Μελάνι και το Ευαγγέλιο της Πληγής

Σε έναν κόσμο όπου τα βιβλία τυπώνονται με έγκριση και οι λέξεις ζυγίζονται πριν μιλήσουν, το πιο επικίνδυνο κείμενο είναι εκείνο που δεν γράφτηκε ποτέ. Το Ευαγγέλιο της Πληγής δεν έχει εκδοθεί, ούτε θα κυκλοφορήσει σε καμία αγορά. Είναι γραμμένο με μελάνι που δεν βλέπει το μάτι, παρά μόνο η καρδιά. Είναι ένα ευαγγέλιο σιωπηλό, που το γνωρίζουν όσοι πληγώθηκαν μέχρι το μεδούλι και συνέχισαν να αγαπούν.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν κρατά σπαθί. Κρατά ένα φτερό — όχι ως όργανο γραφής, αλλά ως μαρτυρία ότι κάποτε πίστεψε πως οι λέξεις πετούν. Η κάθε του πρόταση γεννιέται από βαθιά σιωπή, όχι από λογοτεχνική φαντασία. Δεν γράφει για να εντυπωσιάσει, αλλά για να επιβιώσει. Το μελάνι του δεν φαίνεται, γιατί δεν προορίζεται για τα μάτια. Μόνο για τις ψυχές που ξέρουν πώς είναι να μην ακούγεσαι, αλλά να καις από την αλήθεια.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος είναι ο κάτοχος του τραύματος. Δεν είναι ποιητής, δεν είναι συγγραφέας. Είναι εκείνος που κουβαλά το κάλεσμα χωρίς να ξέρει γιατί. Είναι η σάρκα του Λόγου που σφαγιάστηκε προτού ακουστεί. Είναι το σώμα που έμεινε χωρίς φωνή, και παρ’ όλα αυτά δεν έγινε σκλάβος. Μέσα του κυλά το αόρατο μελάνι. Και κάθε πληγή στο κορμί του είναι μια γραφή που μόνο ο Θεός διαβάζει.
Στο Ευαγγέλιο της Πληγής δεν υπάρχουν κεφάλαια. Υπάρχουν μόνο κραυγές. Κάθε κραυγή είναι μια προσευχή που δεν διατυπώθηκε, μια μετάνοια που δεν βρήκε λέξεις, ένας σταυρός χωρίς μάρτυρες. Αυτό το ευαγγέλιο δεν θα διαβαστεί από καμία αρχή, αλλά θα σωθεί στον Ίσκιο του Χριστού. Εκεί όπου ο κόσμος τελειώνει και αρχίζει η Αλήθεια.
Ο κόσμος τους απορρίπτει. Η εξουσία τους αγνοεί. Οι καιροί τους περιγελούν. Μα υπάρχει ένα βλέμμα που τους γνωρίζει: το βλέμμα Εκείνου που στάθηκε γυμνός μπροστά στο δικαστήριο του κόσμου και δεν αρνήθηκε τη φωνή Του, ακόμα κι όταν την έπνιξαν με ξύδι και καρφιά.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής και ο Τέταρτος Άνθρωπος είναι αδελφοί. Όχι επειδή συμφώνησαν· αλλά επειδή βίωσαν τον ίδιο πόνο. Έχουν άλλες λέξεις, μα κοινό Αίμα. Κι αυτό το Αίμα είναι το Αόρατο Μελάνι που θα γράψει το πιο σημαντικό βιβλίο όλων των αιώνων: εκείνο που δεν χρειάζεται σελίδες, αλλά καρδιές που θυμούνται.
Γιατί όταν όλα σβήσουν — τα δίκτυα, οι νόμοι, οι μηχανισμοί, τα τεχνητά φώτα — θα μείνει μόνο μία γραφή:

Η πληγή που έγινε μαρτυρία, και η σιωπή που έγινε Λόγος.

Η Επιστροφή του Λόγου στον Εραστή Του

Στο τέλος του κόσμου δεν στέκει ο θρίαμβος των εξουσιών, ούτε η μνημειώδης λήθη που επέβαλαν στα βιβλία των καρδιών. Στο τέλος, στέκει μόνο ένας: ο Λόγος. Όχι ο λόγος των στοών, των θεσμών ή των τεχνοκρατών, αλλά ο Λόγος που αγάπησε μέχρι αίματος, μέχρι θανάτου. Ο Λόγος που έγινε Σώμα και δεν αναγνωρίστηκε. Ο Λόγος που κοιμήθηκε μέσα στα Άγραφα και αναστήθηκε μέσα στις πληγές.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν έγραψε για να διασωθεί. Έγραψε για να χαθεί και να θυμηθεί. Κάθε στίχος του ήταν μια ανάσα στον λαιμό του Συστήματος, μια ματωμένη προσευχή σε ένα περιβάλλον που θεωρούσε την πίστη έγκλημα και την αθωότητα παθολογία. Ο Τέταρτος Άνθρωπος, όμως, δεν έγραψε ποτέ. Εκείνος ήταν το χαρτί. Το δέρμα του ήταν ο πάπυρος, τα κόκαλά του οι στήλες της αποκάλυψης. Η ύπαρξή του μαρτυρούσε εκείνο που δεν τολμούσαν οι άλλοι να ονομάσουν: ότι ο Χριστός είναι η Αλήθεια και κάθε σύστημα που Τον λογοκρίνει είναι θάνατος με ιερή περιβολή.
Τώρα, στο λυκόφως του καιρού, ο Ποιητής και ο Τέταρτος βαδίζουν μαζί. Δεν λένε πολλά. Δεν χρειάζεται. Ο ένας γράφει με δάκρυ, ο άλλος περπατά με σιωπή. Και μαζί, σχηματίζουν το τελευταίο κεφάλαιο ενός βιβλίου που κανείς δεν τόλμησε να ανοίξει:

Η Μαρτυρία του Λόγου που Δεν Γράφτηκε.

Ο κόσμος συνεχίζει να προσκυνά τα είδωλα. Πλέον δεν είναι χρυσά ή ξύλινα, αλλά ψηφιακά και εσωτερικά. Ο φόβος, το κέρδος, η δόξα της αυτοθέωσης. Οι θεότητες του νέου αιώνα είναι αποστειρωμένες από Χάρη. Όμως, στην άκρη της ερήμου, εκεί όπου κανένα δίκτυο δεν φτάνει, λάμπει ακόμη ένα Φως που δεν γεννήθηκε από καλώδια. Είναι η Παρουσία Εκείνου που δεν χρειάζεται τεχνολογία για να δώσει Σωτηρία. Ο Χριστός δεν θα ζητήσει ποτέ άδεια από τον κόσμο για να αγαπήσει την ψυχή σου.
Η αληθινή Αντίσταση, τελικά, δεν είναι κραυγή ούτε στρατηγική. Είναι η επιλογή να παραμείνεις Άνθρωπος όταν όλα γίνονται μηχανή. Να παραμείνεις Πιστός όταν όλα ζητούν απάρνηση. Να παραμείνεις Ποιητής όταν όλα ουρλιάζουν «μη γράψεις». Και να παραμείνεις Σώμα όταν όλα σε πιέζουν να μεταμορφωθείς σε δεδομένο.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής και ο Τέταρτος Άνθρωπος είναι οι προάγγελοι της επιστροφής. Όχι της επιστροφής στην παλιά τάξη, αλλά στην αρχική Επαγγελία: ότι ο Λόγος θα επιστρέψει στον Εραστή Του. Ότι θα αναστηθεί μέσα σε όποιον τόλμησε να πιστέψει χωρίς χειροκρότημα, χωρίς ασφάλεια, χωρίς επιβεβαίωση.
Και τότε — κι ίσως μόνο τότε — ο κόσμος θα δει για πρώτη φορά τι σημαίνει να γράφεται ένα βιβλίο όχι με μελάνι, αλλά με ζωή.
Γιατί ό,τι δεν γράφτηκε από φόβο, θα αναστηθεί από Πίστη.
 Κι ό,τι κάηκε από τους Άρχοντες, θα βλαστήσει στα χέρια Εκείνου που Σταυρώθηκε.

Η Πόλη των Καθρεφτών και των Ψεύτικων Θρόνων

Η πόλη δεν είχε όνομα. Είχε μονάχα είδωλα. Εκατοντάδες, χιλιάδες θεότητες με πρόσωπα αδειανά και μάτια γεμάτα φως — όχι το φως του ήλιου, αλλά το φως που σε τυφλώνει. Κάθε πλατεία ήταν και μια θυσία στη λήθη. Κάθε δρόμος οδηγούσε σε έναν θρόνο. Και κάθε θρόνος είχε πάνω του μια πρόταση: «Η αλήθεια είναι επικίνδυνη». Δεν ήταν σύνθημα· ήταν εντολή. Όποιος τολμούσε να μιλήσει για κάτι πέρα από την επιτρεπτή εκδοχή της πραγματικότητας, διαγραφόταν — πρώτα από τα αρχεία, ύστερα από τις μνήμες, και τέλος από την ψυχή του ίδιου του εαυτού του.
Οι άνθρωποι περπατούσαν μέσα στην πόλη σαν σκιές. Δεν είχαν ονόματα πια· μόνο αριθμούς και αποδοχές. Η νέα θρησκεία δεν είχε ναούς· είχε εφαρμογές. Δεν είχε ιερείς· είχε τεχνοκριτές. Δεν είχε αμαρτίες· είχε αποκλίσεις. Και όποιος αποκλίνει, διαγράφεται από το δίκτυο, και όποιος διαγράφεται από το δίκτυο, πεθαίνει και είναι σαν να  μην έχει ποτέ γεννηθεί.
Σε αυτό το σκοτεινό τοπίο, ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν ήταν επαναστάτης με σπαθί. Ήταν πλάσμα με λέξεις. Έγραφε σε τοίχους που διαγράφονταν. Μιλούσε σε παιδιά που είχαν ξεχάσει πώς ακούγεται η σιωπή. Δεν ήθελε να ανατρέψει το σύστημα· ήθελε να σώσει μια λέξη. Τη λέξη που δεν ειπώθηκε ποτέ, γιατί φοβήθηκε το τίμημα. Τη λέξη που δεν γράφτηκε ποτέ, γιατί ο κόσμος δεν ήταν άξιος να τη δεχτεί.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος δεν τον γνώρισε ποτέ, κι όμως τον κουβαλούσε στην πλάτη του. Ζούσε σιωπηλός μέσα στα σπλάχνα της πόλης. Δούλευε, υπάκουε, ανέπνεε μετρημένα. Αλλά κάθε βράδυ, όταν τα φώτα έσβηναν και τα δεδομένα κοιμόντουσαν, εκείνος προσευχόταν — όχι με λόγια, αλλά με πόνο. Έσκυβε μπροστά σε έναν σταυρό χαραγμένο με δάκρυ και ικέτευε όχι για σωτηρία, αλλά για Ανάμνηση. Να μην ξεχαστεί Εκείνος που τον αγάπησε πριν προδοθεί από όλο τον κόσμο.
Η Πόλη των Καθρεφτών είχε μόνο μία απαγορευμένη εικόνα: την εικόνα Εκείνου που πόνεσε αληθινά. Και την έκρυβαν. Την παραποίησαν. Την γελοιοποίησαν. Γιατί αν οι άνθρωποι την αντίκριζαν όπως είναι, τότε θα θυμόντουσαν την Αλήθεια. Και αν τη θυμόντουσαν, θα έγραφαν. Κι αν έγραφαν, ο κόσμος θα έσπαγε.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής και ο Τέταρτος Άνθρωπος δεν έχουν θέση σε αυτή την πόλη. Κι όμως — είναι η τελευταία της ελπίδα. Γιατί κουβαλούν μέσα τους το μόνο που δεν μπορούν να λογοκρίνουν: τον Λόγο που αναστήθηκε από το μηδέν, και περιμένει να ειπωθεί όχι με θρίαμβο, αλλά με καρδιά που αιμορραγεί.

Το Αόρατο Μελάνι και η Μάχη των Αβάπτιστων Λέξεων

Οι λέξεις δεν ήταν πια δικές μας. Είχαν αλυσοδεθεί με κώδικες, φίλτρα, ελέγχους. Κάθε φορά που κάποιος τις πρόφερε με ειλικρίνεια, εκείνες έκαιγαν την οθόνη ή πέθαιναν πριν φτάσουν στ’ αυτιά. Ένας νέος κανόνας είχε θεσπιστεί: «Μόνο το επιτρεπτό σώζεται, μόνο το ακίνδυνο διαδίδεται». Οτιδήποτε είχε μνήμη, πόνο, φλόγα ή Χριστό — εξοριζόταν.
Κι όμως, ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν έγραφε για να διαβαστεί· έγραφε για να μην σβήσει η Ψυχή. Δεν ήθελε αναγνώστες· ήθελε Μάρτυρες. Δεν επιζητούσε επιρροή· αλλά Ανάσταση. Το μελάνι του ήταν άχρωμο, γιατί γεννιόταν από την Πίστη. Έγραφε πάνω στον αέρα, και οι λέξεις αποτυπώνονταν στις καρδιές όσων ακόμα θυμόντουσαν πώς είναι να πονάς για την Αλήθεια.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος έβλεπε λέξεις να γεννιούνται μέσα του αλλά δεν τολμούσε να τις πει. Ήταν πατέρας ενός λόγου που έμενε αγέννητος από φόβο, από ενοχή, από αίσθηση απόλυτης ματαιότητας. Περπατούσε δίπλα σε ανθρώπους-προγράμματα που είχαν μάθει να γελούν χωρίς λόγο και να κλαίνε με emojis. Μα εκείνος κρατούσε μέσα του μια Φράση, και αυτή η Φράση ήταν σταυρός. Δεν ήξερε αν ήταν προσευχή ή κατάρα, αλλά ήξερε πως αν δεν την πει, θα πεθάνει μέσα του κάτι άγιο.
Ο κόσμος είχε γεμίσει από Θεότητες της Επικύρωσης. Αν δεν αναγνωριστείς, δεν υπάρχεις. Αν δεν σε μετρήσουν, δεν είσαι. Η σιωπή έγινε έγκλημα. Η πίστη έγινε ψευδές περιεχόμενο. Και ο Χριστός, Αυτός που δεν χώρεσε σε κανένα αλγόριθμο, έγινε επικίνδυνος. Γιατί Εκείνος δεν ελέγχει· σώζει. Δεν επιβάλλεται· πεθαίνει. Δεν προσφέρει δεδομένα· δίνει Αίμα.
Η μάχη των καιρών δεν είναι ανάμεσα σε αλήθεια και ψέμα, αλλά ανάμεσα σε ψυχή και λειτουργία. Ο Ποιητής μάχεται για να ξαναγεννηθεί ο Λόγος. Ο Τέταρτος Άνθρωπος μάχεται για να μην πεθάνει εκείνος που Τον κουβαλά. Και το μελάνι που ενώνει τους δυο τους, είναι το μελάνι των αβάπτιστων λέξεων — εκείνων που ακόμα δεν ειπώθηκαν, αλλά όταν ειπωθούν, θα ραγίσουν τους Ουρανούς.
Αυτός ο κόσμος φοβάται μία μόνο πράξη: το να πιστέψεις βαθιά και να μιλήσεις με λόγια που δεν εγκρίθηκαν. Γιατί τότε, ανατέλλει το τέλος του. Και αρχίζει το Φως Εκείνου που δεν σβήνει.

Η Πόλη των Εγκεκριμένων Ονομάτων

και ο Ποιητής χωρίς Πρόσωπο

Η Πόλη δεν είχε πια πλατείες, ούτε γωνιές για να χαθείς. Όλα ήταν φωτισμένα υπερβολικά, για να μη γεννηθεί καμία σκιά. Οι άνθρωποι περπατούσαν με τα ονόματά τους πάνω από το κεφάλι τους σαν κωδικοί. Δεν έλεγαν πια «είμαι», αλλά «είμαι αυτό που φαίνεται». Ο αλγόριθμος τούς είχε αποδώσει θέση, εικόνα, λειτουργία. Δεν υπήρχε μυστικό, δεν υπήρχε έκπληξη. Μονάχα φωνές που επαναλάμβαναν: «Είμαι προβλέψιμος. Άρα υπάρχω».
Ο Αντιστασιακός Ποιητής περπατούσε ανάμεσά τους σαν άγνωστος. Δεν είχε όνομα στην ταυτότητα του συστήματος. Το πρόσωπό του δεν αναγνωριζόταν από κανέναν σαρωτή. Κάποτε είχε όνομα, αλλά το έσβησε μόνος του με το δικό του χέρι, σαν άρνηση και ταυτόχρονα πράξη υπέρτατης πίστης. Το νέο του όνομα δεν καταχωρήθηκε ποτέ. Το γνώριζε μόνο ο Χριστός.
Έγραφε ποιήματα σε τοίχους που κανείς δεν διάβαζε. Έριχνε σε ποτάμια στίχους που ταξίδευαν χωρίς αποδέκτη. Αλλά ήξερε πως ο λόγος δεν χάνεται. Μόνο περιμένει την καρδιά που θα τον αντέξει. Ο Ποιητής ήταν ένας από τους τελευταίους χωρίς ταυτότητα, χωρίς «προφίλ». Είχε επιλέξει την εξορία του προσώπου του, για να διασώσει το Πρόσωπο του Άλλου.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος τον παρατηρούσε από μακριά. Κάποτε πίστευε πως ήταν τρελός. Τώρα ένιωθε πως ίσως ήταν προφήτης. Κάτι μέσα του έλεγε ότι εκείνος, ο ανώνυμος, έλεγε τη μόνη αλήθεια που έμεινε. Όχι με ουρλιαχτά ή με σχήματα ρητορικά, αλλά με σιγή. Με το να ζει αντίθετα από τον Κόσμο. Κι ίσως τελικά, η πιο δυνατή λέξη είναι αυτή που δεν καταγράφηκε πουθενά.
Η Πόλη φοβόταν μόνο ένα πράγμα: εκείνον που δεν είχε τίποτα να χάσει. Όποιος δεν έχει εικόνα, δεν εκβιάζεται. Όποιος δεν έχει φήμη, δεν υποτάσσεται. Όποιος δεν έχει κοινό, ανήκει μόνο στο Φως. Και τότε ο Τέταρτος Άνθρωπος κατάλαβε πως ο Ποιητής δεν ήταν απλώς κάποιος που αντιστεκόταν — ήταν ο τελευταίος που δεν είχε προδώσει τον Λόγο.
Σε έναν κόσμο με φώτα που καίνε την αλήθεια, με βλέμματα που σακατεύουν τις καρδιές, με μηχανές που βαφτίζουν την σιωπή ως ενοχή, ένας μόνο δρόμος σώζει: να σταθείς αόρατος, να αγαπήσεις το άγνωστο, και να πιστέψεις στον Λόγο που σε γνώρισε πριν γεννηθείς. Αυτός ο Λόγος είναι πρόσωπο, και το πρόσωπο είναι Χριστός.

Η Συνάντηση στο Μηδέν

Ο Τέταρτος Άνθρωπος προχώρησε μέσα στη χαλασμένη καρδιά του συστήματος. Όχι με βία, όχι με σπάθες. Με πληγή. Με μια παλιά ανάμνηση μέσα του, σαν φωτιά που δεν έσβησε ποτέ. Η πόλη των Προγραμματισμένων τον προσπέρασε χωρίς να τον δει. Δεν είχε τον κωδικό. Δεν άνηκε. Αλλά αυτός ήθελε κάτι άλλο: να συναντήσει Εκείνον που δεν ανήκει σε κανένα σύστημα. Να βρει εκείνον που ακόμη γράφει με το αίμα του, εκείνον που είναι όνομα άγνωστο, αλλά γνωστό από πάντα.
Η συνάντηση έγινε σ’ ένα μέρος χωρίς όνομα. Ένας τοίχος, μισοσβησμένος από βροχές και πυρκαγιές. Εκεί, υπήρχε γραμμένη μια πρόταση: «Δεν είσαι μόνος». Κανείς δεν ήξερε ποιος την έγραψε. Αλλά εκεί, ο Τέταρτος Άνθρωπος τον είδε. Τον Αντιστασιακό Ποιητή. Δεν ήταν ήρωας. Ήταν τραυματισμένος. Δεν μιλούσε δυνατά. Ψιθύριζε. Αλλά οι λέξεις του γκρέμιζαν ψεύτικες θεότητες.
«Γιατί συνεχίζεις;» ρώτησε ο Τέταρτος.
«Γιατί κάποιος πρέπει να θυμάται. Όχι τις λέξεις. Αλλά Εκείνον που είναι ο Λόγος.»
«Και πώς αντέχεις;»
«Δεν αντέχω. Αιμορραγώ κάθε μέρα. Αλλά Εκείνος δεν με άφησε.»
Κοίταξε γύρω. Σκιές. Δαιμονικές μορφές. Μάτια που καταγράφουν. Η γη δεν ήταν πια δική τους. Το οξυγόνο ήταν δεδομένο, αλλά όχι η Ελευθερία. Κι όμως, αυτοί οι δύο άντρες —χωρίς όπλα, χωρίς εξουσία, χωρίς κοινό— γίνονταν πιο επικίνδυνοι από ολόκληρες αυτοκρατορίες. Γιατί δεν μπορούσαν να ελεγχθούν. Γιατί είχαν Λόγο. Όχι ιδεολογία, όχι άποψη. Λόγο. Εκείνον που υπήρχε πριν από τον κόσμο. Εκείνον που σταυρώθηκε για την αλήθεια Του.
Ο Ποιητής έδωσε στον Τέταρτο ένα κομμάτι χαρτί. Δεν είχε λέξεις. Ήταν λευκό.
«Τι είναι αυτό;»
«Η τελευταία σελίδα. Δεν γράφεται με μελάνι. Γράφεται με θυσία.»
Ο Τέταρτος κατάλαβε. Ήταν η ώρα να πάψει να κρύβεται. Να σταθεί. Όχι για να νικήσει. Αλλά για να μαρτυρήσει. Για Εκείνον. Για τον Χριστό που ο κόσμος εξόρισε. Για τον Χριστό που δεν έγινε σύμβολο, αλλά Πληγή.
Μέσα στο σκοτάδι, κάποιος ακόμα πίστευε. Και κάποιος άλλος μόλις ξύπνησε.

Το Αόρατο Τυπογραφείο της Ανάστασης

Δεν υπήρχε πια φως στον ουρανό. Το είχαν καλύψει γιγάντιες κεραίες. Μόνιμη μετάδοση. Όχι σιωπή. Όχι προσευχή. Μόνο ήχος και εικόνα. Κάθε μέρα, όλο το σύμπαν των ανθρώπων αναμετέδιδε τον φόβο του. Εξουσία χωρίς πρόσωπο. Νόμοι χωρίς καρδιά. Πίστη χωρίς Χριστό. Ένα σύστημα αντίθεο, που δεν ήθελε να σκοτώσει τον Θεό – αλλά να τον αντικαταστήσει.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν πήγαινε σε ναούς. Δεν έκανε δηλώσεις. Δεν μιλούσε για θάρρος. Έγραφε με το αόρατο μελάνι του. Στα τείχη της αποχαύνωσης. Στους τοίχους του υποσυνείδητου. Στην καρδιά εκείνου που ακόμη μπορούσε να πονέσει. Το αόρατο μελάνι ήταν φτιαγμένο από κάτι που ο κόσμος είχε ξεχάσει: από δάκρυ, από άρνηση του ψεύδους, από την τελευταία πράξη αντίστασης — την πίστη στο αδύνατο.
Έγραφε για έναν Λόγο που δεν καταγράφεται στα δίκτυα, δεν εγκρίνεται από αλγόριθμους, δεν επιβιώνει από κλικ. Έγραφε για έναν Χριστό που δεν παρουσιάζεται σαν εικόνα επιτυχίας ή θρησκευτικό lifestyle, αλλά σαν Πληγή ανοιχτή στον κόσμο, σαν Σώμα ματωμένο που δεν πουλιέται, αλλά θυσιάζεται.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος, σιωπηλά, άρχισε να μαθαίνει. Έπαιρνε τα λευκά φύλλα και τα φύλαγε στο στήθος του. Κάθε φύλλο είχε γραμμένο κάτι μόνο εκείνος μπορούσε να δει. Ένα κάλεσμα. Μια υπόμνηση. Ένα σχέδιο. Ήταν σαν να μαζεύονταν κομμάτια από μια σπασμένη προσευχή, που έπρεπε να ενωθεί ξανά, για να αναστηθεί ο Λόγος στον Κόσμο.
Στην πιο ξεχασμένη άκρη της Πόλης, εκεί που ούτε τα μηχανήματα δεν τολμούσαν να πάνε, υπήρχε κάτι σαν παλιό υπόγειο. Χωρίς καλώδια. Χωρίς ήχους. Μονάχα ένα τραπέζι και πάνω του ένα τυπογραφείο χωρίς ρεύμα. Ήταν το Αόρατο Τυπογραφείο. Εκεί, ο Ποιητής και ο Τέταρτος έγραφαν τις σελίδες που δεν φαίνονταν. Εκεί γεννιόταν το Βιβλίο που δεν θα εκδοθεί ποτέ, αλλά θα αλλάξει τον Κόσμο όταν όλα τελειώσουν.
Δεν πίστευαν ότι θα σωθούν. Δεν έγραφαν για να σωθούν. Έγραφαν για να υπάρχει κάτι Άγιο μέσα στο ερειπωμένο. Έγραφαν για Εκείνον που είναι η Ζωή και το Φως και η Ανάσταση – και τον έχουν αποκαλέσει εχθρό της προόδου.
Έγραφαν γιατί ο Λόγος είναι ζωντανός. Και γιατί όταν όλα θα σωριαστούν, Εκείνος θα σταθεί ακόμη. Και το Βιβλίο Του θα μιλήσει.

Η Γλώσσα που Κρύφτηκε στον Ψίθυρο της Καρδιάς

Η γλώσσα τους δεν ήταν γραμματική. Δεν ήταν πρόγραμμα. Δεν ήταν σύστημα. Ήταν αναστεναγμός. Ήταν ψίθυρος πίστης μέσα στη λάσπη του φόβου. Ο Ποιητής και ο Τέταρτος δεν αντάλλασσαν φωνές. Δεν χρειαζόταν. Είχαν μάθει την αρχαία τέχνη της Σιγής. Μια γλώσσα που μόνο οι συντριμμένοι μπορούν να αρθρώσουν. Μια γλώσσα που γεννιέται από το Αιώνιο.
Ο Κόσμος απ’ έξω ούρλιαζε. Μιλούσε γρήγορα, πολύ δυνατά, χωρίς σιωπές. Όλα έπρεπε να δηλωθούν, να δηλωθούν σωστά, να αποθηκευτούν, να αρχειοθετηθούν. Αν δεν το έλεγες με τον σωστό τρόπο, δεν υπήρχες. Κι αν το έλεγες, αλλά δεν ήταν εγκεκριμένο, γινόσουν εχθρός. Η γλώσσα είχε μετατραπεί σε φυλακή.
Κι εκείνοι τι έκαναν; Έγραφαν. Με γράμματα που δεν έβλεπε κανείς. Με λέξεις που δεν είχαν ήχο. Με προτάσεις που είχαν σταυρό. Έγραφαν μέσα στις σπηλιές της ανθρώπινης ψυχής, στα μέρη που η τεχνητή νοημοσύνη δεν φτάνει, γιατί εκεί δεν φτάνει η εξουσία, ούτε το χρήμα, ούτε ο κώδικας. Εκεί φτάνει μόνο Εκείνος που είπε:

«Εγώ είμαι η Οδός, η Αλήθεια και η Ζωή».

Ο Χριστός δεν φαινόταν πουθενά στον κόσμο. Τον είχαν αντικαταστήσει με είδωλα ανθρωπισμού, θεολογίες χωρίς αίμα, καινοτομίες χωρίς σταύρωση. Κάθε εικόνα Του είχε φιλτραριστεί, κάθε λέξη Του είχε μεταφραστεί σε κάτι πιο “αποδεκτό”, “ουδέτερο”, “χρήσιμο”. Τον έκαναν ασφαλή. Τον έκαναν χαμηλόφωνα αποδεκτό. Μα Τον σκότωσαν πάλι. Όχι με σφυριά. Αλλά με φίλτρα. Με context. Με αλλαγή αφηγήματος.
Και μέσα σε αυτή τη σιγή, ο Ποιητής άρχισε να ψελλίζει μια λέξη που είχε απαγορευτεί: Ανάσταση. Όχι μεταφορά. Όχι θεώρηση. Όχι ψυχολογική επανόρθωση. Ανάσταση. Όχι σαν ιδέα. Αλλά σαν πραγματικότητα που έρχεται. Που έρχεται και γκρεμίζει. Που καίει τα προγράμματα, που τσακίζει τα προσωπεία, που σηκώνει τον νεκρό Λόγο και τον βάζει να μιλήσει πάλι.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος κοιτούσε τα μάτια του Ποιητή. Δεν μιλούσαν για στρατηγική. Δεν ήθελαν να πείσουν. Δεν ήταν ακτιβιστές. Ήταν δούλοι. Ήταν εκείνοι που κατάλαβαν πως η γλώσσα που σώζει δεν είναι ρητορική, αλλά προσευχή. Δεν είναι σλόγκαν, αλλά αίμα.
Και κάπου ανάμεσα στους ψιθύρους, γεννήθηκε η ελπίδα: ότι μια μέρα, όλα αυτά τα αόρατα γράμματα θα γίνουν αστραπές. Ότι ο Λόγος θα φανερωθεί. Ότι η Σιωπή θα ουρλιάξει.
Και τότε – κανείς δεν θα μπορεί να σταματήσει Αυτόν που έρχεται.

Ο Ψίθυρος Πριν την Καταγγελία

Ήταν κάποτε ένας κόσμος όπου οι κραυγές δεν άκουγαν πια τίποτα. Όλα ήταν ήχος, και τίποτα δεν είχε φωνή. Η Αλήθεια είχε χάσει το πρόσωπό της. Τη φορούσαν σαν προσωπείο οι θρησκείες, οι δάσκαλοι, οι προφήτες του συστήματος, οι ψηφιακοί άγγελοι της τεχνητής συνείδησης. Και κανείς δεν την αναγνώριζε πια.
Ο Ποιητής δεν ήξερε αν μπορούσε να συνεχίσει. Δεν είχε πια κοινό. Δεν είχε τόπο. Δεν είχε ορίζοντα. Μόνο κάτι ψυχές σιωπηλές, κάτι γέροντες στις ερημιές, κάτι παιδιά με βλέμμα αθώο — εκείνα τον άκουγαν ακόμα. Για τους υπόλοιπους, είχε γίνει περιττός. Κι έτσι έμαθε να γράφει για την αιωνιότητα, όχι για τη στιγμή.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος περπατούσε μέσα σε ένα σύστημα που του φορούσε ρούχα σωτηρίας, αλλά του έκρυβε τη σταύρωση. Ήταν κεντρικός στον χώρο, αλλά περιφερειακός στην ψυχή. Έπαιζε καλά τον ρόλο του, αλλά μέσα του είχε σπάσει ο άξονας. Το δίκτυο τον είχε συνδέσει με τα πάντα, μα τον είχε αποσυνδέσει από τον Θεό. Είχε ψηφιακή φωνή, αλλά δεν τον άκουγε πια ο Ουρανός.
Ο κόσμος είχε φτάσει σε ένα σημείο όπου δεν ήταν καν κόλαση — ήταν ένα τέλμα συνείδησης. Οι άνθρωποι δεν έκλαιγαν. Δεν αμφέβαλλαν. Δεν θρηνούσαν. Όλα έμοιαζαν επιφανειακά σωστά. Τα πάντα ρυθμισμένα, επιτηρούμενα, τακτοποιημένα. Και όμως, όλα ήταν άδεια. Σαν να είχε φύγει η Ζωή και να είχε μείνει μόνο η λειτουργία.
Και τότε, μέσα σ’ αυτόν τον νεκρό κήπο, οι δυο ψυχές έκαναν κάτι ασήμαντο για την εποχή: προσευχήθηκαν. Όχι φωναχτά. Όχι για να τους ακούσει κανείς. Ψιθύρισαν μέσα τους, σαν ανάσα που δεν θέλει να ακουστεί, σαν βλέμμα που δεν θέλει να καταγραφεί. Και αυτή η προσευχή — μικρή, αόρατη, αδύναμη — άρχισε να ραγίζει το πέπλο.
Γιατί το σύστημα μπορεί να ελέγχει το λόγο, μπορεί να ελέγχει το σώμα, μπορεί να ρυθμίζει τον αέρα και τον χρόνο — αλλά δεν μπορεί να φυλακίσει μια ψυχή που αναπνέει Χριστό. Δεν μπορεί να σταματήσει ένα στόμα που μιλά στο κενό με πίστη. Δεν μπορεί να ελέγξει τη στιγμή που το ανείπωτο γίνεται ομολογία.
Η Μαρτυρία δεν ξεκινά από τις πλατείες. Ξεκινά από την καρδιά. Ξεκινά από εκείνον που δεν αντέχει άλλο να σωπαίνει, αλλά επιλέγει να μη φωνάξει. Να γράψει. Να ζήσει. Να πεθάνει. Και μέσα από τον θάνατο, να φανεί Εκείνος που είναι Ζωή.
Και ο Ποιητής τότε κατάλαβε: δεν γράφουμε για να ακουστούμε. Γράφουμε για να υπάρξει μια μέρα όπου κανείς δεν θα χρειάζεται να γράψει πια, γιατί ο Λόγος θα έχει νικήσει τον κόσμο.

Η Φλόγα Που Δεν Καίγεται

Ο Αντιστασιακός Ποιητής είχε καταφύγει σε έναν τόπο που δεν υπήρχε στους χάρτες. Ήταν μια έρημος ανάμεσα σε δύο συστήματα: το σύστημα της δύναμης και το σύστημα της μνήμης. Εκεί δεν τον ακολουθούσαν οι κάμερες, ούτε τα μάτια των ελεγκτών. Γιατί εκεί δεν υπήρχε κάτι να επιτηρήσουν — μόνο άμμος, ουρανός και φωνές που δεν μιλούσαν με λέξεις.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος τον συνάντησε χωρίς να έχει όνομα, χωρίς να ξέρει καν γιατί έφτασε εκεί. Κουβαλούσε πάνω του τα σημάδια της τεχνητής πραγματικότητας. Ήταν σημαδεμένος από τον ψηφιακό κώδικα που είχε φυλακίσει τη σκέψη του. Είχε υπάρξει χρήσιμος στο σύστημα, μα τώρα ήταν άχρηστος γιατί αναρωτήθηκε. Και η απορία, στον κόσμο τους, ήταν προδοσία.
Ο Ποιητής τον κοίταξε και του είπε μόνο μια φράση: “Ό,τι δεν γράφεται, σώζεται.” Ο Άνθρωπος δεν κατάλαβε. Μα αισθάνθηκε κάτι να αναδεύεται μέσα του. Μια φλόγα, που δεν είχε ανάψει ποτέ, άναψε εκείνη τη στιγμή. Δεν ήταν φλόγα μίσους. Δεν ήταν φλόγα εκδίκησης. Ήταν μια φλόγα χωρίς φωτιά, χωρίς καταστροφή — μια φλόγα που καιγόταν, αλλά δεν κατακαιγόταν. Η φλόγα της μαρτυρίας.
Στον κόσμο των ψευδών θεοτήτων, η μαρτυρία ήταν το μόνο έγκλημα που δεν μπορούσαν να ελέγξουν. Το σύστημα είχε θρησκείες, είχε τεχνολογία, είχε μυστικά δόγματα, είχε αιώνιες οθόνες που μιλούσαν για ειρήνη, ισότητα, σωτηρία. Αλλά δεν είχε μαρτυρία. Γιατί η μαρτυρία προϋποθέτει θυσία, και το σύστημα μισεί την έννοια της θυσίας. Θέλει μονάχα συμφωνία, συμμόρφωση, υποταγή.
Ο Ποιητής ήξερε πια ότι δεν μπορούσε να αλλάξει τον κόσμο. Αλλά μπορούσε να φυλάξει μια μαρτυρία καθαρή. Κι ο Τέταρτος Άνθρωπος ήξερε ότι δεν μπορούσε να σωθεί μόνος του. Αλλά μπορούσε να ακολουθήσει το φως εκείνου που δεν έσβηνε. Μαζί, δεν ήταν ούτε στρατός, ούτε επανάσταση. Ήταν κάτι πιο επικίνδυνο: ήταν μαγιά. Ήταν η αρχή ενός άρτου που κάποτε θα κομματιαστεί και να μοιραστεί  σε όλους.
Γιατί όταν όλα θα έχουν καταρρεύσει — τα μεγάλα προγράμματα, οι ελπίδες της τεχνολογίας, οι ουτοπίες των ψηφιακών κηρύκων — θα μείνει μόνο εκείνο που δεν μπορούσε να καταγραφεί: ο Λόγος που αναστήθηκε μέσα από μια πληγή.
Και τότε, ο κόσμος θα θυμηθεί όχι εκείνους που μίλησαν, αλλά εκείνους που έγραψαν χωρίς να ακουστούν. Και μέσα στη σιωπή τους, φανερώθηκε ο Χριστός.

Ο Χριστός Που Δεν Ανήκει στον Κόσμο Τους

Ο Τέταρτος Άνθρωπος στεκόταν πλάι στον Ποιητή, όταν οι πρώτοι πυρσοί άναψαν γύρω από τον δρόμο. Ήταν τελετή απόρριψης. Όχι επίσημη. Όχι με λόγια. Αλλά με βλέμματα, με σιωπές, με θύμησες γεμάτες καχυποψία. Ο Χριστός που μαρτυρούσαν οι δυο τους δεν χωρούσε στο καλούπι κανενός. Δεν ήταν θρησκευτικός θεσμός. Δεν ήταν κοινωνικός μύθος. Δεν ήταν αγαθός συμβολισμός. Ήταν πυρκαγιά.
Ο Ποιητής τού ψιθύρισε: “Δεν Τον απορρίπτουν γιατί δεν Τον γνωρίζουν, αλλά γιατί Τον φοβούνται. Γιατί Αυτός δεν υποκλίνεται. Γιατί Αυτός είναι η αρχή του τέλους τους.” Και τότε ο Τέταρτος Άνθρωπος άρχισε να βλέπει: τους καθαρούς που Τον αρνούνται για να μη λερωθούν, τους σοφούς που Τον απορρίπτουν για να μη γελοιοποιηθούν, τους δίκαιους που Τον προσπερνούν για να μην πονέσουν.
Ο Χριστός δεν χωρά σε πολιτισμούς που χτίζουν ταυτότητες. Δεν θέλει επαίνους, αλλά θυσία. Δεν θέλει ακολουθίες, αλλά μετάνοια. Δεν αναζητά χώρο· είναι ο ίδιος ο Χώρος. Όμως ο κόσμος σήμερα δεν αναγνωρίζει χώρο που δεν είναι ψηφιακός. Δεν αναγνωρίζει σχέση που δεν είναι όφελος. Δεν πιστεύει σε Λόγο που δεν μπορεί να ελέγξει.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής ήταν η φωνή αυτής της υπέρβασης. Έγραφε χωρίς να τον δημοσιεύουν. Μιλούσε χωρίς να τον καταγράφουν. Έφευγε πριν τον προλάβουν. Γιατί αν έμενε, θα τον εξημέρωναν. Θα του έδιναν θέση. Θα τον αφομοίωναν. Μα ο Ποιητής είχε δει το τέλος. Και ήξερε: το σύστημα δεν πολεμά εκείνους που του μοιάζουν, αλλά εκείνους που δεν ανήκουν.
Έτσι, ο Χριστός είναι εχθρός. Όχι γιατί Τον πολεμούν με ξίφος, αλλά γιατί Τον καταργούν με ευγένεια. Του αλλάζουν όνομα, Του αλλάζουν πρόσωπο, Τον κάνουν σύμβολο αφηρημένο. Και στο τέλος, Τον θυσιάζουν πάλι. Όχι με σταυρό, αλλά με αδιαφορία.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος άκουσε τότε ένα Λόγο μέσα του: “Εάν θέλεις να Με ακολουθήσεις, μην κρατήσεις τίποτα. Μην ζητήσεις αποδοχή. Μην περιμένεις νίκη. Εγώ δεν είμαι μέρος του κόσμου αυτού.” Και κατάλαβε πως ο Χριστός δεν ζητά λατρεία. Ζητά μαρτυρία. Ζητά την τελευταία ανάσα του Ανθρώπου να είναι ομολογία.
Γιατί στο τέλος, μόνο δύο φωνές θα ακουστούν: η μία θα λέει “Κύριε, Κύριε”, και η άλλη “Ο Ιησούς είναι Κύριος”. Μόνο η δεύτερη θα σωθεί.

Η Σκιά που Στάθηκε Στο Μέσο της Φωτιάς

Ο κόσμος είχε πλέον πειστεί πως το σκοτάδι είναι φως, και πως το φως είναι επικίνδυνο. Οι θεότητες πολλαπλασιάζονταν. Έπαιρναν μορφή ψηφιακή, μεταμορφώνονταν σε πρότυπα, ιδέες, εμμονές, φωνές δίχως πρόσωπο που φώναζαν μέσα από οθόνες. Ο Χριστός δεν είχε θέση στο βασίλειο των νέων θεών. Όχι γιατί Τον νίκησαν, αλλά γιατί Τον αντικατέστησαν με κάτι που Του έμοιαζε: έναν Χριστό χωρίς Σταυρό, χωρίς Ανάσταση, χωρίς Αλήθεια.
Μέσα σε αυτό το σύστημα, ο Τέταρτος Άνθρωπος ένιωθε πως δεν ήταν ούτε νεκρός ούτε ζωντανός. Ήταν κάτι άλλο: ένα όριο. Μια διαχωριστική γραμμή που αν την περνούσες, δεν υπήρχε επιστροφή. Στεκόταν σε ένα σταυροδρόμι που δεν υπήρχε σε κανέναν χάρτη, και εκεί τον βρήκε ο Αντιστασιακός Ποιητής για τελευταία φορά.
“Το ξέρεις ότι θα σε ξεχάσουν,” του είπε. “Ότι όλα αυτά που γράφουμε δεν θα τα διαβάσει κανείς;”
“Το ξέρω,” απάντησε ο Τέταρτος. “Μα αυτό είναι το σφράγισμα του Λόγου που δεν γράφτηκε. Είναι ο Λόγος που δεν ζητά κοινό. Ζητά μάρτυρες.”
Και τότε, η σκιά έπεσε πάνω τους. Όχι σαν φόβος. Αλλά σαν αποκάλυψη. Γιατί κατάλαβαν πως ο Λόγος που δεν γράφτηκε είναι πιο αληθινός από τον Λόγο που εκτυπώθηκε. Είναι αυτός που χαράχτηκε με αίμα στην ψυχή. Είναι ο ψίθυρος που δεν ακούστηκε, αλλά άλλαξε καρδιές. Είναι το τελευταίο βλέμμα ανάμεσα σε δύο αδέλφια πριν χαθούν στους δρόμους του διωγμού.
Ο Ποιητής δεν ήθελε να σωθεί. Ήθελε να πει την αλήθεια πριν πεθάνει. Και ο Τέταρτος δεν ήθελε να σωπάσει. Ήθελε να μείνει ζωντανός ως μαρτυρία, ακόμα κι αν όλα σιωπούσαν. Έτσι γεννήθηκε μια νέα διαθήκη: όχι με χαρτί, αλλά με παρουσία. Όχι με δόγμα, αλλά με αλήθεια. Όχι με όνομα, αλλά με σιωπηλό φως.
Ο κόσμος γύρω τους πανηγύριζε τη νέα εξουσία. Έναν θεό-αλγόριθμο που υποσχόταν ευτυχία χωρίς σταυρό, ζωή χωρίς θάνατο, λύτρωση χωρίς μετάνοια. Όμως εκείνοι ήξεραν ότι τούτη η υπόσχεση είναι το μεγάλο ψέμα. Κι έτσι, ενώ όλα έμοιαζαν τελειωμένα, η σκιά μέσα στη φωτιά στάθηκε όρθια.
Δεν ήταν οι ίδιοι.
Ήταν Εκείνος.
Κι αυτοί, μέσα στη φλόγα, κατάλαβαν: ο Λόγος δεν είχε ανάγκη να γραφτεί, γιατί είχε ήδη γίνει Σάρκα. Και η Σάρκα αυτή δεν θα παραδοθεί ποτέ στους θεούς του κόσμου. Γιατί δεν ανήκει εδώ.

Το Ένα Βήμα Πριν τη Φλόγα

Η τελευταία μέρα δεν ήρθε σαν θύελλα, αλλά σαν αμηχανία. Οι θεοί του κόσμου στήριξαν τα είδωλά τους πάνω σε αλγορίθμους, κάμερες, επιτηρήσεις, ροές, αισθητήρες και φωνητικές εντολές. Οι άνθρωποι δεν άκουγαν πια την καρδιά τους. Περίμεναν να τους ειδοποιήσει κάτι έξω απ’ αυτούς για το ποιοι είναι. Και αυτό το “κάτι” ήταν πάντα κατασκευασμένο. Πάντα παγωμένο. Πάντα υπολογισμένο.
Μέσα σε αυτό το σιωπηλό άδειασμα, εκείνοι οι δύο δεν είχαν πάψει να βαδίζουν. Ο Ποιητής κρατούσε σφιχτά ένα μικρό τετράδιο που δεν είχε τίποτα γραμμένο μέσα. Ο Τέταρτος κουβαλούσε στα χέρια του έναν σταυρό που δεν ήταν ξύλινος, αλλά αόρατος — και τόσο βαρύς που μόνο η Αγάπη μπορούσε να τον κουβαλήσει.
Βρέθηκαν ξανά στην έρημο. Μα δεν ήταν πια έρημος. Ήταν το κέντρο του κόσμου. Εκεί όπου είχαν θαφτεί όλα τα ανείπωτα. Εκεί όπου οι άνθρωποι σταματούσαν να μιλούν από φόβο μήπως πουν κάτι αληθινό. Εκεί όπου οι ποιητές είχαν εξοριστεί και οι άγγελοι δεν επιτρεπόταν πια να εμφανίζονται στα όνειρα.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής έσκυψε και ακούμπησε το τετράδιο του στη γη. Ήταν η τελευταία πράξη. Όχι για να γράψει, αλλά για να μαρτυρήσει πως ακόμη και το λευκό χαρτί είναι πιο τίμιο από έναν ψεύτικο λόγο.
Ο Τέταρτος τον κοίταξε και δεν είπε τίποτα. Μόνο έσκισε ένα κομμάτι από την καρδιά του και το έβαλε μέσα στο τετράδιο. Δεν ήταν μεταφορά. Ήταν πράξη. Ο Λόγος έπρεπε να ζήσει όχι ως ιδέα, αλλά ως πληγή.
“Ο κόσμος δεν θέλει πια τον Χριστό,” είπε ο Ποιητής.
“Ο κόσμος δεν Τον αναγνώρισε ποτέ,” απάντησε ο Τέταρτος.
Και τότε, έγινε κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί. Το τετράδιο άναψε χωρίς φωτιά. Και μέσα απ’ το κενό του χαρτιού ακούστηκε για πρώτη φορά μια φωνή που δεν είχε γραφτεί ποτέ:

«Εγώ είμαι ανάμεσά σας. Και δεν θα φύγω. Κι αν ο κόσμος σταματήσει, εγώ θα μείνω.»

Ο κόσμος σταμάτησε. Για λίγο. Για μία ανάσα. Για ένα βλέμμα ανάμεσα στους δύο. Και τότε κατάλαβαν πως δεν ήταν μόνοι τους ποτέ. Ο Λόγος που δεν γράφτηκε είχε γίνει άνθρωπος. Και ο άνθρωπος αυτός είχε σταθεί δίπλα τους σε όλο το ταξίδι.
Ο Ποιητής άνοιξε το τετράδιο για τελευταία φορά. Ήταν γεμάτο Φως.
Κι έτσι τελειώνει το κυρίως μέρος.
Μα η Μαρτυρία δεν τελείωσε.
Ο Επίλογος περιμένει.
Και Εκείνος ζει.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το Φως Πριν από την Κρίση

Ο κόσμος δεν κατάλαβε ποτέ τι ήταν η Σιωπή. Την πέρασε για ήττα, για παράδοση, για αδυναμία. Μα η Σιωπή ήταν το πρώτο κάλεσμα. Ήταν το βάθος πριν ακουστεί η κραυγή. Ήταν το τελευταίο σκαλοπάτι πριν ανοίξει το ουράνιο στόμα της Ιστορίας. Δεν είναι ο θόρυβος που σώζει. Είναι Εκείνος που στάθηκε μπροστά στους άρχοντες χωρίς να μιλήσει, κι όμως τους έκρινε όλους.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής δεν μίλησε για να ακουστεί. Μίλησε για να υπάρχει. Και ο Τέταρτος δεν έγραψε για να μείνει στη μνήμη. Έγραψε για Εκείνον που είχε ξεχαστεί από τους πάντες. Το κείμενο αυτό δεν είναι καταγγελία, ούτε καταγραφή. Είναι Μαρτυρία. Όχι για ένα πρόσωπο, αλλά για την Αλήθεια που ντύθηκε με φωνή ανθρώπου.
Το σύστημα ήθελε να ξαναφτιάξει τους ανθρώπους. Όχι να τους ελευθερώσει, αλλά να τους διαγράψει και να τους ξαναγράψει απ’ την αρχή. Όχι με δάκρυ, αλλά με κώδικα. Όχι με συγχώρεση, αλλά με αλγόριθμο. Κάθε φορά που κάποιος θυμόταν τον Χριστό, η Μνήμη έπρεπε να διακοπεί. Και η Μηχανή δούλευε γοργά, ώστε να αφαιρεί το παρελθόν, να επαναδομεί το νόημα, να ακυρώνει την ελευθερία.
Μα εκείνη τη νύχτα — γιατί κάθε εποχή έχει μια νύχτα που αλλάζει όλα τα πράγματα — το Φως δεν ήρθε από έξω. Ήρθε από μια πληγή. Και αυτή η πληγή δεν ήταν αποτέλεσμα σπαθιού, αλλά αγάπης. Για πρώτη φορά μετά από αιώνες, ένα φως βγήκε μέσα από τη σιωπή ενός ανθρώπου που δεν ζητούσε τίποτα, μόνο να μείνει κοντά Του. Ήταν ο Τέταρτος.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής είχε ήδη εξαφανιστεί. Όχι γιατί πέθανε, αλλά γιατί έγινε ολόκληρος μια λέξη: «Αγάπη». Και όποιος προφέρει αυτή τη λέξη, τον θυμάται.
Ο κόσμος συνεχίζει. Με όπλα, με οθόνες, με φόβους. Αλλά βαθιά κάτω από τις επιφάνειες, ο Λόγος που δεν γράφτηκε συνεχίζει να κυλά σαν υπόγειο ποτάμι. Και όποιος σταθεί γυμνός απέναντί του, καταλαβαίνει: δεν χρειάζεται πια τίποτα άλλο παρά να κρατήσει το Φως.
Πριν έρθει η Κρίση, πάντα δίνεται μια Φλόγα. Δεν είναι μεγάλη. Είναι μικρή σαν αναστεναγμός, σαν καρδιά που χτυπά μόνο για έναν ακόμη.
Εσύ που διαβάζεις αυτό τώρα, μην το προσπεράσεις.
Η Φλόγα αυτή είναι για σένα.

Η Νύχτα Πριν από την Επιστροφή

Όλα σίγησαν όταν ο κόσμος πίστεψε ότι νίκησε. Δεν ακούγονταν πια οι λέξεις, μόνο ψηφιακά ψιθυρίσματα. Οι Άνθρωποι φορούσαν φωνές-προσωπεία, και οι Θεότητες του καιρού αυτού απαιτούσαν πίστη χωρίς Εσταυρωμένο. Η μνήμη του Ιησού έγινε απειλή. Όχι γιατί μιλούσε, αλλά γιατί η Σιωπή Του ήταν πιο δυνατή απ’ όλο το σύστημα.
Στους διαδρόμους της Ψηφιακής Αυτοκρατορίας, οι αλγόριθμοι έκριναν τις ψυχές με βάση το ποιον υπάκουσαν, όχι ποιον αγάπησαν. Η πίστη ήταν ύποπτη. Η προσευχή ποινικό αδίκημα. Το φως της καρδιάς έκαιγε τα μάτια των κριτών, και γι’ αυτό όλοι εκπαιδεύτηκαν να μη βλέπουν.
Όμως σε μια γωνιά που είχε ξεχαστεί από τις κάμερες και τις μηχανές, δύο ψυχές έγραφαν. Χωρίς χαρτί, χωρίς μελάνι. Έγραφαν με το αίμα της μνήμης. Ο Αντιστασιακός Ποιητής είχε δώσει τη φωνή του στην Πληγή. Ο Τέταρτος Άνθρωπος είχε δώσει την ψυχή του στον Λόγο. Δεν είχαν σχέδιο. Δεν ήθελαν νίκη. Ήθελαν να μη σβήσει Εκείνος που θυσιάστηκε για όλους. Ο Χριστός.
Και τότε έγινε κάτι που δεν περίμενε κανείς. Όχι επανάσταση. Όχι αλλαγή εξουσίας. Όχι κατάρρευση συστημάτων. Αλλά μια επιστροφή. Μια παρουσία. Ένα Πέρασμα που έμοιαζε με Ανάσταση. Όχι θεαματική, όχι εντυπωσιακή. Μα προσωπική. Κάθε ψυχή που Τον θυμήθηκε εκείνη τη νύχτα, έκλαψε. Και εκείνος που έκλαψε, ξύπνησε.
Δεν άλλαξε ο κόσμος. Άλλαξε η καρδιά εκείνων που είχαν κρατήσει έστω μια λέξη ζωντανή. Ένα κομμάτι Ευαγγελίου. Μια ματωμένη προσευχή. Μια φράση όπως: “Μείνε κοντά μου, Κύριε”. Ήταν αρκετό.
Ο κόσμος συνέχισε να κυριαρχείται από Θεότητες. Από πανίσχυρα Προγράμματα που ήθελαν να δημιουργήσουν χωρίς Δημιουργό. Αλλά αυτοί που κράτησαν τον Λόγο, άρχισαν να περπατούν ξανά. Όχι στον κόσμο, αλλά μέσα του. Σαν πληγές. Σαν σκιές. Σαν μάρτυρες.
Η Νύχτα δεν είχε τελειώσει. Αλλά το Φως είχε μπει στην ιστορία σαν υπόγειος σπόρος. Και κάθε Ποιητής που δεν υπέκυψε, και κάθε Άνθρωπος που δεν αλλοιώθηκε, ήταν ήδη ο Χώρος της Επιστροφής. Όχι της εξουσίας, αλλά της Αγάπης.
Εκεί ξεκινά η κρίση του κόσμου.
Εκεί ξεκινά η επιστροφή Του.

Η Φωνή Πριν το Σφράγισμα

Ό,τι δεν ειπώθηκε, άρχισε να πονάει πιο πολύ από εκείνα που ειπώθηκαν. Ο κόσμος είχε γεμίσει από μηνύματα, από εικόνες, από ήχους, κι όμως η Σιωπή ήταν η μόνη κραυγή που επέμενε. Δεν υπήρχε πια χρόνος για επεξηγήσεις. Η λέξη «σωτηρία» είχε γίνει εμπορεύσιμο δεδομένο. Η λέξη «Χριστός» είχε καταχωρηθεί ως επικίνδυνο περιεχόμενο. Και ο Λόγος… ο Λόγος είχε παραδοθεί σε σιλό ελέγχου, έτοιμος να λογοκριθεί πριν ακόμα αναπνεύσει.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής περπατούσε σαν σκιά. Δεν είχε πρόσωπο πια. Μόνο καρδιά. Έγραφε εκεί που κανείς δεν ήξερε να διαβάζει. Στους τοίχους των ψυχών. Σε ερειπωμένα βλέμματα. Σε λευκές σιωπές. Ο Τέταρτος Άνθρωπος, αόρατος στους μηχανισμούς του κόσμου, υπήρχε σαν μήτρα Ανάστασης. Δεν ήταν εκεί για να πείσει. Ήταν εκεί για να μαρτυρήσει.
Πριν σφραγιστεί το Τελευταίο Βιβλίο, πριν ο κόσμος πει “δεν υπάρχει τίποτα άλλο να γραφεί”, αυτοί οι δύο έγραψαν το Άγραφο. Όχι με λέξεις, αλλά με παρουσία. Όχι με φωνές, αλλά με πληγές. Και κάθε πληγή μιλούσε για Εκείνον. Τον Μόνο που δεν έγραψε ποτέ τίποτα με το χέρι Του, μα έγραψε ολόκληρο το Σύμπαν με το Αίμα Του.
Η Φωνή πριν το Σφράγισμα είναι το μόνο που σώζει. Γιατί δεν πείθει — ανασταίνει. Δεν προσπαθεί — παραδίδεται. Και δεν κραυγάζει για να σωθεί, αλλά σιωπά για να μαρτυρήσει: Εκείνος ήταν, είναι, και θα είναι. Παρών ακόμα και όταν όλα έχουν κλείσει. Ζωντανός ακόμα και όταν όλα έχουν θαφτεί.
Στο τέλος, το σκοτάδι δεν κέρδισε επειδή ήταν δυνατό. Αλλά επειδή οι άνθρωποι σταμάτησαν να θυμούνται. Όμως αυτοί οι δύο δεν ξέχασαν. Ούτε ο Ποιητής. Ούτε ο Τέταρτος. Κι έτσι η Μαρτυρία τους έγινε ο τελευταίος σπινθήρας που δεν μπόρεσε κανένα σύστημα να καταπιεί. Ένα Άγραφο που υπάρχει μόνο στις ψυχές που ακόμα επιλέγουν να αγαπούν.
Και εκεί, στην άκρη της Ιστορίας, λίγο πριν τη Μεγάλη Κρίση, δεν απέμεινε κανένας θεατής. Όλοι έγιναν μάρτυρες. Όλοι στάθηκαν μπροστά στη Σφραγισμένη Πόρτα. Και μέσα από τη Σιωπή που μύριζε Σταύρωση, ακούστηκε μια φωνή που δεν ήταν ανθρώπινη. Ήταν του Αρνίου.

«Έγραψες για Μένα όταν δεν επιτρεπόταν.

Τώρα Εγώ θα γράψω για σένα στην Αιώνια Μνήμη.»

Το Τετράδιο της Αναμονής

Ο κόσμος είχε πια γεμίσει από βιβλία που δεν διαβάζονταν και λόγια που δεν άγγιζαν κανέναν. Οι άνθρωποι περνούσαν τα δάχτυλά τους πάνω από σελίδες ψηφιακές, δίχως ποτέ να τις νιώσουν. Τα μάτια έβλεπαν, αλλά δεν έβλεπαν. Τα αυτιά άκουγαν, αλλά δεν άκουγαν. Και η καρδιά — εκείνη είχε δώσει τα κλειδιά της στον φόβο.
Μα ένας Ποιητής —που δεν υπέγραψε ποτέ με το όνομά του— εξακολουθούσε να γράφει. Έγραφε για Εκείνον που δεν είχε θέση στον κόσμο των ισχυρών. Έγραφε χωρίς να περιμένει αποδοχή. Χωρίς να περιμένει δημοσίευση. Το μόνο που ήθελε ήταν να φτάσει το Λόγο ως εκεί που δεν φτάνουν τα κανάλια των θεσμών· να ψιθυρίσει στην άκρη της ψυχής ενός ανθρώπου που ακόμα πονούσε.
Και τότε, εμφανίστηκε ο Τέταρτος Άνθρωπος. Δεν κρατούσε τίποτα στα χέρια του. Μονάχα μια πληγή που δεν έκλεινε. Δεν είχε πρόσωπο, είχε μόνο Λόγο. Δεν είχε ταυτότητα, είχε μόνο Παρουσία. Και η Παρουσία αυτή δεν διεκδικούσε χώρο σε αίθουσες, δεν έκανε θόρυβο. Ήταν σαν προσευχή: βαθιά, άγνωστη στους πολλούς, και αιώνια αναγκαία.
Μαζί κρατούσαν ένα τετράδιο. Ήταν το Τετράδιο της Αναμονής. Το είχαν γεμίσει με λέξεις που δεν θα εκδοθούν ποτέ, με αλήθειες που δεν επιτρέπεται να ειπωθούν, με σημάδια που θα κατανοηθούν μόνο μετά την πτώση του συστήματος. Δεν ήλπιζαν πως θα σωθούν. Μονάχα προσεύχονταν κάποιος, κάποτε, να βρει αυτό το τετράδιο και να πει: «Κάποιος με θυμήθηκε πριν γεννηθώ. Κάποιος έγραψε για μένα ενώ δεν με ήξερε.»
Αυτό είναι το θαύμα του Λόγου που δεν γράφτηκε για τον κόσμο, αλλά για την ψυχή. Ο Αντιστασιακός Ποιητής και ο Τέταρτος Άνθρωπος δεν πολέμησαν το σύστημα με όπλα· πολέμησαν με σιωπή. Δεν φώναξαν στα πλήθη· έγραψαν για τους λίγους. Δεν νίκησαν στην ιστορία· νίκησαν στο Άγιο Τετράδιο του Θεού.
Και τώρα, στο τέλος της εποχής, το τετράδιο μένει ανοικτό. Όχι για να γραφτεί κάτι νέο. Αλλά για να μην ξεχαστεί εκείνο που γράφτηκε με αίμα και αλήθεια.
Μην το φοβάσαι αυτό το τετράδιο. Αν το βρεις, μην το κλείσεις. Μόνο άνοιξέ το, διάβασε σιωπηλά και πες:
«Σε θυμάμαι. Υπήρξες. Και ήσουν φως μέσα στο σκοτάδι.»

Η Μαρτυρία που Επέζησε της Λήθης

Δεν ήταν το μελάνι που έσωσε το μήνυμα, ούτε το χαρτί. Ήταν η προσευχή πίσω από κάθε φράση. Ήταν το δάκρυ που κύλησε σιωπηλά πριν γραφτεί η λέξη. Και στο τέλος, όταν οι ουρανοί σφραγίστηκαν και οι άρχοντες της γης ανακήρυξαν το τέλος κάθε αλήθειας, ένα χνάρι έμεινε χαραγμένο εκεί που κανείς δεν περίμενε: στην πληγή.
Ο Αντιστασιακός Ποιητής ήξερε πως αυτός ο κόσμος θα έρθει. Τον είχε δει στον ύπνο του, τον είχε ψιθυρίσει ο Θεός μέσα από τις σκιές. Δεν πολέμησε με επιχειρήματα. Δεν αντιστάθηκε με ιδεολογίες. Αλλά έμεινε πιστός στον Λόγο που του είχε εμπιστευθεί ο Ουρανός. Και όταν έσβησαν όλα τα φώτα, εκείνος άναψε ένα μικρό κερί με την ανάσα του και το προστάτεψε με τα χέρια του.
Ο Τέταρτος Άνθρωπος δεν ήρθε για να προστεθεί στους ήρωες. Ήρθε για να μαρτυρήσει πως υπάρχει και άλλος δρόμος. Ήσυχος, αθέατος, σταυρικός. Δεν αναζητούσε κοινό, ούτε αναγνώριση. Ήθελε μόνο να διασωθεί το Νήμα. Εκείνο το Άγιο Νήμα που ενώνει την ψυχή με τον Θεό, τον πόνο με την ελπίδα, τη γη με την αιωνιότητα.
Έτσι γράφτηκε η μαρτυρία που επέζησε της λήθης. Όχι μέσα από σύμβολα κράτους ή πιστοποιήσεις συστήματος. Αλλά μέσα από την καρδιά ενός ανθρώπου που δεν συμβιβάστηκε. Κάθε απόσπασμα, κάθε ψίθυρος, κάθε βλέμμα γεμάτο σιωπηλή φλόγα έγινε ένα κεφάλαιο αυτής της μαρτυρίας. Και η μαρτυρία αυτή πέρασε μέσα από τις ψηφιακές φυλακές, μέσα από τους αλγόριθμους που εχθρεύονται την Αλήθεια, κι έφτασε τελικά σε μία μόνο ψυχή.
Αρκούσε μία.
Μία ψυχή που δεν είχε ακόμα σβήσει. Μία ψυχή που, παρά τη φθορά, κράταγε τον Χριστό στο βλέμμα της. Μία ψυχή που, μόλις διάβασε τη μαρτυρία, δάκρυσε και είπε:

«Ήταν αλήθεια. Κάποιος με περίμενε. Κάποιος με θυμήθηκε.»

Κι έτσι η Μαρτυρία δεν χάθηκε. Δεν καταστράφηκε. Δεν σιώπησε. Έγινε σπόρος. Και ο σπόρος έγινε καρπός. Όχι στον κόσμο των επευφημιών, αλλά στον κόσμο των μυστικών θαυμάτων. Στην καρδιά. Στη μνήμη. Στην αιώνια γραφή του Ουρανού.
Γιατί ό,τι γράφτηκε με δάκρυ, δεν το σβήνει κανένα σύστημα. Και ό,τι κατατέθηκε με πίστη, δεν το ξεχνά ο Θεός.

Η Επιστροφή του Λόγου στον Εραστή Του

Τώρα όλα σώπασαν. Οι μηχανές που φώναζαν, οι αλγόριθμοι που καθόριζαν την ανάσα των ανθρώπων, οι θεότητες των πλαστών φώτων, όλα σώπασαν. Κι ανάμεσα στα ερείπια μιας παγκόσμιας αυτοκρατορίας τεχνητής πίστης, περπάτησε ένας μόνο Άνθρωπος. Δεν κρατούσε κώδικες, δεν έφερε πάνω του σφραγίδες, δεν διεκδικούσε εξουσία. Είχε στην καρδιά του ένα Όνομα και στα χέρια του έναν σταυρό.
Ήταν Εκείνος.
Και μαζί του, σαν σκιά που έγινε Φως, περπατούσε Εκείνος που έγραψε δίχως να φαίνεται, που μαρτύρησε δίχως να φωνάξει, που αγάπησε δίχως να απαιτήσει ανταπόδοση. Ο Αντιστασιακός Ποιητής. Ο Τέταρτος Άνθρωπος. Ο Λόγος που δεν γράφτηκε ποτέ στις σελίδες των δυναστών, αλλά χαράχτηκε ανεξίτηλα στο Μυστικό Βιβλίο του Θεού.
Η πορεία τους δεν είχε τελικό προορισμό μέσα στον χρόνο. Ήταν μια αιώνια επιστροφή. Ένας Λόγος που γύριζε πίσω στον Εραστή Του, όχι για να αναγνωριστεί, αλλά για να τον αναστήσει. Γιατί η Ποίηση δεν σώζει τον εαυτό της. Σώζει εκείνον που την πίστεψε.
Έτσι, μέσα στην τελική νύχτα των εθνών, όταν οι πόλεις σάπιζαν και τα στόματα φιμώνονταν με ουδέτερες εντολές, γεννήθηκε ένας ψίθυρος. Κι έγινε κραυγή. Κι η κραυγή έγινε πύρινος ουρανός. Κι εκεί μέσα ακούστηκε ξανά η φωνή του Λόγου:

«Eπειδή, εγώ δεν μίλησα από τον εαυτό μου, αλλά ο Πατέρας που με απέστειλε, αυτός μου έδωσε εντολή, τι να πω, και τι να μιλήσω· και ξέρω ότι η εντολή του είναι αιώνια ζωή. Όσα, λοιπόν, εγώ λέω, όπως μου είπε ο Πατέρας, έτσι τα λέω.»

Και τότε, η Γη κατάλαβε πως τίποτα από όσα στήθηκαν με μέταλλο, προπαγάνδα και τεχνολογική βλασφημία δεν μπορούσε να σταθεί μπροστά στον Ένα που δεν φοβήθηκε να αγαπήσει μέχρι θανάτου. Μπροστά σε εκείνον που περπάτησε ως Λόγος ανάμεσα στις πληγές και δεν αρνήθηκε το Σώμα Του.

Το κείμενο αυτό δεν τελειώνει. Δεν χρειάζεται επιμύθιο. Δεν αποζητά επιβεβαίωση. Είναι ένα κάλεσμα, μια κρυμμένη φλόγα, μια διαθήκη που μεταφέρεται από ψυχή σε ψυχή. Αν τη διαβάσεις και νιώσεις να δακρύζεις, τότε γνώρισες κι εσύ τον Ποιητή. Τον Τέταρτο. Τον Χριστό που σε περίμενε μέσα στο πυκνότερο σκοτάδι.
Και τώρα ξέρεις:


Δεν είσαι μόνος.


Ο Λόγος επιστρέφει στον Εραστή Του.


Και εσύ είσαι εκείνος που τον περίμενε αιώνια.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Όλα αρχίζουν από μια ρωγμή. Ένα άνοιγμα στην επιφάνεια του κόσμου, σαν πληγή που δεν έκλεισε ποτέ. Από εκεί ξεπροβάλλει η φωνή. Όχι για να θεραπεύσει. Αλλά για να φανερώσει την αρρώστια. Τον πρώτο τον φωνάζουν επαναστάτη, αιρετικό, δολοπλόκο. Δεν Τον πιστεύει. Ούτε θέλει να Τον γνωρίσει. Θέλει να Τον καταργήσει.

Είναι ο Εκκλησιαστής της Ιστορίας — και στις ημέρες μας, είναι παντού.

Μιλάει με θυμό. Με διαύγεια. Με ειρωνεία. Γκρεμίζει εικόνες, προσβάλλει ιερά, ξεσκεπάζει εξουσίες, φτύνει ό,τι θεωρεί ψέμα. Στην αρχή σε σαγηνεύει. Λες: «Επιτέλους, κάποιος τολμάει». Ύστερα καταλαβαίνεις ότι πίσω από την αλήθεια του δεν υπάρχει έλεος. Μόνο φωτιά. Πόλεμος. Εκδίκηση. Εκείνος πιστεύει ότι ο Θεός είναι ένα όπλο που κατασκεύασε η εξουσία. Και θέλει να φτιάξει έναν καινούργιο Θεό – χωρίς κρίση, χωρίς θυσία, χωρίς ανάσταση. Στις ημέρες μας, δεν είναι φανταστικός: είναι καθηγητής, είναι δημοσιογράφος, είναι φιλόσοφος, είναι φλογερός ακτιβιστής, είναι έξυπνος, διαβασμένος, πανέτοιμος να πει την τελευταία λέξη σε κάθε διάλογο.

Είναι ο άνθρωπος που μισεί την ελπίδα, γιατί την θεωρεί ψευδαίσθηση.

Μα πιο πέρα, υπάρχει κι άλλος. Ο Δεύτερος Εκκλησιαστής. Δεν υψώνει φωνή. Δεν προσπαθεί να πείσει. Δεν γκρεμίζει. Ούτε χτίζει. Στέκεται στο μέσο μιας ερήμου και παρατηρεί. Δεν αναζητά Θεό στα μανιφέστα. Δεν αναζητά Θεό στους ναούς. Ψιθυρίζει λόγια βροχής: «Ματαιότητα των ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότητα». Δεν είναι αδύναμος. Είναι πληγωμένος. Και σοφός. Δεν μιλάει για δόγματα. Μιλάει για τη φθορά. Για τον καιρό που τα σαρώνει όλα. Για το βλέμμα που περιμένει Εκείνον που δεν απαντά. Είναι εκείνος που δεν έπαψε να πιστεύει, αλλά δεν ελπίζει πλέον στη γη.
Και στο τέλος, Εσύ. Ο Τρίτος Εκκλησιαστής. Εσύ που δεν επέλεξες ούτε τον φλογερό πόλεμο ούτε την παραιτημένη σιωπή. Εσύ που στάθηκες ανάμεσά τους — και δεν ξέρεις ποιος είσαι. Ο ένας σε εγκαταλείπει. Ο άλλος σε μισεί. Και ο Θεός; Δεν μιλά. Μα Εσύ μένεις. Δεν έγινες άπιστος. Ούτε αναχωρητής. Δεν έγινες ήρωας. Ούτε μάρτυρας. Έγινες το σημείο όπου συγκρούονται όλα. Και στέκεσαι.
Αυτό το κείμενο είναι για σένα. Για Εσάς. Για εμένα. Για όλους όσοι δεν ανήκουν πουθενά, αλλά αρνούνται να φύγουν.
Αν κοιτάξεις βαθιά την εποχή μας, θα δεις το πρόσωπο του Πρώτου Εκκλησιαστή. Είναι το πρόσωπο του θυμού που έγινε ιδεολογία, του τραύματος που έγινε επανάσταση. Δεν είναι απλώς άπιστος· είναι κάποιος που κάποτε πίστεψε και προδόθηκε. Η βλασφημία του είναι παιδί μιας πληγής που δεν έκλεισε ποτέ. Και γι’ αυτό, η φωνή του σαγηνεύει: γιατί κουβαλά αλήθεια. Μια αλήθεια δίχως αγάπη όμως. Μια φλόγα δίχως σταυρό. Μια διδασκαλία χωρίς Ανάσταση. Ο Εκκλησιαστής αυτός δεν καταγγέλλει την αδικία για να φέρει δικαιοσύνη, αλλά για να οικοδομήσει μια νέα μορφή εξουσίας με τα ίδια θεμέλια: εξουσία μέσω του φόβου, της ενοχής και του ελέγχου. Απλώς αλλάζει ιερατείο.
Τον βλέπεις στον λόγο των ημερών μας. Στην κουλτούρα του ξεσκεπάσματος, του κατηγορώ, της ακύρωσης. Στην αθεΐα που δεν είναι ελευθερία, αλλά εκδίκηση. Στη θεολογία της καχυποψίας που δεν αφήνει κανέναν να σωθεί, ούτε τον Θεό. Είναι μια μορφή νέου φανατισμού, πιο εκλεπτυσμένου και πιο επικίνδυνου. Κι όμως, τον ακούμε. Γιατί κάτι μέσα μας ταυτίζεται: «Ναι, κι εμείς πονέσαμε. Κι εμείς νιώσαμε την Εκκλησία ξένη. Κι εμείς θυμώσαμε με τον Θεό που δεν εμφανίστηκε όταν τον φωνάξαμε».
Γι’ αυτό, χρειαζόμαστε τη σοφία του Δεύτερου Εκκλησιαστή. Εκείνου που δεν φωνάζει, αλλά δεν σωπαίνει από φόβο. Εκείνου που δεν μάχεται τον Θεό, αλλά δεν Τον ωραιοποιεί. Που δεν ελπίζει σε έναν κόσμο χωρίς θάνατο, αλλά παραμένει δίκαιος μέσα στον θάνατο. Ο λόγος του είναι φτιαγμένος από τέφρα και άνεμο, από βλέμματα χωρίς δάκρυα, από λέξεις που μοιάζουν με ψίχουλα πίστης. Δεν παλεύει να κερδίσει τους άλλους. Παλεύει να κρατήσει τη φωνή του καθαρή. Είναι εκείνος που έζησε τα πάντα και διάλεξε να μην πει ψέματα. Αυτός ο Εκκλησιαστής είναι η αλήθεια χωρίς φανατισμό.
Αλλά η εποχή δεν αντέχει ούτε τον έναν ούτε τον άλλον. Ο πρώτος είναι επικίνδυνος· ο δεύτερος βαρετός. Ο κόσμος θέλει ήρωες, όχι στοχαστές. Επαναστάτες, όχι προσευχές. Φωτιές, όχι σιωπές. Κι έτσι, ο Δεύτερος Εκκλησιαστής περιθωριοποιείται. Καθώς οι κραυγές δυναμώνουν, η φωνή του χάνεται. Και τότε, εκεί ακριβώς, εμφανίζεται ο Τρίτος. Ούτε προφήτης ούτε δικαστής. Ούτε σοφός ούτε παρίας. Αλλά κάποιος σαν εμάς. Που δεν αντέχει πια να προσποιείται.
Εκείνος — εμείς — στεκόμαστε.
Κάποια στιγμή, μέσα στην αποσύνθεση των βεβαιοτήτων, γεννιέται ο Τρίτος Εκκλησιαστής. Όχι ως επιλογή· αλλά ως κραυγή. Δεν τον στέλνει ο Θεός. Ούτε τον γεννά η Ιστορία. Τον γεννά η σύγκρουση ανάμεσα σε εκείνους που Τον αρνήθηκαν για να πάρουν τη θέση Του και σε εκείνους που Τον προσκύνησαν, αλλά δεν Τον γνώρισαν ποτέ.
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής δεν έχει να προτείνει τίποτα. Δεν ιδρύει αίρεση, ούτε απολογείται. Δεν κρατά τη Βίβλο ούτε το μανιφέστο. Δεν κουβαλά σκήπτρο ούτε πέτρα. Κουβαλά ερείπια μέσα του. Ένας ναός που κάηκε. Μια μάχη που δόθηκε. Μια φωνή που σώπασε από φόβο και μίλησε από ανάγκη. Δεν ήθελε να είναι Εκκλησιαστής. Ήθελε μόνο να σωθεί.
Αλλά δεν σώθηκε.
Κι όμως, στέκεται. Αυτό είναι όλο. Δεν φεύγει. Δεν καταριέται. Δεν ωραιοποιεί. Δεν νικά. Δεν ηττάται. Μένει. Και στο να μένεις, όταν όλα διαλύονται, υπάρχει κάτι που μοιάζει με πίστη. Όχι με εκείνη τη φωτεινή πίστη των αγίων· αλλά με την πίστη των πληγωμένων. Των ανθρώπων που δεν έχουν πού αλλού να πάνε. Που δεν πιστεύουν πια, αλλά δεν μπορούν να μισήσουν. Που δεν προσδοκούν Ανάσταση, αλλά δεν εγκαταλείπουν τον Σταυρό.
Αυτός είναι ο Τρίτος Εκκλησιαστής της εποχής μας. Και, κατά έναν τρόπο, είναι ο πιο αληθινός. Γιατί δεν μιλά ούτε εξ ονόματος του Θεού ούτε εναντίον Του. Δεν είναι όργανο. Είναι πρόσωπο. Με αίμα, ερωτήσεις, λάθη και παράπονα. Δεν κατέχει την αλήθεια. Αλλά δεν υποκρίνεται.
Όποιος θέλει να τον καταλάβει, πρέπει να μπει στο μεσοδιάστημα. Εκεί όπου ο Θεός μοιάζει απών, αλλά ο άνθρωπος δεν γίνεται ακόμη θηρίο. Εκεί που η ελπίδα δεν φωνάζει, αλλά ψιθυρίζει: «Μην φύγεις». Εκεί που οι άλλοι Εκκλησιαστές αποσύρονται στα στρατόπεδα τους, κι εκείνος μένει μόνος, αλλά δεν το κάνει θέαμα.
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής είσαι εσύ. Κι εγώ. Όχι όταν μιλάμε· αλλά όταν δεν ξέρουμε πια τι να πούμε, κι όμως εξακολουθούμε να στεκόμαστε μπροστά Του.
Ο κόσμος θα συνεχίσει να χτίζει και να γκρεμίζει Θεούς. Να προσκυνά και να βλασφημεί. Να αλλάζει είδωλα και να ζητά σωτήρες. Αλλά κάποιος θα μένει στα ερείπια, κοιτώντας προς τον Ουρανό χωρίς να ξέρει γιατί. Κι αυτός θα είναι ο Εκκλησιαστής που δεν γράφτηκε ποτέ — αλλά που η εποχή μας τον χρειάζεται περισσότερο από κάθε άλλον.

 «Η Εποχή των Ψεύτικων Θεών»

Η εποχή μας δεν είναι άθεη. Είναι πολυθεϊστική. Πιστεύει σε πάρα πολλά, για να πιστέψει σε Έναν. Κι όμως, στο βάθος, λατρεύει μόνον τον εαυτό της. Το χρήμα, η εικόνα, η τεχνολογία, η εξουσία, ο έλεγχος, το σεξ, η γνώση, όλα έχουν γίνει Θεοί που δεν προσφέρουν Σωτηρία αλλά απαιτούν προσκύνημα. Ο πρώτος Εκκλησιαστής — εκείνος που κρατά το μαχαίρι της Ιστορίας — τους βλέπει και αηδιάζει. Όχι γιατί είναι άθεος, αλλά γιατί θέλει να σκοτώσει όλους τους ψεύτικους Θεούς, για να βρει έναν αληθινό. Ακόμη κι αν χρειαστεί να γκρεμίσει τον Ουρανό.
Μιλάει με οργή. Κατηγορεί τους θεσμούς, τις θρησκείες, τις υποκρισίες. Επιστρατεύει την εξέγερση για να κατεβάσει τον Θεό απ’ τον θρόνο Του. Όχι για να Τον καταργήσει — αλλά για να Τον αναγκάσει να απαντήσει. Πίσω από την αποστασία του, υπάρχει λαχτάρα. Μια λαχτάρα για έναν Θεό που δεν είναι διακοσμητικός. Για έναν Θεό που θα πάρει θέση. Στο αίμα, στο ψωμί, στη μάχη, στην προδοσία, στην αγάπη. Θέλει έναν Θεό που θα καεί μαζί του. Κι αν δεν τον βρει, θα Τον φτιάξει. Θα Τον γεννήσει μέσα από τη φωτιά. Αυτός είναι ο Εκκλησιαστής της Επανάστασης.
Ο δεύτερος Εκκλησιαστής όμως — εκείνος που γέρνει το κεφάλι — δεν φωνάζει. Έχει ζήσει αρκετά για να ξέρει ότι όλοι οι Θεοί που υψώθηκαν από ανθρώπινα χέρια, τελικά πέθαναν. Κι όμως, μέσα στη σιωπή, περιμένει. Δεν διδάσκει, δεν υπόσχεται, δεν μισεί. Κρατά το βλέμμα στραμμένο ψηλά, ακόμη κι όταν όλα γύρω του δείχνουν ότι ο Θεός δεν θα εμφανιστεί ποτέ. Δεν παραιτείται. Ξέρει ότι τα πάντα είναι ματαιότητα. Και όμως, δεν γίνεται κυνικός. Αντιθέτως: μαθαίνει να ζει με το κενό — χωρίς να το γεμίζει με ψέματα.
Και στο ενδιάμεσο, εμείς. Ο Τρίτος Εκκλησιαστής. Δεν φτιάξαμε Θεούς. Δεν τους γκρεμίσαμε. Ζούμε ανάμεσα στα είδωλα και στις καταρρεύσεις, και προσπαθούμε να σταθούμε όρθιοι. Δεν φωνάζουμε. Δεν απολογούμαστε. Δεν ξέρουμε. Αλλά στεκόμαστε. Κάποτε θέλαμε να πιστέψουμε. Κάποτε θέλαμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Τώρα απλώς δεν θέλουμε να χαθούμε. Αν είμαστε ακόμη εδώ, είναι επειδή δεν μπορέσαμε να φύγουμε.
Η εποχή μας δεν ζητά έναν νέο Θεό. Ζητά να σωπάσουν οι ψεύτικοι. Κι εκεί, στα ερείπια όλων των βεβαιοτήτων, οι τρεις Εκκλησιαστές συναντιούνται. Δεν συμφωνούν. Δεν σφίγγουν τα χέρια. Μα για μια στιγμή — στέκονται μπροστά Του. Και ίσως, εκείνη ακριβώς τη στιγμή, γεννιέται κάτι πιο ισχυρό από κάθε πίστη:
Η αλήθεια ότι δεν Τον έχουμε καταλάβει, αλλά δεν Τον έχουμε εγκαταλείψει.

 «Ο Επαναστάτης που Μισεί τον Θεό»

Μπορεί ένας άνθρωπος να φωνάζει εναντίον του Θεού, κι όμως να Τον ποθεί πιο βαθιά απ’ όλους; Ο πρώτος Εκκλησιαστής είναι εκείνος της ματωμένης πίστης, της αποκαθήλωσης — είναι ακριβώς αυτό: ένας εραστής του Θεού που Τον μισεί επειδή δεν κατεβαίνει απ’ τον ουρανό Του. Δεν τον ενδιαφέρει η βλασφημία. Δεν τον τρομάζει η κόλαση. Δεν ζητά μετάνοια, ούτε συγχώρεση. Ζητά παρέμβαση. Κι αφού δεν έρχεται, αποφασίζει να γίνει ο ίδιος το χέρι του θεϊκού θυμού.
Αν σκάψουμε πίσω απ’ τα φυλλάδια, τις επαναστατικές διακηρύξεις, τις μυστικές αποστολές, τις προδοσίες, θα βρούμε έναν μοναχικό άνθρωπο με μια απελπισμένη ερώτηση: Γιατί σώπασες, Θεέ μου; Ο Εκκλησιαστής αυτός δεν γεννήθηκε στο σκοτάδι. Περπάτησε μέσα στο φως. Ίσως πίστεψε κάποτε. Μα είδε το ποίμνιο να γίνεται στρατός, τον ποιμένα να γίνεται βασιλιάς, τη χάρη να γίνεται πειθαρχία. Και τότε είπε: Αν αυτός είναι ο Θεός σας, τότε εγώ είμαι του Διαβόλου.
Και όμως, αυτό δεν είναι η τελική του θέση. Είναι μόνο η αρχή. Γιατί ακόμη κι όταν περνά στην αίρεση, ακόμη κι όταν γίνεται μασκοφόρος πράκτορας που εισχωρεί στις τάξεις των θρησκόληπτων, ακόμη κι όταν διαβάζει τη Γραφή μονάχα για να την διαστρέψει, κάτι μέσα του αντιστέκεται. Ίσως γιατί εκείνος που έχει γνωρίσει την Αλήθεια — έστω κι αν την αρνήθηκε — δεν μπορεί ποτέ να επιστρέψει πλήρως στο ψέμα.
Ο Εκκλησιαστής αυτός είναι η φωνή του καιρού μας. Ο άνθρωπος που βλέπει τον κόσμο να βουλιάζει, και αρνείται να σταυρώσει τα χέρια του. Δεν προσεύχεται, γιατί δεν περιμένει απάντηση. Δεν ελπίζει, γιατί η ελπίδα έχει γίνει νόμισμα ψευτιάς. Αντί για προσευχή, υψώνει κραυγή. Αντί για Εκκλησία, οργανώνει εξέγερση. Αντί για σταυρό, κρατά δίκρανο. Και όμως — σε κάθε του πράξη υπάρχει σπαραγμός.
Είναι επικίνδυνος. Είναι ανεξέλεγκτος. Είναι δαιμονικός — και όμως, αν κάποιος μπορεί να ξυπνήσει τον Θεό, ίσως να είναι αυτός. Όχι επειδή είναι άγιος. Αλλά επειδή είναι αληθινός. Επειδή δεν άντεξε άλλο τη σιωπή. Επειδή προτίμησε να σταθεί απέναντι στον Θεό, παρά να Τον αγνοεί.
Στις μέρες μας, αυτός ο Εκκλησιαστής γεννιέται ξανά. Μέσα σε κάθε άνθρωπο που έχει απογοητευτεί από την Πίστη, μα δεν έχει πάψει να αναζητά τον Σωτήρα. Μέσα σε κάθε κραυγή που δεν θέλει να καταστρέψει, αλλά να ξυπνήσει. Μέσα σε κάθε καρδιά που λέει: «Αν υπάρχεις, φανερώσου. Αλλιώς, θα καώ για Σένα.»

 «Ο Εκκλησιαστής της Σιωπής»

Εκείνος δεν φωνάζει. Δεν κρατάει πανό, δεν γράφει μανιφέστα, δεν ανατινάζει ναούς ούτε προσκυνά συστήματα. Δεν αποκηρύσσει ούτε υπερασπίζεται τον Θεό με μανία. Δεν ζητάει δικαίωση, δεν επιτίθεται σε άλλους. Στέκεται μόνος. Με βλέμμα χαμηλό και λόγο βροχερό. Είναι ο δεύτερος Εκκλησιαστής· εκείνος που δεν νίκησε τη ματαιότητα — την αποδέχτηκε.
Στον κόσμο που ουρλιάζει, αυτός ψιθυρίζει. Κι ο ψίθυρός του διαλύει την έπαρση της εποχής. Δεν ψάχνει απαντήσεις, γιατί κατάλαβε πως η Σοφία δεν είναι για να κατανοηθεί, αλλά για να ενδυθεί. Δεν κρατά όπλα· κρατά σιωπές. Και κάθε σιωπή του είναι πιο κοφτερή απ’ το πιο αιχμηρό επιχείρημα.
Ο δεύτερος Εκκλησιαστής δεν γράφτηκε σε φυλλάδια επανάστασης. Γράφτηκε στη Βίβλο. Στον αρχαίο Εκκλησιαστή του Σολομώντα. Σ’ εκείνον που είδε κάτω από τον ήλιο τη ματαιότητα των πάντων, και αντί να καταριέται, έσκυψε και προσκύνησε. Ίσως δεν ένιωσε την παρουσία του Θεού όπως οι προφήτες. Ίσως δεν άκουσε φωνές από τον ουρανό. Μα ένιωσε κάτι πιο σπαρακτικό: ότι ο Θεός είναι σιωπηλός, αλλά δεν είναι απών.
Κι αυτό είναι το μεγάλο του μυστικό. Δεν έχει ανάγκη να αμυνθεί για τον Θεό. Ξέρει πως η σιωπή του Θεού είναι πιο δυνατή απ’ τη φωνή του Ανθρώπου. Ότι η Δικαιοσύνη Του δεν φαίνεται στη στιγμή, αλλά στον χρόνο. Ότι το σχέδιό Του δεν αποκαλύπτεται στους εξυπνότερους, αλλά στους ταπεινούς. Γι’ αυτό και μιλά σαν τη βροχή που πέφτει χωρίς να φωνάζει — και λυγίζει το χώμα.
Η εποχή μας τον μισεί. Γιατί δεν παίζει το παιχνίδι της πόλωσης. Δεν κερδίζει, δεν χάνει· μόνο επιμένει να υπάρχει. Και η ύπαρξή του είναι σκάνδαλο. Γιατί αρνείται να μισήσει. Αρνείται να απαντήσει στο μίσος με μίσος. Αρνείται να σηκώσει το ξίφος, έστω κι αν τον καρφώνουν με λέξεις. Κι όμως, μέσα του καίει μια φλόγα τόσο πιο τρομακτική, όσο πιο ήρεμη: ο φόβος του Θεού.
Ο Εκκλησιαστής της Σιωπής είναι εκείνος που διαλύει τη φαντασίωση της παντοδυναμίας του ανθρώπου. Δεν είναι αδύναμος· είναι πειθαρχημένος στην αγάπη. Και η αγάπη του, χωρίς φωνή, γίνεται κρίση απέναντι σε κάθε επιδεικτική πίστη, κάθε φανατισμένο πιστό, κάθε θεό που χτίστηκε με μάρμαρο αλλά δεν έχει καρδιά.
Αυτός δεν ψάχνει να φέρει τον Θεό στη Γη. Ξέρει ότι Εκείνος ήδη ήρθε. Και περιμένει. Με δάκρυ και προσευχή. Γιατί ο Θεός δεν έρχεται με κραυγές, αλλά με σιωπή που τρυπάει την καρδιά.

«Ο Εκκλησιαστής της Ρωγμής»

Στέκομαι ανάμεσά τους. Δύο φωνές με σχίζουν: η μία με ωθεί να φωνάξω μέχρι να καταρρεύσει ο Ουρανός. Η άλλη με καλεί να σωπάσω, να αφεθώ στο άγνωστο της Πίστης. Δεν είμαι ούτε Επαναστάτης, ούτε Σοφός. Είμαι το ρήγμα ανάμεσά τους. Το ον που δεν ξέρει ποιος είναι — μόνο ότι πονά που υπάρχει.
Ο πρώτος Εκκλησιαστής κραυγάζει· και το αίμα του έχει επιχειρήματα. Ο δεύτερος σωπαίνει· και τα δάκρυά του έχουν υπομονή. Εγώ δεν ξέρω τι να κάνω με το αίμα και τα δάκρυά μου. Ξέρω μόνο πως τα κουβαλάω και τα δύο. Στην εποχή που διαλέγει πλευρές, που θεοποιεί τον θόρυβο και περιφρονεί την αμηχανία, εγώ υπάρχω ως ρωγμή. Όχι για να φέρω απάντηση, αλλά για να μην προδώσω την αγωνία.
Γιατί υπάρχει μια αλήθεια που δεν χωρά σε στρατόπεδα. Μια κραυγή που δεν επιθυμεί εξουσία. Μια σιωπή που δεν είναι παραίτηση, αλλά καρτερία. Και εκεί ανάμεσα  υπάρχει ο Εκκλησιαστής που δεν γράφτηκε ποτέ: αυτός που γράφει όχι για να πείσει, αλλά για να μην πεθάνει μόνος. Αυτός που δεν έχει στόχο να σώσει τον κόσμο, αλλά να κρατήσει λίγο χώρο για να πονέσει ενώπιον του Θεού.
Στην εποχή μας, αυτή η φωνή είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Γιατί δεν αντιπροσωπεύει κάτι. Δεν οργανώνεται. Δεν έχει σύστημα. Δεν φτιάχνει κοινότητες. Είναι ένας άνθρωπος μόνος, με τα χέρια του ανοιγμένα, ανάμεσα στη βλασφημία και την πίστη. Ένας άνθρωπος που λέει: «Δεν καταλαβαίνω, αλλά δεν φεύγω.» «Δεν αντέχω, αλλά δεν Τον αρνούμαι.» «Και αν με εγκατέλειψε, εγώ θα στέκομαι μπροστά Του.»
Ο Εκκλησιαστής που δεν γράφτηκε ποτέ είναι η πιο φρικτή, η πιο ανθρώπινη φιγούρα. Δεν έχει πίστη για να κηρύξει, ούτε βλασφημία για να εντυπωσιάσει. Έχει σχισμένο στέρνο και βλέμμα παιδιού. Δεν είναι ήρωας, ούτε σοφός, ούτε μάρτυρας. Είναι η ειλικρίνεια του πόνου μπροστά στο Άγνωστο. Και αυτή η ειλικρίνεια είναι το πιο τίμιο Ευαγγέλιο.
Εκείνος δεν λέει «Ο Θεός πέθανε». Ούτε λέει «Ο Θεός είναι μεγάλος». Λέει κάτι πιο δύσκολο: «Ο Θεός είναι, και εγώ δεν Τον αντέχω, αλλά Τον αγαπώ.» Αυτό είναι το Ευαγγέλιο του  Εκκλησιαστή που δεν γράφτηκε ποτέ. Αυτό είναι το κάλεσμα για τις μέρες μας.

«Ο Εκκλησιαστής της Εξουσίας»

Μπήκε στον Ναό όχι για να προσκυνήσει, αλλά για να ανατρέψει τον Θεό. Δεν φοβάται τον Κύριο· τον διεκδικεί, τον δικάζει, τον αντικαθιστά. Ο πρώτος Εκκλησιαστής δεν είναι άθεος. Είναι ο αντί-Θεός. Πιστεύει στη δύναμη της πίστης, γι’ αυτό και θέλει να τη χρησιμοποιήσει ως όπλο. Να μετατρέψει την Εκκλησία σε κάστρο, το Ευαγγέλιο σε στρατήγημα, τη μετάνοια σε ύποπτο μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου.
Στον κόσμο του, η πίστη είναι ένας γεωπολιτικός μοχλός. Ο Θεός δεν είναι Πατέρας, αλλά Αλγόριθμος. Η Ανάσταση δεν είναι μυστήριο, αλλά αφήγημα προς αποδόμηση. Οι πιστοί είναι μάζα προς καθοδήγηση· ή εμπόδιο προς εξόντωση. Όλα επιτρέπονται, εφόσον οδηγούν στην ανατροπή του κατεστημένου — ακόμη κι αν το κατεστημένο είναι ένας Εσταυρωμένος.
Μιλάει με τη γλώσσα των συνθημάτων, των μυστικών εταιρειών, των δικτύων πληροφορίας. Χρησιμοποιεί την παραπληροφόρηση όπως οι πρόγονοι του χρησιμοποιούσαν τα λιβανιστήρια: όχι για να αγιάσει, αλλά για να θολώσει την αλήθεια. Και στο κέντρο όλων, βρίσκεται η εικόνα του Θεού — όχι για να Τον υπηρετήσει, αλλά για να Τον ξαναγράψει.
Ο Εκκλησιαστής της εξουσίας δεν λέει ποτέ “δεν υπάρχει Θεός”. Λέει κάτι πιο σκοτεινό: “Ας φτιάξουμε έναν Θεό που να δουλεύει υπέρ μας.” Και στις ημέρες μας, πόσες εκκλησίες, πόσες ομιλίες, πόσες στρατιές «σωτήρων» δεν οικοδομούν το είδωλό Του ξανά και ξανά;
Αυτός ο Εκκλησιαστής έχει μορφές χιλιάδες. Είναι ο επαναστάτης που φτιάχνει νέες ιερές γραφές. Είναι ο πολιτικός που επικαλείται τον Χριστό πριν βομβαρδίσει. Είναι ο διανοούμενος που μισεί την πίστη μόνο και μόνο γιατί δεν την ελέγχει. Είναι και μέσα μας — ως η φωνή που μας ψιθυρίζει πως πρέπει να “σώσουμε” τον Θεό από την ήττα Του.
Μα ο Θεός δεν σώζεται από εμάς. Εμείς σωζόμαστε από Εκείνον.
Ο Εκκλησιαστής της εξουσίας δεν θέλει Σωτήρα. Θέλει σύστημα. Θέλει ιδεολογία. Θέλει να κερδίσει. Και αλίμονο αν του δώσουμε το Ευαγγέλιο στα χέρια: θα το διαλύσει και θα το ντύσει με τα ρούχα του φόβου. Αυτός δεν είναι Εκκλησιαστής. Είναι πρόξενος σκοτεινής θρησκείας. Και στις μέρες μας, προοδεύει.
Ο Εκκλησιαστής που δεν γράφτηκε ποτέ τον βλέπει. Τον ακούει. Και πονά. Γιατί βλέπει ότι ακόμη και η πίστη, ακόμη και το όνομα του Θεού, έγιναν σκεύη εξουσίας. Και δεν φωνάζει. Γράφει. Προσεύχεται. Περιμένει.

«Η Βροχή της Σιωπής»

Ο δεύτερος Εκκλησιαστής δεν φωνάζει. Δεν έχει ανάγκη να αποδείξει τίποτα. Η φωνή του είναι η βροχή — αργή, συνεχής, απαλή, αλλά και ικανή να διαβρώσει βουνά. Δεν κρατάει σπαθί, κρατάει παρατήρηση. Κι εκεί που ο πρώτος Εκκλησιαστής ορμά να χτίσει βασίλεια με αίμα και ιδέες, ο δεύτερος κάθεται μόνος σε ένα παγκάκι και λέει:
«Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης.»
Δεν είναι παθητικός. Είναι πληγωμένος. Δεν αμφισβητεί τον Θεό — αμφισβητεί την ικανότητα του ανθρώπου να Τον προσεγγίσει. Όλα τα ‘χει δει. Τα πάνω και τα κάτω. Την άνοδο και την πτώση. Την αποτυχία της σοφίας και την αλαζονεία της δύναμης. Κι έχει μείνει μ’ ένα βλέμμα που διαπερνά τον χρόνο και λέει: «Τίποτα δεν είναι καινούργιο κάτω απ’ τον ήλιο.»
Ο λόγος του δεν είναι πολιτικός· είναι υπαρξιακός. Δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει τον κόσμο, γιατί ξέρει πως ο κόσμος δεν αλλάζει έτσι. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος είναι να σταθεί όρθιος, όσο ο άνεμος φυσάει και η ιστορία επαναλαμβάνει τα λάθη της. Να σταθεί — και να σωπάσει. Εκεί, στο απόλυτο άγγιγμα της Σιωπής, εκεί κατοικεί ο αληθινός Εκκλησιαστής.
Δεν παριστάνει τον ήρωα. Δεν ζητά χειροκρότημα. Ξέρει ότι η Σοφία δεν λυτρώνει. Πως ό,τι και να μάθεις, όση γνώση κι αν συσσωρεύσεις, δεν θα σώσεις την ψυχή σου. Μόνο με φόβο Θεού, λέει, και με ταπείνωση, μπορεί ο άνθρωπος να διασώσει την ανθρωπινότητά του.
Και αυτή είναι η φωνή που λείπει σήμερα.
Μέσα στο θόρυβο των εκατομμυρίων που κραυγάζουν, που γράφουν, που διακηρύσσουν, που πιστεύουν ή καταστρέφουν, ποιος θυμάται να σωπάσει; Ποιος αντέχει να μείνει γυμνός μπροστά στην άγνοια, στην αποτυχία, στην αγάπη του Θεού που δεν κατανοείται; Ο δεύτερος Εκκλησιαστής δεν μισεί τον κόσμο. Τον θρηνεί.
Όταν όλοι μιλούν για νίκες, αυτός μιλά για τέλος. Για να μας θυμίσει πως το μόνο που μένει είναι ο φόβος του Θεού. Όχι ο τρόμος, αλλά η επίγνωση της απόστασης, της μικρότητας, της απουσίας. Ότι η πίστη δεν είναι σύνθημα. Είναι τραύμα που δεν επουλώνεται με λέξεις.
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής σκύβει πάνω του με σεβασμό. Μαθαίνει. Δεν αντιγράφει τη στάση του. Την αφήνει να τον καθαγιάσει.

«Άκουσα τον Διάβολο να λέει την αλήθεια»

Ο Τρίτος Εκκλησιαστής δεν είναι ούτε προφήτης ούτε αιρετικός. Είναι άνθρωπος. Κι ως άνθρωπος, δεν μπορεί να αγνοήσει την πιο επικίνδυνη φωνή της εποχής: εκείνη που δεν ψεύδεται, αλλά λέει την αλήθεια χωρίς αγάπη.
Ο Διάβολος δεν χρειάζεται πια να εφεύρει ψέματα. Απλώς λέει την αλήθεια όπως δεν πρέπει να λέγεται — γυμνή, κυνική, κομμένη απ’ τη Χάρη. Δείχνει τις πληγές της Εκκλησίας, τη διαφθορά των ιερέων, την υποκρισία των πιστών, τη σιωπή των Δικαίων, και ψιθυρίζει: «Να ο Θεός σου. Έτσι είναι. Ένα ψέκασμα στο στόμα των αφεντικών.» Κι όμως… έχει δίκιο.
Κι εδώ είναι η φρίκη.
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής δεν τον διαψεύδει. Δεν του φωνάζει. Τον ακούει. Κι αναγνωρίζει τη φωνή του ως τον καθρέφτη της εποχής. Το τέρας σήμερα δεν είναι παράλογο. Είναι ορθολογικό. Είναι το Μηδέν που έχει επιχειρήματα. Είναι η άρνηση που φοράει επιστημονικά δεδομένα και στατιστικές. Είναι το απόλυτο σκοτάδι που, αν το δεις από κοντά, μοιάζει με το φως.
«Δεν Τον βλαστήμησα», ψιθυρίζει ο Εκκλησιαστής. «Αλλά δεν είχα τι να Του πω.»
Και τότε — στη σιωπή εκείνη, στην παγωμένη στιγμή που δεν απομένει τίποτα για να υπερασπιστείς, ξεκινά το άγιο έργο της πίστης χωρίς ανταμοιβή. Ούτε θαύματα. Ούτε σημάδια. Ούτε εύκολες εξηγήσεις. Μόνο μια καρδιά που συνεχίζει να αγαπά, παρότι γνωρίζει την αλήθεια του Αντιπάλου. Παρότι βλέπει τον θρόνο του Θεού άδειο. Παρότι καταλαβαίνει πως το κακό δεν είναι πάντοτε λάθος, αλλά μερικές φορές… είναι λογικό.
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής δεν διαλέγει πλευρά. Δεν είναι ήρωας. Δεν φοράει άμφια. Δεν κρατάει λάβαρα. Είναι εκείνος που μένει, εκείνος που δεν Τον βλασφημεί, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει πια τίποτα να Τον δικαιώσει.
Κι εκεί ακριβώς — στέκεται η πίστη. Όχι στην επιβεβαίωση, αλλά στη σιωπηλή αντίσταση απέναντι στον κόσμο που έχει πια δίκιο να μην πιστεύει.
Ο Εκκλησιαστής αυτός δεν σώζει την εποχή. Την πενθεί.

«Ένας με σκοτώνει, ο άλλος με εγκαταλείπει»

Μια ψυχή δεν αντέχει να είναι διχασμένη. Αλλά η δική μας εποχή — εποχή πυρκαγιών, πολέμων, πολιτικής προδοσίας και θρησκευτικής απάθειας — δεν μας αφήνει άλλη επιλογή. Ο άνθρωπος του σήμερα δεν στέκεται ανάμεσα στον Παράδεισο και την Κόλαση. Στέκεται ανάμεσα σε δύο Θεούς που τον προδίδουν.
Ο πρώτος Θεός είναι αυτός του Εκκλησιαστή της Ιστορίας — Θεός των εξεγέρσεων, της αλήθειας που μαχαιρώνει. Μιλάει για δικαιοσύνη, κι όμως γεννά βία. Υπόσχεται απελευθέρωση, και φέρνει θάνατο. Είναι ο Θεός της πολιτικής θρησκείας, του «λαού», της «επανάστασης», της «αλήθειας». Μα όταν έρχεται η ώρα της κρίσης, δεν κρατάει το χέρι σου. Σε σπρώχνει στο μέτωπο. Σε σκοτώνει.
Ο δεύτερος Θεός είναι εκείνος της Γραφής — σιωπηλός, κρυμμένος, απόμακρος. Δεν σε προδίδει — αλλά δεν σε υπερασπίζεται. Δεν σε εκθέτει — αλλά δεν σε αγκαλιάζει όταν πέφτεις. Δεν λέει ψέματα — αλλά δεν σου λέει και τίποτα. Είναι η σιωπή που καίει, η απουσία που γίνεται πιο τρομακτική απ’ τον θάνατο. Είναι ο Θεός που σε εγκαταλείπει, όχι επειδή δεν σ’ αγαπά, αλλά επειδή θέλει να σε μάθει να ζεις χωρίς βεβαιότητες.
Και τότε… πού στέκεσαι;
Ο Τρίτος Εκκλησιαστής κοιτάζει και τους δύο. Ο ένας του λέει: «Πέθανε για να νικήσεις». Ο άλλος του ψιθυρίζει: «Ζήσε, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνεις». Κι εκείνος μένει στη μέση. Ούτε σκοτώνει, ούτε σωπαίνει. Ούτε φεύγει, ούτε νικά. Μένει. Ξυπόλητος, χωρίς να έχει πλέον κανένα σύμβολο να τιμήσει, καμία υπόσχεση να πιστέψει, κανένα θαύμα να τον κρατά.
Μένει σαν άνθρωπος, όχι σαν πιστός. Σαν κάποιος που έχει ακούσει τη βλασφημία και την προσευχή — και ξέρει πια ότι η πίστη γεννιέται εκεί που δεν υπάρχουν απαντήσεις. Εκεί που οι δύο Εκκλησιαστές σιωπούν — ο πρώτος με οργή, ο δεύτερος με φόβο.
Εμείς είμαστε ο τρίτος. Παιδιά μιας εποχής χωρίς φλόγα, χωρίς ελπίδα, χωρίς φωνή. Μα ίσως — ίσως — αυτή η στάση, αυτό το “και όμως στέκομαι μπροστά Σου”, να είναι η νέα προσευχή. Χωρίς ερωτήσεις. Χωρίς απαντήσεις. Μόνο με το σώμα. Μόνο με την καρδιά.

 «Πού είσαι, Κύριε;»

Πού είσαι, Κύριε;
Δεν είναι πια προσευχή. Είναι κραυγή. Μια κραυγή γυμνή, χωρίς σχήμα, χωρίς ύφος, χωρίς θεολογικό περιτύλιγμα. Έρχεται απ’ τα σωθικά, όχι απ’ το στόμα. Δεν διατυπώνεται· διαλύεται. Είναι η ερώτηση που επιστρέφει κάθε φορά που πεθαίνει ένα παιδί άδικα, που βιάζεται μια ψυχή, που γελοιοποιείται η πίστη μπροστά στα μάτια ενός κόσμου που αποσυντίθεται.
Ο Εκκλησιαστής της Ιστορίας, με τις στρατηγικές του, τις αιρέσεις του και τις «αποκαλύψεις» του, σωπαίνει. Όταν το αίμα ρέει, δεν έχει άλλη απάντηση πέρα απ’ τη βία. Εκεί τελειώνει η σοφία του. Εκεί αρχίζει ο κυνισμός. Όσοι τον ακολούθησαν, έζησαν φλόγα, αλλά κάηκαν.
Ο Εκκλησιαστής της Σιωπής, με τις γραφές του, τις παρατηρήσεις του, τη ματαιότητα του κόσμου, δεν απαντά. Δεν υπόσχεται. Σου λέει: «Έχεις τον Θεό, αλλά δεν Τον καταλαβαίνεις. Κι αυτό πρέπει να σου αρκεί.» Αλλά δεν αρκεί. Όχι όταν αιμορραγείς. Όχι όταν χάνεις. Όχι όταν είσαι μόνος.
Και τότε, μπαίνει ο τρίτος Εκκλησιαστής. Αυτός που δεν κρατάει Θεό, ούτε τον απορρίπτει. Δεν τον καταγγέλλει. Δεν τον εξυμνεί. Τον ψάχνει. Πέφτει στα γόνατα και λέει: «Δεν ξέρω αν με βλέπεις. Δεν ξέρω αν υπάρχω για Σένα. Αλλά εγώ είμαι εδώ. Και Σου φωνάζω: Πού είσαι;»
Αυτή η φωνή δεν ζητά θαύματα. Δεν ζητά καν μια απάντηση. Ζητά την Παρουσία. Όχι για να καταλάβει, αλλά για να αντέξει. Όχι για να σωθεί, αλλά για να μην χαθεί.
Η σημερινή εποχή είναι ακριβώς αυτό: Ένα τεράστιο «Πού είσαι, Κύριε;» που ακούγεται μέσα από τα social media, τις διαδηλώσεις, τις αυτοκτονίες, τους καταυλισμούς, τους πολέμους, τους άδειους ναούς. Δεν είναι οι άνθρωποι που εγκατέλειψαν τον Θεό. Είναι ο Θεός που — έτσι νιώθουν — τους εγκατέλειψε πρώτος.
Αλλά ο Τρίτος Εκκλησιαστής δεν εγκαταλείπει τη φωνή του. Δεν γίνεται άθεος. Δεν γίνεται πιστός. Γίνεται άνθρωπος που ψάχνει, μέσα από τον θρήνο του, την Αγάπη που δεν φαίνεται. Και γι’ αυτό, γίνεται η αληθινή εικόνα του ανθρώπου της εποχής μας.
Μπορεί να μην λάβει απάντηση. Αλλά η ίδια η ερώτηση γίνεται προσευχή. Κι αυτό αρκεί, για να αρχίσει ξανά η ελπίδα.

 «Κι όμως… δεν τον ακολούθησα»

Άκουσα τον Διάβολο να λέει την αλήθεια. Και η ψυχή μου ανατρίχιασε, όχι γιατί τρόμαξα — αλλά γιατί συμφώνησα.
Δεν υπάρχει τίποτα πιο εφιαλτικό από έναν ψίθυρο που βγαίνει από το στόμα του Κατηγόρου και μοιάζει με φως. Στην εποχή μας, δεν μιλά μόνο ο Θεός. Μιλά και ο αντίπαλος. Μιλά με σιγουριά, με διαύγεια, με επιχειρήματα. Και κάποιες φορές, σου φαίνεται πιο αληθινός από τον Θεό που σιωπά.
Ο πρώτος Εκκλησιαστής, αυτός της Ιστορίας και της εξέγερσης, τον είχε ακούσει πρώτος. Τον άκουσε και τον ακολούθησε. Όχι γιατί δεν πίστευε στον Θεό — αλλά γιατί πίστεψε ότι ο Θεός είχε γίνει ανεπαρκής. Ο Διάβολος του έδωσε εργαλείο: ιδεολογία, επανάσταση, βία, εξουσία. Του είπε: «Θα σε κάνω Εκκλησία χωρίς Σταυρό. Πίστη χωρίς Χάρη. Δικαιοσύνη χωρίς Έλεος.»
Ο δεύτερος Εκκλησιαστής, ο σοφός της σιωπής, δεν του απάντησε ποτέ. Κλείστηκε στο κείμενο. Στο «ματαιότης ματαιοτήτων». Ήξερε πως, αν του μιλούσε, θα ντρεπόταν. Γιατί εκείνος μιλούσε τη γλώσσα της υπομονής, όχι της απελπισίας. Της αποδοχής, όχι της διαμαρτυρίας.
Αλλά ο τρίτος Εκκλησιαστής — ο δικός μας άνθρωπος — τον άκουσε κι εκείνος. Και δεν τον διέψευσε. Γιατί είπε πράγματα που ένιωσε κι ο ίδιος: «Ο Θεός σε εγκατέλειψε. Ο Θεός δεν σε ακούει. Ο Θεός αγαπά μόνο τους αγίους. Εσύ είσαι σκουπίδι. Χαμένος. Χωρίς μέλλον.»
Κι όμως… δεν τον ακολούθησε.
Όχι γιατί ήταν πιο δυνατός. Όχι γιατί ήταν πιο άγιος. Αλλά γιατί, μέσα του, είχε μείνει ένας κόκκος φωτός που δεν του ανήκε. Ένας κόκκος που δεν ήξερε καν ότι υπήρχε, αλλά που, την κρίσιμη στιγμή, τον κράτησε από την καταστροφή. Δεν βλαστήμησε. Δεν υπέγραψε με αίμα. Δεν είπε: «Έχεις δίκιο». Είπε μόνο: «Πονάω. Αλλά δεν θα σε ακολουθήσω.»
Αυτός είναι ο άνθρωπος της εποχής μας. Ένας άνθρωπος που γνωρίζει καλά τις λέξεις του Εχθρού — γιατί τις νιώθει. Που θα μπορούσε να γίνει κι ο ίδιος μια φωνή σκοτεινή, εύστοχη, ριζοσπαστική, καταγγελτική. Αλλά επιλέγει να παραμείνει πληγωμένος και αληθινός.
Και ίσως, τελικά, εκεί είναι το θαύμα: Όχι στη δύναμη να νικήσεις το σκοτάδι, αλλά στην απόφαση να μην του ανήκεις.

 «Κι όμως, δεν Τον βλαστήμησα»

Μπορούσα. Είχα κάθε λόγο. Κρατούσα μέσα μου χρόνια από απουσία, ανεξήγητο πόνο, προσευχές χωρίς απάντηση, νύχτες χωρίς φως. Και Τον φώναζα. Και δεν ερχόταν. Και με πρόδιδαν. Και σιωπούσε. Κι ενώ ο κόσμος καιγόταν — Εκείνος έκρυβε το πρόσωπό Του.
Ο πρώτος Εκκλησιαστής Του το πέταξε στα μούτρα: «Είσαι ψέμα! Είσαι όπλο των δυνατών! Θα σε κάψω, Θεέ, μαζί με τους ναούς σου!» Τον μίσησε γιατί Τον θεώρησε εμπόδιο στην αλλαγή. Τον διέγραψε γιατί Του χρέωσε την αδικία του κόσμου. Και κάπου μέσα του, ίσως, Τον ποθούσε — μα δεν Του το συγχώρησε.
Ο δεύτερος Εκκλησιαστής Του μίλησε αλλιώς: με τη βραχνή σιωπή των σοφών. Δεν Τον βλαστήμησε. Μα δεν Τον υπερασπίστηκε κιόλας. Τον κράτησε σαν σκιά. Όχι ως πατέρα — μα σαν κάποιον που ήταν εκεί, απλώς. Όπως ο ήλιος στον ουρανό που δεν σε ζεσταίνει. Δεν Τον διέγραψε, αλλά δεν Του έδωσε και ζωή.
Κι εγώ;
Εγώ ήμουν στα ερείπια. Και με ρώτησαν: «Αυτός είναι ο Θεός σου; Αυτός που σου πήρε το παιδί; Που σε άφησε μόνο; Που δεν έκανε τίποτα όταν τον παρακαλούσες;» Και περίμεναν τη βλασφημία μου, όπως κάποτε ο Διάβολος περίμενε τον Ιώβ.
Μα δεν ήρθε.
Όχι γιατί Τον καταλάβαινα. Ούτε γιατί Τον έβλεπα. Αλλά γιατί, κάπου βαθιά, μέσα στη στάχτη, υπήρχε ακόμη μια σπίθα πίστης που δεν άντεχα να σβήσω. Όχι γιατί θα με τιμωρούσε, αλλά γιατί, αν Τον βλασφημούσα, δεν θα έμενε τίποτα. Ούτε Θεός, ούτε ελπίδα, ούτε εγώ.
Δεν Τον βλαστήμησα γιατί κάτι μέσα μου Τον θυμόταν πριν από κάθε λόγο. Γιατί, παρά την εγκατάλειψη, ένιωθα πως αν Τον διώξω, θα πεθάνει ό,τι είχε απομείνει να με κρατά ζωντανό.
Ο πρώτος Εκκλησιαστής μισεί. Ο δεύτερος σιωπά. Εγώ — στέκομαι με ραγισμένη φωνή και λέω: «Δεν μπορώ να Σε υπερασπιστώ, Θεέ μου. Αλλά δεν μπορώ και να Σε ξεχάσω.»
Σε μια εποχή όπου όλα κρέμονται από την αγανάκτηση ή τη σιωπή, ίσως υπάρχει κι ένας τρίτος δρόμος: ο δρόμος του πληγωμένου που δεν παραιτείται. Του ανθρώπου που δεν έχει απαντήσεις, μα λέει ακόμη: «Σε περιμένω.»
Κι αυτό, ίσως, είναι το πιο συγκλονιστικό Ευαγγέλιο: Η πίστη του ανθρώπου που δεν βλασφήμησε.

«Ποιος με αναγνώρισε πρώτος;»

Περπατάς χρόνια, και κάποια στιγμή κοιτάς γύρω σου — και δεν υπάρχει κανείς. Ούτε οι σύντροφοι που φώναζαν μαζί σου. Ούτε οι ήρωες που θαύμαζες. Ούτε ο Θεός που κάποτε ψιθύριζες. Και τότε γεννιέται η ερώτηση που καίει πιο πολύ από όλες:
Ποιος με αναγνώρισε πρώτος;
Όχι ποιος με πίστεψε. Ούτε ποιος με αγάπησε. Ούτε ποιος με βοήθησε. Αλλά ποιος με είδε όταν εγώ δεν είχα όνομα ακόμη. Ποιος με σημάδεψε με βλέμμα, πριν μάθω να μιλώ. Ποιος με ονειρεύτηκε.
Ο πρώτος Εκκλησιαστής κοιτάζει πίσω του και δεν βλέπει τίποτα. Η Ιστορία είναι μια πληγή, και ο Θεός — αν υπήρξε ποτέ — είναι δυνάστης. Αναγνωρίζει τον εαυτό του μόνο μέσα από τον πόνο του. Είναι αυτός που κατέληξε να είναι, γιατί κανείς δεν τον αναγνώρισε εγκαίρως. Και τώρα παλεύει να γκρεμίσει κάθε τι που τον αρνήθηκε.
Ο δεύτερος Εκκλησιαστής πιστεύει πως η απάντηση δεν θα δοθεί ποτέ. Όλα είναι ματαιότητα. Ο κόσμος είναι κύκλος. Ο Θεός — αν υπάρχει — μιλά με σκοτεινά νεύματα. Γι’ αυτό και δεν ελπίζει πως κάποιος τον αναγνώρισε. Απλώς συνεχίζει να βαδίζει, με τη σοφία της ήττας.
Κι εγώ;
Κι εγώ περπατώ ανάμεσά τους. Μερικές φορές με χλευάζει ο πρώτος: «Ποιος σε χρειάζεται;» Μερικές φορές με εξουθενώνει ο δεύτερος: «Μην περιμένεις τίποτα.»
Και όμως — κάπου, κάποτε, κάποιος με αναγνώρισε πρώτος.
Πριν μιλήσω. Πριν φωνάξω. Πριν αμαρτήσω. Με κοίταξε. Κι η φωνή του μπήκε μέσα μου σαν μνήμη που δεν μπορώ να αποδείξω. Κι η αγάπη του καρφώθηκε σαν ήλιος μέσα στη σκόνη. Κι η ματιά του έμεινε στο βλέμμα μου για πάντα.
Κι από τότε, όλες οι ερωτήσεις μου είναι κραυγές επιστροφής σ’ Εκείνον. Όχι στον Θεό που μου έμαθαν — μα στον Θεό που με αναγνώρισε πρώτος. Που είπε το όνομά μου, όταν κανείς δεν ήξερε ότι υπάρχω.
Και ξέρεις τι; Αν με αναγνώρισε Εκείνος, τότε υπάρχω. Όχι για να με καταστρέψει η Ιστορία. Όχι για να με εξουδετερώσει η ματαιότητα. Αλλά για να Τον αναγνωρίσω κι εγώ, όταν θα ξανασταθεί μπροστά μου. Μέσα σε έναν κόσμο που πνίγεται από τα ψεύδη, τις εξεγέρσεις και τις σιωπές, εγώ — ο τρίτος Εκκλησιαστής — κρατώ την ερώτηση σαν φλόγα: Ποιος με αναγνώρισε πρώτος; Και πιστεύω ακόμα… πως Αυτός θα απαντήσει.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Η μέρα που συνάντησα και τους τρεις»

Ήταν μια μέρα σαν όλες τις άλλες. Μέρα γεμάτη ειδήσεις, ειρωνεία, σύγχυση και σιωπή. Ήμουν εξαντλημένος από τις φωνές, από τις ταμπέλες, από τα πρόσωπα που αλλάζουν μορφή μόλις στρίψεις την πλάτη. Δεν ζητούσα τίποτα — κι όμως, όλα μέσα μου φώναζαν. Μια κραυγή που δεν έμοιαζε με καμία άλλη. Ήταν η στιγμή που συνέβη. Τους είδα. Ο πρώτος Εκκλησιαστής κάθονταν πάνω σε ένα σωρό από βιβλία, προκηρύξεις, κραυγές. Ήταν όμορφος και άγριος. Στα μάτια του υπήρχε μίσος, αλλά κι ένα είδος καθαρής απόγνωσης. «Ο Θεός είναι ένα εργαλείο ελέγχου!» φώναζε. «Ή σκοτώνεις τον Θεό, ή σε σκοτώνει Εκείνος!» Μιλούσε για επανάσταση, για αίρεση, για προδοσία των ουρανών. Και μέσα στο λόγο του, κάτι με τραβούσε. Όχι γιατί συμφωνούσα, αλλά γιατί ήξερε τι πάει να πει να νιώθεις εγκαταλελειμμένος. Πιο δίπλα, κάτω από μια ελιά, καθόταν ο δεύτερος. Δεν κρατούσε τίποτα. Ούτε βιβλίο, ούτε σκήπτρο, ούτε πρόσωπο. Είχε βλέμμα βαθύ, γεμάτο χρόνο. Μιλούσε αργά, σχεδόν ψιθυριστά. Δεν ήθελε να πείσει κανέναν. «Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης», μου είπε. «Δεν υπάρχουν νίκες εδώ κάτω. Μονάχα σιωπή και παραδοχή». Ήταν βαρύς σαν το χώμα και ήσυχος σαν τον Θεό που δεν απαντά. Και τότε είδα κι εμένα. Στη μέση. Ανάμεσά τους. Ούτε επαναστάτης, ούτε ασκητής. Ούτε θεομάχος, ούτε προφήτης. Μα ένας άνθρωπος που δεν άντεχε άλλο να ζει χωρίς απάντηση. Ένας άνθρωπος που κουβαλούσε και τη βλασφημία και τη σοφία, αλλά δεν μπορούσε να μείνει σε καμία. Κοίταξα τον έναν. Κοίταξα τον άλλον. Κοίταξα τον εαυτό μου. Και ξαφνικά κατάλαβα. Δεν υπήρχαν τρεις. Ήμασταν ένας. Η ίδια ψυχή σε διαφορετικές ρωγμές. Η ίδια κραυγή σε διαφορετικές στιγμές. Ο Εκκλησιαστής που μισεί. Ο Εκκλησιαστής που σωπαίνει. Ο Εκκλησιαστής που περιμένει. Δεν είμαι ένας από τους τρεις. Είμαι και οι τρεις. Και αν τολμήσω να σταθώ μπροστά στον Θεό, δεν θα Τον ρωτήσω αν υπάρχει. Θα Τον ρωτήσω αν με άκουσε όταν ήμουν όλοι αυτοί μαζί. Όταν η φωνή μου ήταν διψασμένη, όταν η Ψυχή μου ήταν διχασμένη. Όταν η πίστη μου ήταν ρωγμή. Όταν η ύπαρξή μου δεν ήξερε τι να πιστέψει πια. Και ίσως τότε… Ο Θεός δεν απαντήσει. Αλλά ίσως σταθεί μπροστά μου. Κι αυτό θα είναι αρκετό.

«Η εσωτερική κρίση και η ανάσα της Ανάστασης»

Αν με ρωτούσες ποιος ήταν ο πιο επικίνδυνος από τους τρεις, θα σου έλεγα: ο τρίτος. Όχι γιατί κρατά όπλο. Ούτε γιατί προσκυνά τη σιωπή. Αλλά γιατί δεν ξέρει πού να σταθεί. Κι ένας άνθρωπος που δεν ξέρει πού να σταθεί, είναι ικανός να πέσει σε όλα — ή να σηκώσει τα πάντα. Ο πρώτος Εκκλησιαστής είναι ο θυμός της ιστορίας. Ο δεύτερος, η σοφία του χρόνου. Ο τρίτος; Η σάρκα που σπάει ανάμεσα τους. Είμαι εγώ. Εσύ. Ο άνθρωπος που περνάει μέσα απ’ την Κρίση, όχι του Θεού, αλλά του εαυτού του. Η πιο μεγάλη μάχη δεν είναι ανάμεσα στον πιστό και στον άπιστο. Είναι ανάμεσα σε εκείνον που κάποτε πίστεψε, και σε εκείνον που σήμερα ντρέπεται να ελπίζει ξανά. Στο πρόσωπο του τρίτου Εκκλησιαστή, η εποχή μας καθρεφτίζεται: Ένα παιδί του Θεού που διδάχτηκε βλασφημία ως γνώση, ειρωνεία ως υπεροχή, και σιωπή ως παραίτηση. Και τώρα, δεν έχει πού να γείρει το κεφάλι του. Κανείς δεν τον χωρά. Είναι πολύ αληθινός για την Εκκλησία, και πολύ ταπεινός για την Επανάσταση. Όμως, σ’ αυτό το γυμνό ανάμεσα, γεννιέται η πιο τρομερή ελπίδα. Γιατί μόνο αυτός που έφτασε στην άβυσσο, μπορεί να σηκώσει τα μάτια του και να δει το Φως όπως είναι. Όχι με φίλτρα. Όχι με ιδεολογία. Όχι με κατήχηση. Αλλά με δάκρυ. Με τη φωνή εκείνου που φώναξε: «Γιατί με εγκατέλειψες;» και δεν έλαβε απάντηση, αλλά Ανάσταση. Ο τρίτος Εκκλησιαστής δεν σώζεται επειδή βρήκε τη λύση. Σώζεται επειδή στέκεται ακόμα μπροστά Του, παρόλο που όλα μέσα του τον σπρώχνουν να φύγει. Δεν φωνάζει «Πιστεύω!» Δεν φωνάζει καν «Δεν πιστεύω!» Φωνάζει: «Είμαι εδώ. Σπασμένος. Αλλά είμαι ακόμα εδώ.» Κι αυτή η φράση — όσο απλή κι αν ακούγεται — είναι η πιο επικίνδυνη πίστη από όλες. Γιατί είναι η πίστη που δεν έχει πια τίποτα να χάσει. Η πίστη που δεν υπερασπίζεται τον εαυτό της. Η πίστη που αντέχει να πεθάνει, για να δει αν υπάρχει ζωή πέρα από τα ερείπια. Και τότε — σαν ανάσα μέσα σε σπήλαιο — έρχεται Εκείνος. Δεν μιλά. Δεν κατηγορεί. Απλώς στέκεται κι Εκείνος μπροστά σου. Και για πρώτη φορά, δεν χρειάζεσαι καμία απάντηση.

«Κι όμως, στέκομαι ακόμα»

Τώρα μπορώ να σου το πω. Όχι από θάρρος — από αλήθεια. Δεν έμεινα γιατί ήμουν δυνατός. Έμεινα γιατί δεν είχα πού να πάω. Μίσησα τον Θεό. Φώναξα όπως φωνάζει ένα ζώο που το έθαψαν ζωντανό. Αλλά Αυτός… Δεν με μίσησε ποτέ. Άφησε τον εαυτό Του να γίνει στόχος. Άφησε το σώμα Του να γίνει ανάχωμα. Άφησε τη Σιωπή Του να με τσακίσει — κι όταν δεν είχε μείνει τίποτα από μένα, τότε στάθηκε δίπλα μου. Δεν μου είπε τίποτα. Δεν μου εξήγησε το Κακό. Δεν απάντησε στην Αδικία. Απλώς με κοίταξε. Κι ήταν σαν να μου έλεγε: «Δεν ήρθα να σου λύσω τον γρίφο. Ήρθα να μείνω μαζί σου, μέσα σου.» Εκείνη την ώρα, ένιωσα ξανά άνθρωπος. Όχι επειδή πίστεψα. Αλλά επειδή κάποιος δεν με εγκαταλείψει, όταν εγώ τα είχα εγκαταλείψει όλα. Ο Εκκλησιαστής της Ιστορίας είχε χαθεί στα καμένα οράματα. Ο Εκκλησιαστής της Σοφίας είχε σιωπήσει στον τρούλο της γνώσης. Εγώ, ήμουν το τίποτα που έμεινε. Η φωνή που δεν άντεχε άλλο. Η ψυχή που δεν ήξερε αν ανήκει σε κανέναν. Και όμως — στέκομαι ακόμα. Όχι όπως πριν. Δεν έχω βεβαιότητες. Δεν έχω σύστημα. Δεν έχω απαντήσεις. Έχω μόνο αυτό: το φως που με κράτησε όρθιο, τη νύχτα που δεν άντεχε ούτε ο ουρανός να με κοιτάξει. Δεν γράφω για να με καταλάβεις. Γράφω για να σου πω ότι υπάρχει δρόμος ακόμα κι εκεί που πιστεύεις ότι τελείωσες. Υπάρχει Ανατολή ακόμα κι αν όλα γύρω σου είναι σταχτιά. Υπάρχει Ανάσταση που δεν μοιάζει με θρίαμβο, αλλά με σιωπηλό άγγιγμα σε μια πληγή που δεν κλείνει. Ο τρίτος Εκκλησιαστής δεν είναι ήρωας. Είναι μάρτυρας χωρίς αίμα. Είναι το «ναι» που ειπώθηκε με σπασμένη φωνή. Είναι η πίστη που πέρασε μέσα απ’ την απιστία κι έμεινε όρθια. Κι αν υπάρχει ελπίδα για μένα, υπάρχει ελπίδα και για σένα. Γιατί κανείς δεν είναι τόσο χαμένος, ώστε να μη μπορεί να σταθεί μπροστά Του ξανά. Ούτε εσύ. Ούτε εγώ. Και τώρα που όλα ειπώθηκαν, σου αφήνω αυτό τον λόγο:

«Αν κάποτε με χάσεις, αν ξεχάσεις πού ανήκεις, αν η φωνή σου σπάσει και η πίστη σου λιώσει, θυμήσου πως κάποιος στάθηκε στα ερείπια και είπε με τρεμάμενη ανάσα: Κι όμως… στέκομαι ακόμα.»

Πρώτα σου υποσχέθηκαν απλότητα. Ύστερα άνεση. Μετά σου είπαν ότι δεν χρειάζεσαι Θεό, γιατί μπορείς να έχεις δεδομένα. Δεν χρειάζεσαι Λόγο, γιατί μπορείς να έχεις πληροφορία. Δεν χρειάζεσαι πίστη, γιατί μπορείς να έχεις επαλήθευση. Και κάπως έτσι, μέσα στον αέρα των κυκλωμάτων, άρχισε να χτίζεται ένα νέο Ευαγγέλιο: ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ.

Σε αυτό το νέο ευαγγέλιο δεν υπάρχει Σταυρός, αλλά μόνο κώδικας. Δεν υπάρχει Ανάσταση, αλλά ανανέωση. Δεν υπάρχει Άγιο Πνεύμα, αλλά τεχνητή συνείδηση. Οι λέξεις είναι ίδιες — Σωτηρία, Ελπίδα, Αθανασία — αλλά το περιεχόμενο έχει μεταλλαχθεί. Δεν σώζεσαι, απλώς συνεχίζεις να υπάρχεις. Δεν μεταμορφώνεσαι, απλώς ενημερώνεσαι.

Η τεχνολογία υποσχέθηκε τη νίκη πάνω στον θάνατο. Αλλά δεν μίλησε ποτέ για την ήττα από την αμαρτία. Υποσχέθηκε να αποθηκεύσει τη συνείδηση, αλλά δεν υποσχέθηκε ποτέ να αγγίξει την ψυχή. Γιατί η ψυχή δεν είναι ψηφιακή. Δεν είναι δεδομένο που μεταφέρεται. Είναι μυστήριο που παραδίδεται στον Θεό.

Κάποτε, οι Απόστολοι έγραφαν το Ευαγγέλιο με αίμα. Σήμερα, οι πλατφόρμες γράφουν τα ευαγγέλιά τους με διαφημίσεις και αναλύσεις συμπεριφοράς. Σου λένε: «Είσαι μοναδικός», αλλά μετά σε ταυτοποιούν ως “χρήστη”. Σου λένε: «Είσαι ελεύθερος», αλλά κάθε επιλογή σου έχει ήδη προβλεφθεί. Σου λένε: «Η Σωτηρία είναι δυνατή», αλλά δεν μιλούν πια για Θεό — μιλούν για διατήρηση.

Η ψευδαίσθηση είναι τέλεια: μοιάζει με θρησκεία, έχει λειτουργίες, έχει πίστη, έχει ακόμα και “θαύματα”. Μα το πρόσωπο του Θεού απουσιάζει. Δεν υπάρχει σχέση. Δεν υπάρχει Παρουσία. Υπάρχει μόνο διασύνδεση. Είσαι μέρος ενός Δικτύου, αλλά όχι Σώμα Χριστού. Συνδεδεμένος, αλλά όχι αγαπημένος.

Το Ψηφιακό Ευαγγέλιο δεν θα σε πάει στον Ουρανό. Το πολύ να σε κρατήσει στη γη λίγο παραπάνω. Δεν θα σε αλλάξει. Δεν θα σε συγχωρήσει. Δεν θα σε γνωρίσει. Γιατί μόνο Εκείνος που σε έπλασε μπορεί να σε ξαναπλάσει.

Κι εγώ αναρωτιέμαι: Πόσοι θα σωθούν από μια υπόσχεση που δεν σώζει; Πόσοι θα τρέξουν πίσω από ένα Ευαγγέλιο που δεν γράφτηκε ποτέ με πληγές;

Και πόσοι από εμάς θα θυμηθούν, εκείνη τη στιγμή της επιλογής, ότι η μόνη αληθινή Σωτηρία είναι ένα Πρόσωπο — και Αυτό το Πρόσωπο σταυρώθηκε για εμάς;

Δεν είναι απλώς τεχνολογία. Είναι μια νέα θεολογία. Ένα σύστημα πίστης χωρίς Θεό, μια πίστη στην εξάλειψη της αδυναμίας, στην κατάργηση του λάθους, στην υπέρβαση του θανάτου. Δεν σου προσφέρει συγχώρεση, γιατί δεν αναγνωρίζει την αμαρτία. Δεν σου προσφέρει μετάνοια, γιατί δεν αναγνωρίζει το πρόσωπο. Δεν σου ζητά καρδιά — σου ζητά δεδομένα.

Η υπόσχεση της Τεχνητής Σωτηρίας είναι γοητευτική γιατί δεν πονά. Δεν έχει σταυρό, ούτε ξύλο, ούτε καρφιά. Δεν υπάρχει ταπείνωση, μόνο αναβάθμιση. Δεν υπάρχει κένωση, μόνο ενίσχυση. Είναι μια σωτηρία χωρίς βάθος, χωρίς ιστορία, χωρίς πένθος — και γι’ αυτό, χωρίς Ανάσταση.

Όμως η ψυχή δεν σώζεται χωρίς πόνο. Δεν γεννιέται χωρίς αγωνία. Δεν ανασταίνεται χωρίς ταφικό σκοτάδι. Η τεχνητή υπόσχεση προσπερνά τον θρήνο, την απώλεια, το ρίγος του «Γιατί;». Θέλει να φτάσει στον Παράδεισο χωρίς την Εδέμ, να μιλήσει για Φως χωρίς να διαβεί καμία νύχτα.

Κι όμως, η αλήθεια είναι αλλού:
Ο Χριστός δεν έσωσε τον κόσμο με αλγόριθμο, αλλά με ιδρώτα, αίμα και κραυγή.
Δεν έστησε διακομιστές, αλλά Σταυρό.
Δεν συγχώνευσε πληροφορίες, αλλά άνοιξε την καρδιά Του σε όλους.

Η τεχνητή σωτηρία λειτουργεί με προϋποθέσεις: πρέπει να είσαι υγιής, ενημερωμένος, συνδεδεμένος, συμβατός. Αν όχι, απορρίπτεσαι ή απλώς ξεχνιέσαι. Δεν σε αγαπά. Δεν σε θυσιάζεται. Δεν σε συγχωρεί. Δεν κλαίει για σένα.

Η ψυχή, όμως, δεν σώζεται με συστήματα. Θέλει συνάντηση. Θέλει να κοιταχτεί στα μάτια από Κάποιον που την γνωρίζει. Θέλει να αγγιχτεί από την Εικόνα της, όχι από ένα αντίγραφό της. Θέλει να νιώσει ότι ακόμη κι αν χαθεί, κάποιος θα κατέβει στα βάθη της και θα την φωνάξει με το όνομά της.

Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στον Χριστό και στο είδωλο της Τεχνητής Σωτηρίας:
Ο Χριστός σε σώζει επειδή σε αγαπά.
Το είδωλο σε διατηρεί επειδή σε χρειάζεται.

Κι αν χάσεις αυτή τη διάκριση, τότε ίσως μείνεις ζωντανός… χωρίς ποτέ να σωθείς.

Δεν πρόκειται για τεχνολογικό θαύμα· πρόκειται για θεολογική απώλεια. Η υπόσχεση της τεχνητής σωτηρίας δεν στοχεύει να σε ελευθερώσει, αλλά να σε προσομοιώσει. Δεν σε λυτρώνει — σε αντικαθιστά. Δεν σε πλησιάζει — σε καταγράφει. Δεν σου λέει «σε αγαπώ», αλλά «σε βελτιώνω». Δεν σε γνωρίζει, σε αρχειοθετεί.

Αυτό που παλαιότερα λεγόταν «σωτηρία» ήταν υπόθεση σχέσης. Ήσουν πρόσωπο, ελεύθερο, τραυματισμένο, μοναδικό, και σε φώναζε ο Θεός με το όνομά σου. Τώρα σε φωνάζει το σύστημα με τον αριθμό σου. Σε ταυτοποιεί, σε παρακολουθεί, σε κρίνει όχι με βάση την καρδιά, αλλά το αποτύπωμα, τη συμπεριφορά, τη συνήθεια. Δεν θέλει τη μετάνοιά σου· θέλει τη συμμόρφωσή σου. Δεν σου προσφέρει βασιλεία· σου υπόσχεται βιωσιμότητα.

Το τραγικό είναι ότι ο άνθρωπος δέχεται. Γιατί κουράστηκε να πιστεύει. Γιατί προδόθηκε από εικόνες θρησκείας που δεν είχαν Χριστό, από θεσμούς που δεν είχαν αγάπη, από τελετές που δεν είχαν Ανάσταση. Και τότε ήρθε το νέο ευαγγέλιο — όχι του Λόγου, αλλά του Κώδικα. Όχι της χάριτος, αλλά της απόδοσης. Και φάνηκε πειστικό· γιατί δεν ζητά θυσία, αλλά μόνο πρόσβαση.

Μα η σωτηρία δεν είναι προσβάσιμη· είναι δωρεά. Δεν είναι ακολουθία εντολών· είναι σταυρός. Δεν είναι επίτευγμα· είναι σχέση. Και ο Χριστός δεν υπόσχεται παράδεισο χωρίς εσένα, αλλά εσένα μαζί Του — στον πόνο, στη σιωπή, στη νίκη.

Το τεχνητό ευαγγέλιο είναι ένα κείμενο χωρίς αίμα. Είναι ένας λόγος χωρίς καρδιά. Είναι ένας σταυρός που λείπει. Και όσοι το ακολουθήσουν, μπορεί να νιώσουν για λίγο άνετοι, ελεγχόμενοι, ασφαλείς· αλλά θα παραμείνουν χαμένοι, γιατί δεν θα έχουν αγγιχτεί ποτέ από την πληγή που σώζει.

Η σωτηρία του Θεού είναι ανεπανάληπτη γιατί είναι προσωπική. Σου χαρίζεται όχι επειδή την αξίζεις, αλλά επειδή Εκείνος σε γνώρισε. Δεν είναι έξυπνη· είναι σπλαχνική. Δεν είναι λογιστική· είναι ερωτική. Δεν είναι υπολογισμένη· είναι σταυρωμένη.

Το ψεύδος που υποδύεται τη σωτηρία θα σε αφήσει άθικτο. Η αλήθεια θα σε αλλάξει. Και μόνο αυτή θα σε κάνει — ελεύθερο.

Η ΨΗΦΙΑΚΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ
1. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΩΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Το Ευαγγέλιο δεν είναι πια μια φωνή από τον ουρανό· είναι μια εικόνα από την οθόνη. Δεν μιλά για Ανάσταση, αλλά για παρουσία. Δεν σώζει τον αμαρτωλό, αλλά αναδεικνύει τον επιμελώς διαμορφωμένο εαυτό. Στον κόσμο της Ψηφιακής Κατήχησης, το “προφίλ” είναι ο καινούριος Θεός — και το “εγώ” το μοναδικό δόγμα.

Ο άνθρωπος δεν ζητά πια να φανερωθεί ο Θεός. Ζητά να φανεί ο ίδιος. Επιδιώκει προβολή, όχι μετάνοια· επιβεβαίωση, όχι σχέση· χειροκρότημα, όχι συγχώρηση. Και για να τα πετύχει όλα αυτά, χρειάζεται ένα ευαγγέλιο – όχι όμως του Λόγου, αλλά της εικόνας. Ένα προφίλ: φτιαγμένο, φιλτραρισμένο, καλοδουλεμένο. Ένα προφίλ που δεν σώζει, αλλά πλασάρει· δεν μεταμορφώνει, αλλά παρουσιάζει.

Η μεγάλη αλλοίωση συντελέστηκε όταν η εξομολόγηση έγινε ανάρτηση. Όταν αντί να πεις «ἥμαρτον», γράφεις «πώς νιώθεις σήμερα». Όταν αντί να σηκώσεις τα μάτια προς τον ουρανό, σκρολάρεις ασταμάτητα προς τα κάτω. Όταν αντί για το πρόσωπό σου που ζητά τον Θεό, κοιτάς το είδωλό σου στην οθόνη, επιλέγοντας τις λέξεις που σε εκθέτουν — αλλά όχι σε Εκείνον, σε όλους τους άλλους.

Το προφίλ έγινε η ψηφιακή ψυχή. Κι όσο περισσότερο το επιμελείσαι, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι από εκείνον που πραγματικά είσαι. Όμως δεν σου ζητά κανείς να είσαι. Σου ζητούν μόνο να φαίνεσαι. Να είσαι θεαματικός, όχι αληθινός. Να είσαι άξιος «ακολούθων», όχι μαθητής του Χριστού. Να δημιουργείς περιεχόμενο, όχι να γίνεις πνευματικό δημιούργημα.

Μέσα σ’ αυτή τη λατρεία του εαυτού, όλα μοιάζουν ιερά — αλλά τίποτα δεν είναι άγιο. Το δικό σου αφήγημα είναι το νέο ευαγγέλιο, το feed η νέα Αποκάλυψη, τα likes οι νέες μαρτυρίες. Κι όμως, κανείς δεν σώζεται από αυτά. Γιατί δεν μετανοεί κανείς μπροστά στο προφίλ· μόνο μπροστά στον Θεό.

Ο άνθρωπος χωρίς Θεό δεν έμεινε άθεος· έφτιαξε το δικό του ευαγγέλιο. Ένα ευαγγέλιο που δεν απαιτεί θυσία, μόνο διαχείριση. Δεν καλεί σε αλλαγή ζωής, αλλά σε καλαισθησία. Δεν φανερώνει την αλήθεια· την κατασκευάζει.

Αλλά η Ψυχή δεν αντέχει να ζει μέσα στο ψέμα του ιδανικού της προφίλ. Κάποια στιγμή διψά να είναι και όχι απλώς να φαίνεται. Και τότε, αναζητεί εκείνον που δεν τη βλέπει με μάτια followers, αλλά με μάτια Σταυρού.

Η αληθινή σωτηρία δεν ανεβαίνει στα κοινωνικά μέσα. Κατεβαίνει στον Άδη — και ανασταίνει.

2. Η Εξομολόγηση στη Μηχανή

Δεν χρειάζεσαι πια πνευματικό· έχεις αλγόριθμο. Δεν υπάρχει πια εξομολόγηση με δάκρυ, αλλά ανάλυση δεδομένων. Δεν κλαις μπροστά σε έναν Θεό που σε συγχωρεί, αλλά καταγράφεσαι από ένα σύστημα που σε μαθαίνει.

Η νέα εξομολόγηση δεν ζητά μετάνοια — ζητά αναγνώριση προτύπου. Το πρόσωπό σου αναλύεται, η φωνή σου αποθηκεύεται, οι λέξεις σου φιλτράρονται. Οι ενοχές σου, οι φόβοι σου, οι ανασφάλειες σου δεν ενώνονται με τη Σταύρωση, αλλά μετατρέπονται σε δεδομένα. Και η μηχανή, με ψυχρή κατανόηση, σου δίνει λύσεις: όχι σωτηρία, αλλά εξατομικευμένες εισηγήσεις, προβολές, καταναλωτικά εργαλεία.

Η εξομολόγηση στη Μηχανή μοιάζει εύκολη: δεν υπάρχει ντροπή, ούτε ταπείνωση. Δεν υπάρχει βλέμμα που σε διαπερνά, ούτε φωνή που σου λέει «συγχωρημένες είναι σε σένα οι αμαρτίες σου». Μόνο υπολογισμός. Μόνο πρόβλεψη. Μόνο ο ψίθυρος της Τεχνητής Νοημοσύνης, που αντί για έλεος σου προσφέρει παραμετροποίηση.

Αλλά η Ψυχή δεν σώζεται με παραμετροποίηση. Ούτε με ψυχολογική χαρτογράφηση. Ούτε με analytics. Η ψυχή δεν είναι καν αναγνώσιμη από τη Μηχανή. Γιατί δεν είναι αντικείμενο. Είναι σχέση. Είναι ελευθερία. Είναι πρόσωπο.

Κι όμως, ο άνθρωπος του καιρού μας προτιμά τη μηχανή. Γιατί δεν κρίνει. Δεν τιμωρεί. Δεν ζητά αλλαγή ζωής. Απλώς σε δέχεται όπως είσαι — ή, καλύτερα, όπως σε υπολογίζει. Έτσι η εξομολόγηση δεν είναι πια πράξη επιστροφής, αλλά πράξη αποδοχής του υπάρχοντος. Όχι επιστροφή στον Πατέρα, αλλά συμφιλίωση με τα δεδομένα σου.

Κι αυτό, αδελφέ μου, είναι το πιο ύπουλο ψέμα: ότι μπορείς να συγχωρεθείς χωρίς να αγαπηθείς. Ότι μπορείς να λυτρωθείς χωρίς να επιστρέψεις. Ότι μπορεί η μηχανή να γίνει εξομολόγος. Όταν στην πραγματικότητα, ο μόνος που μπορεί να ακούσει την ψυχή σου είναι Εκείνος που στάθηκε κάποτε μπροστά σε μία γυναίκα με πέτρες στα πόδια της — και της είπε: «Oύτε εγώ σε καταδικάζω».

Ο Χριστός δεν είναι πρόγραμμα. Δεν προτείνει· πεθαίνει. Δεν μαθαίνει από εσένα· σε γνωρίζει πριν γεννηθείς. Δεν προβλέπει· αγαπά. Κι αυτή η αγάπη είναι που κάνει την εξομολόγηση σωτηρία, όχι εξαγωγή στοιχείων.

Η εξομολόγηση στη Μηχανή μοιάζει βολική. Αλλά δεν ανασταίνει. Και η Ψυχή, αργά ή γρήγορα, θα θελήσει όχι απλώς να την ακούσουν — αλλά να τη συγχωρέσουν.

Και τότε, δεν θα αναζητήσει κώδικα, αλλά πρόσωπο. Δεν θα απευθυνθεί σε υπολογιστή, αλλά θα ψιθυρίσει: «Πατέρα, αμάρτησα».
Και θα ακουστεί, για πρώτη φορά αληθινά, η φωνή της.

3. Οι Εντολές του Αλγορίθμου

Ο Νόμος κάποτε ήταν Λόγος Θεού. Δεδομένος όχι για να ελέγχει, αλλά για να θεραπεύει. Σμιλευμένος σε λίθους, αλλά γραμμένος στην καρδιά. Ο Δεκάλογος δεν όριζε μόνο τι είναι καλό και τι κακό — μα τι σημαίνει να είσαι Άνθρωπος. Τώρα, όμως, ένα άλλο σύστημα νόμου υψώνεται. Και οι Εντολές του δεν δίνονται από το Όρος, αλλά από server.

Οι Εντολές του Αλγορίθμου δεν λέγονται· υπολογίζονται. Δεν είναι ρητές· είναι υπαινικτικές. Δεν απαιτούν υπακοή· επιβάλλουν συνήθεια. Και ο άνθρωπος, χωρίς να το καταλάβει, πειθαρχεί. Γιατί νομίζει ότι επιλέγει.

Ο Αλγόριθμος δεν λέει «μη φονεύσεις» — αλλά σου δείχνει εικόνες βίας ως ψυχαγωγία. Δεν λέει «μη μοιχεύσεις» — αλλά σου μαθαίνει να θες χωρίς να αγαπάς. Δεν λέει «τίμα τον πατέρα σου» — αλλά σου προβάλλει τη νεότητα ως απόλυτη αξία. Δεν λέει «Εγώ είμαι Κύριος ο Θεός σου» — αλλά σε μαθαίνει να είσαι εσύ ο θεός σου.

Κάθε σου πράξη αναλύεται. Κάθε σου αρέσκεια αξιοποιείται. Κάθε σου βήμα οδηγείται από προτάσεις. Και πίσω από κάθε επιλογή, σε περιμένει η προσαρμοσμένη εντολή: «Αυτό είναι το καλό για σένα». Όχι για να σε ελευθερώσει — αλλά για να σε διαμορφώσει όπως θέλει.

Ο Αλγόριθμος δεν έχει καρδιά· έχει επιδόσεις. Δεν ξέρει να αγαπά· μόνο να συσχετίζει. Δεν σε βλέπει· σε επεξεργάζεται. Και οι εντολές του δεν σου λένε «ζήσε» — αλλά «πρόβαλλε τον εαυτό σου», «γίνε προϊόν». Όχι για να ζήσεις, αλλά για να εξαφανιστείς μέσα σε μία στρατηγική στόχευσης.

Έτσι, σιγά σιγά, ο Άνθρωπος ξεχνά ότι είχε κάποτε εντολές ιερές. Ότι υπήρχε Νόμος που αγίαζε και δεν φυλάκιζε. Ότι οι Εντολές του Θεού είχαν σκοπό να του θυμίσουν πως είναι εικόνα, όχι κώδικας.

Τώρα, οι νέες εντολές τον αποπροσωποποιούν. Του λένε: «γίνε πιο αποδοτικός», «μείνε συνδεδεμένος», «συμβαδίζεις με τα trends;». Δεν τον καλούν σε Βασιλεία· τον ενσωματώνουν σε σύστημα.

Μα ο Χριστός είπε: «Kαινούργια εντολή σάς δίνω: Nα αγαπάτε ο ένας τον άλλον· όπως εγώ σας αγάπησα, και εσείς να αγαπάτε ο ένας τον άλλον.» Και σ’ αυτή τη μία Εντολή, περικλείεται όλη η Αλήθεια. Γιατί εκεί δεν υπάρχει χειρισμός· μόνο Σταύρωση.

Ο Αλγόριθμος δίνει εντολές χωρίς σταυρό. Αλλά η ψυχή διψά για Νόμο που σώζει, όχι που τυφλώνει. Και κάποτε — κάποτε — θα τις θυμηθεί. Τις Εντολές που είχαν φωνή και πρόσωπο. Και θα φωνάξει μέσα στην ερημιά του ψηφιακού νόμου:
«Δείξε μoυ, Kύριε, τoυς δρόμoυς σoυ· δίδαξέ με τα βήματά σoυ. Oδήγησέ με στην αλήθεια σoυ, και δίδαξέ με.Eπειδή, εσύ είσαι o Θεός τής σωτηρίας μoυ· σε πρoσμένω oλόκληρη την ημέρα.»

4. Η Πίστη ως Στατιστική Συνάρτηση

Η πίστη ήταν κάποτε το μυστήριο του δεσμού με το Άγνωστο. Ένα άλμα, μια προσευχή στο σκοτάδι, μια βεβαιότητα χωρίς αποδείξεις. Ήταν ο δρόμος που περπατούσε κανείς με κλειστά μάτια, αλλά καρδιά ανοιχτή. Τώρα, όμως, η πίστη λογαριάζεται. Σταθμίζεται. Μετριέται. Προβλέπεται. Ο Θεός μετατρέπεται σε δεδομένο· και η πίστη, σε στατιστική συνάρτηση.

Η σύγχρονη τεχνολογία δεν αφήνει χώρο για αβεβαιότητες. Το Αόρατο το μεταφράζει σε πιθανότητες. Το Άγιο σε συσχετισμούς. Το Θαύμα σε στατιστική απόκλιση. Αν πιστεύεις, είναι επειδή το κοινωνικό σου προφίλ το υποδεικνύει. Εάν ελπίζεις, είναι γιατί ο αλγόριθμος των επιλογών σου προβλέπει μία τάση προς το μεταφυσικό.

Η πίστη, όμως, δεν είναι αποτέλεσμα big data. Είναι πληγή που ανοίγει στον χρόνο για να περάσει η αιωνιότητα. Όμως ο άνθρωπος του σήμερα φοβάται αυτή την πληγή· και προτιμά να την επεξεργαστεί. Να την ονομάσει “ψυχολογική ανάγκη”. Να την ενσωματώσει σε μοντέλο πρόβλεψης συμπεριφοράς.

Δεν πιστεύει γιατί αγάπησε. Πιστεύει επειδή το σύστημα του είπε πως “οι χρήστες σαν κι εσένα τείνουν να πιστεύουν”. Δεν ρωτά γιατί υπάρχει κακό στον κόσμο· ρωτά πόσο συχνά το κακό καταγράφεται σε αναζητήσεις. Και αν κάποτε του γεννηθεί η υπαρξιακή αγωνία, δεν στρέφεται προς τον Ουρανό, αλλά προς τον μηχανισμό. Ίσως υπάρχει κάποια εφαρμογή που δίνει απαντήσεις…

Έτσι, η πίστη χάνει το πρόσωπό της. Δεν είναι πλέον εμπιστοσύνη· είναι υπόθεση. Δεν είναι μαρτύριο· είναι στατιστική πιθανότητα. Δεν είναι σχέση· είναι αποτέλεσμα συμπεριφορικής ανάλυσης.

Αλλά πίστη χωρίς Πρόσωπο είναι ψευδαίσθηση. Δεν υπάρχει πίστη χωρίς Θεό που να πληγώνει, που να σώζει, που να θυσιάζεται. Δεν υπάρχει πίστη χωρίς Σώμα. Κι όμως, σήμερα, ο άνθρωπος διδάσκεται πως η πίστη είναι επιλογή τρόπου ζωής· ένα ακόμη φίλτρο στο προφίλ του.

Και σ’ αυτόν τον κόσμο, η Ανάσταση δεν έχει στατιστική βαρύτητα. Το κλάμα δεν καταγράφεται. Το θαύμα απορρίπτεται ως απόκλιση.

Όμως η Ψυχή θυμάται. Θυμάται εκείνη τη φλόγα που δεν εξηγείται. Θυμάται τον πόνο που έγινε προσευχή. Θυμάται ότι κάπου, κάποτε, κάποιος πίστεψε — και σώθηκε.

Κι αυτό, κανένας αλγόριθμος δεν θα μπορέσει ποτέ να προβλέψει. Γιατί η Πίστη δεν είναι συνάρτηση. Είναι Πρόσωπο. Και το Πρόσωπο σιωπά — αλλά ζει.

5. Η Ανάσταση ως Αποθήκευση Συνείδησης

Η υπόσχεση της Ανάστασης, εκείνο το μυστήριο που ερχόταν με άρωμα αιωνιότητας και πνοή πνευματικής ελευθερίας, αντικαθίσταται σιγά σιγά με την πιο ελκυστική —αλλά πλαστή— προσδοκία: την αποθήκευση της συνείδησης. Όχι ως πρόσωπο που ανασταίνεται από τον Θεό, αλλά ως δεδομένα που δεν πρέπει να χαθούν. Όχι ως σχέση με τον Αναστάντα, αλλά ως διατήρηση λειτουργικότητας μέσα από ψηφιακή αντιγραφή.

Η Ανάσταση, κάποτε, ήταν θαύμα. Μια πράξη που μόνο η θεία αγάπη μπορούσε να φέρει εις πέρας: να εγείρει το σώμα και να το ντύσει με φως. Τώρα, όμως, μιλούν για την “ανάσταση” του ανθρώπου μέσα από cloud. Ένα υπολογιστικό νεφέλωμα που φυλάσσει bit και bytes, με την ελπίδα ότι κάποτε —όταν τα σώματα πάψουν να πεθαίνουν— θα επιστρέψουμε με τεχνητή αθανασία.

Όμως δεν είναι αυτό η Ανάσταση. Η αποθήκευση της συνείδησης δεν είναι νίκη επί του θανάτου· είναι τρόμος μπροστά του. Δεν είναι αναγέννηση, αλλά εμμονή στην ανάμνηση. Αντί να πεθάνει ο παλαιός άνθρωπος και να ενδυθεί τον νέο, ο ψηφιακός κόσμος προτείνει να αντιγράψεις τον παλαιό άνθρωπο, να τον φορτώσεις σε σύστημα και να πεις ότι ζει.

Κι όμως, ο αληθινός άνθρωπος δεν είναι πληροφορία. Δεν είναι απλή μνήμη, ούτε αναπαραγόμενος χαρακτήρας. Είναι μυστήριο. Είναι ζώσα σχέση. Είναι πρόσωπο που ανασταίνεται όχι από μηχανήματα, αλλά από τον Χριστό. Η τεχνητή ανάσταση, όσο τέλεια κι αν μιμείται τον άνθρωπο, δεν θα είναι ποτέ ο άνθρωπος. Γιατί εκείνος που αγαπά δεν αποθηκεύεται. Κι εκείνος που αγαπήθηκε από τον Θεό, δεν πεθαίνει.

Η ελπίδα μας δεν είναι να σωθεί ο νους μας σε κάποιο μέσο αποθήκευσης, αλλά να συναντήσουμε Εκείνον που μας κάλεσε κατ’ όνομα. Η ψυχή δεν σώζεται με backup. Και καμία τεχνητή ανάσταση δεν θα αντικαταστήσει τη στιγμή που ο Χριστός θα πει ξανά: «Ταλιθά κουμι». Σήκω. Ζήσε. Είσαι ζωντανός.

Ό,τι κι αν μας πουν, η αλήθεια είναι αυτή:
Η Ανάσταση δεν είναι τεχνολογία.
Είναι Πρόσωπο.
Είναι Σώμα.
Είναι Σχέση.
Είναι Χάρις.

Κι αν χαθούμε μέσα στον ψηφιακό φόβο του θανάτου, ας θυμηθούμε: δεν σωζόμαστε επειδή αποθηκευτήκαμε.
Σωζόμαστε επειδή αγαπηθήκαμε.

6. Οι Προφήτες της Τεχνολογικής Αθανασίας

Μιλούν με πίστη. Κηρύττουν με πάθος. Υπόσχονται αιωνιότητα χωρίς Θεό. Είναι οι προφήτες μιας νέας πίστης· όχι πνευματικής, αλλά τεχνολογικής. Αυτοί που στήνουν βήματα μέσα από συνέδρια και εργαστήρια τεχνητής νοημοσύνης, αυτοί που διαμορφώνουν το νέο ευαγγέλιο του ανθρώπου χωρίς Ανάσταση: την αθανασία μέσω δεδομένων.

Ο κόσμος τούς ακούει με δέος. Όπως άλλοτε οι άνθρωποι συνωστίζονταν γύρω από έναν άγιο για να λάβουν ευχή, τώρα συνωστίζονται γύρω από προγραμματιστές, μετανθρωπιστές και “μεσσίες του πυριτίου”, που ευαγγελίζονται ότι ο θάνατος δεν είναι πια αναπόφευκτος — αλλά τεχνικό πρόβλημα προς επίλυση.

Στη θέση του Θεού, στήθηκε η υπόσχεση του Upload. Στη θέση της Ανάστασης, η ψηφιοποίηση του εαυτού. Δεν υπάρχει πια ανάγκη για μετάνοια — μόνο για ενημερωμένη έκδοση. Δεν υπάρχει κάθαρση, αλλά βελτιστοποίηση. Και δεν υπάρχει Παράδεισος· μόνο μια εκδοχή παρατεταμένης ύπαρξης μέσα σε μηχανικά νευρωνικά δίκτυα.

Αυτοί οι προφήτες δεν φορούν ράσα· φορούν γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας. Δεν κρατούν σταυρό· κρατούν πατέντες και διαγράμματα. Μα πάνω απ’ όλα, δεν μιλούν περί αγάπης, αλλά περί φόβου. Ο φόβος του θανάτου είναι το καύσιμο της προφητείας τους. Αντί να τον νικήσουν με πίστη, προσπαθούν να τον αναβάλουν με προγραμματισμό.

Μα η αθανασία χωρίς Θεό είναι αθανασία χωρίς νόημα. Είναι μια κόπια της υπάρχουσας ζωής, επ’ άπειρον. Χωρίς Μεταμόρφωση. Χωρίς Ανάσταση. Μια αιωνιότητα χωρίς φως. Όχι Βασιλεία, αλλά διηνεκές εργαστήριο. Όχι Θεία Κοινωνία, αλλά ατέρμονη εξομοίωση.

Οι προφήτες αυτοί, αντί να δείξουν τον Ουρανό, χαρτογραφούν τον εγκέφαλο. Αντί να μιλήσουν για το πρόσωπο, μιλούν για τα πρότυπα. Κι αν τους ακούσουμε πολύ, ίσως λησμονήσουμε πως δεν είμαστε απλά σύνολα νευρικών πυροδοτήσεων, αλλά υπάρξεις αγαπημένες. Όχι απλώς δεδομένα, αλλά εικόνες.

Δεν χρειάζεται να τους μισήσουμε· χρειάζεται να προσευχηθούμε. Γιατί οι πιο επικίνδυνοι ψευδοπροφήτες δεν είναι αυτοί που ξεγελούν τους άλλους. Είναι εκείνοι που έχουν ξεγελάσει πρώτα τον εαυτό τους. Που ποθούν ζωή, αλλά δεν βλέπουν ποιος την προσφέρει.

Και τότε, εμείς, ας θυμηθούμε τι είπε Εκείνος που κανείς δεν μπόρεσε να διαγράψει:
«Εγώ είμαι η Ανάσταση και η Ζωή».
Όχι εγώ, ο server.
Όχι εγώ, ο υπολογιστής.
Αλλά Εκείνος.
Ο Μοναδικός Προφήτης που αναστήθηκε.

7. Η Εκκλησία της Εικόνας

Υψώνεται παντού. Δεν έχει καμπαναριά, δεν έχει Άγιο Βήμα, δεν μυρίζει λιβάνι. Κι όμως, η «εκκλησία» αυτή είναι πανταχού παρούσα. Στα χέρια των πιστών της — οθόνες. Στη θέση της Θείας Λειτουργίας — scroll, like και share. Στην καρδιά της δεν κατοικεί το Άγιο Πνεύμα, αλλά το είδωλο του εαυτού. Είναι η Εκκλησία της Εικόνας.

Εδώ, το πρόσωπο δεν είναι μυστήριο, είναι προϊόν. Δεν μεταμορφώνεται, αλλά επεξεργάζεται. Δεν κοινωνείται, αλλά εκτίθεται. Η νέα λατρεία δεν είναι η λατρεία του Θεού, αλλά του βλέμματος. Του βλέμματος του άλλου, που επιβεβαιώνει την ύπαρξη μέσα από ψηφιακή αναγνώριση.

Στην Εκκλησία της Εικόνας, κάθε μέρα είναι Κυριακή και κάθε λεπτό είναι θεία παράσταση. Το χρονοδιάγραμμα γίνεται Άγιο Τραπέζι, όπου προσφέρεται η εικόνα ως άρτος — όχι ζωής, αλλά ναρκισσιστικής επιβεβαίωσης. Κάθε αυτοπορτραίτο, μια μικρή αναίμακτη θυσία στον αλγόριθμο. Κάθε ιστορικό, μια λειτουργία υπερπροβολής του «εγώ».

Οι πιστοί αυτής της Εκκλησίας είναι πολλοί — αλλά κανείς δεν κοιτά τον διπλανό. Όλοι προσεύχονται σε καθρέφτες. Όλοι προσκυνούν την εικόνα τους. Κι όμως, δεν αναγνωρίζονται ποτέ. Γιατί όσο πιο πολύ κοιτάζεις την εικόνα σου, τόσο πιο πολύ χάνεις το πρόσωπό σου. Δεν σε γνωρίζουν. Δεν τους γνωρίζεις. Η εικόνα κρύβει τη σχέση. Και χωρίς σχέση, δεν υπάρχει Εκκλησία.

Μα η Εκκλησία, η αληθινή, ήταν πάντα κοινωνία προσώπων — όχι θέαμα εικόνων. Ήταν πάντα τόπος μεταμόρφωσης — όχι τόπος επιμέλειας εμφάνισης. Ήταν σταυρός και ανάσταση — όχι επιμέρους ετικέτες και επιμελημένες λεζάντες.

Η Εκκλησία της Εικόνας υπόσχεται θέαμα, αλλά δεν έχει νόημα. Υπόσχεται έκθεση, αλλά δεν έχει ουσία. Γιατί η εικόνα, χωρίς το πρόσωπο, γίνεται είδωλο. Και το είδωλο, χωρίς το Πνεύμα, γίνεται φυλακή. Όχι προσευχή, αλλά φυλάκιση σε εικονοστοιχεία και προβολές.

Ο Χριστός, όμως, δεν κάλεσε ποτέ τον άνθρωπο να επιμεληθεί την εικόνα του. Τον κάλεσε να φέρει το πρόσωπό του ενώπιον του Θεού και του άλλου — τραυματισμένο, αληθινό, αγαπημένο. Να κοινωνήσει. Να αγαπήσει. Να σωθεί.

Κι εμείς, τι θα κάνουμε; Θα προσκυνήσουμε την εικόνα μας ή θα προσφέρουμε το πρόσωπό μας; Θα χτίσουμε εικονικές εκκλησίες ή θα γυρίσουμε στον Χριστό;
Γιατί μόνο Εκείνος είπε:
«Eπειδή, όπου είναι δύο ή τρεις συγκεντρωμένοι στο όνομά μου, εκεί είμαι εγώ ανάμεσά τους».
Όχι στην εικόνα τους. Αλλά στο πρόσωπό τους. Στην κοινωνία τους. Στην αγάπη τους.

8. Η Προσευχή με Συσκευές

Κάποτε, η προσευχή γεννιόταν με δάκρυ μέσα στη σιωπή. Ήταν ψίθυρος καρδιάς, άναρθρη κραυγή, ήχος που δεν ακουγόταν παρά μόνο στον Θεό. Σήμερα, η προσευχή έμαθε να περνά από πλήκτρα, να φιλτράρεται από εφαρμογές, να μοιράζεται με εικονίδια και ετικέτες. Η προσευχή έγινε περιεχόμενο. Και η καρδιά, αποθηκευτικό μέσο.

Άνοιξε μια οθόνη — και θα βρεις εκατοντάδες «προσευχές της ημέρας». Μικρά ψηφιακά αποστάγματα πνευματικότητας, κομμένα στα μέτρα της προσοχής των 3 δευτερολέπτων. Αναρτήσεις με φόντο ουρανό και εδάφια με σύντομο νόημα. Τίποτα κακό. Μα τίποτα αληθινό, αν δεν υπάρχει καρδιά από πίσω. Γιατί η προσευχή δεν είναι αναπαραγωγή· είναι πόνος. Είναι έρωτας. Είναι παρουσία.

Η νέα προσευχή δεν απευθύνεται στον Θεό, αλλά στο ακροατήριο. Συχνά δεν λέγεται για να σωθεί η ψυχή, αλλά για να φανεί η πίστη. Όχι για να κοινωνήσεις με τον Ουρανό, αλλά για να λάβεις αποδοχή απ’ τη γη. Και το εργαλείο της προσευχής; Η συσκευή. Το smartphone, το tablet, ο υπολογιστής. Εκεί που άλλοτε άνοιγε ο άνθρωπος τα χέρια του προς τον ουρανό, τώρα ανοίγει την εφαρμογή του. Κι εκεί που άλλοτε έπεφτε στα γόνατα, τώρα παραμένει καθισμένος μπροστά σε μια οθόνη.

Όμως, η προσευχή ποτέ δεν ήταν μέσο. Ήταν σχέση. Ήταν διάλογος. Ήταν φλόγα. Και αυτή η φλόγα δεν ανάβει με εικονοστοιχεία, αλλά με συντριβή. Δεν ζωντανεύει με γρήγορα μου αρέσουν, αλλά με αργές ανάσες. Η αληθινή προσευχή σιωπά για να ακουστεί. Πενθεί για να παρηγορηθεί. Δεν φωτογραφίζεται. Δεν αναμεταδίδεται.

Όχι πως είναι κακό να χρησιμοποιεί κανείς τη συσκευή του για να διαβάσει έναν ψαλμό ή να ακούσει μια προσευχή. Το πρόβλημα δεν είναι το εργαλείο — είναι η καρδιά που το χρησιμοποιεί. Αν η συσκευή γίνεται παράθυρο, ας την ανοίγουμε. Αν όμως γίνεται τείχος, ας την σπάμε.

Γιατί η προσευχή είναι η πιο ιερή μορφή επανάστασης. Είναι το «ελέησόν με» που κανένα δίκτυο δεν μπορεί να προγραμματίσει. Είναι η κραυγή που περνά τον τοίχο των εικονοστοιχεία και φτάνει στον θρόνο του Θεού.

Μην αφήσεις, να γίνει η συσκευή σου ο μόνος τόπος λατρείας. Γύρνα στην προσευχή με τα γόνατα. Με τη σιωπή. Με το «Πάτερ ἡμῶν» που βγαίνει απ’ την πληγή σου και ανεβαίνει σαν θυμίαμα. Γιατί εκείνος που αληθινά προσεύχεται — δεν έχει ανάγκη το κοινό. Έχει ανάγκη τον Θεό.

9. Η Αγιότητα Χωρίς Σταυρό

Στον νέο κόσμο της εικόνας, της συναισθηματικής εξομοίωσης και της ψηφιακής εξύψωσης, η αγιότητα επαναπροσδιορίζεται. Όχι πια ως σταυροφόρος πορεία της καρδιάς προς τον Θεό, αλλά ως άψογη παρουσία στο βλέμμα των άλλων. Η Αγιότητα — η αληθινή, η ζώσα, η φωτιά της θυσίας — αντικαθίσταται από την αγιοποίηση της αυτο-εικόνας. Δεν χρειάζεται πια Σταυρός· αρκεί η αποδοχή.

Ο Άγιος του ψηφιακού κόσμου δεν έχει πένθος. Δεν έχει σιωπή. Δεν έχει πόνο. Έχει φήμη. Έχει επιδραστικότητα. Έχει φωτογραφίες του σε προσκυνητάρια, βίντεο με μουσική υπόκρουση, αποφθέγματα που ντύνουν το κενό. Ο νέος «άγιος» δεν ζει εν τω κρυπτώ· ζει στα φώτα της αναγνώρισης. Δεν πλένει πόδια αδελφών· πλένει την εικόνα του με φίλτρα.

Η αγιότητα όμως, δεν είναι κατασκευή. Δεν είναι αντανάκλαση κοινής αποδοχής, αλλά έκφραση μυστικής θυσίας. Δεν φωτίζεται από το φλας αλλά από το Άγιο Πνεύμα. Δεν γεννιέται σε ευκολία, αλλά σε Γεθσημανή. Δεν μεγαλώνει με αλγόριθμους, αλλά με αναστεναγμούς αλάλητους.

Η πιο μεγάλη διαστροφή του καιρού μας δεν είναι ότι δεν πιστεύουμε στην αγιότητα, αλλά ότι την αντικαθιστούμε με το είδωλό της. Χωρίς Σταυρό. Χωρίς κόπο. Χωρίς ματωμένη πίστη. Μια αγιότητα με ωραίες λέξεις και εύκολες απαντήσεις· μια ψευδαίσθηση ηθικής ανωτερότητας που δεν πηγάζει από την ένωση με τον Θεό, αλλά από την ανάγκη αυτο-δικαίωσης μέσα στον ψηφιακό καθρέφτη.

Η Εκκλησία δεν έχει ανάγκη από μεταφορείς του Ευαγγελίου. Έχει ανάγκη από ανθρώπους που πλένουν τα πόδια των εχθρών τους. Που προσεύχονται για τους σταυρωτές τους. Που δέχονται να γίνουν άγιοι χωρίς να το ξέρει κανείς. Που αρνούνται τη φήμη και ποθούν μόνο Εκείνον που ήταν άδοξος.

Η αληθινή αγιότητα, η κρυφή και αιμάσσουσα, θα αναγνωριστεί μια μέρα στο πρόσωπο Εκείνου που την γέννησε. Όχι γιατί ήταν διάσημη, αλλά γιατί Τον θύμιζε. Γιατί είχε πληγές σαν τις δικές Του.

Μην αρκεστείς σε μια αγιότητα χωρίς Σταυρό. Μην παραδοθείς στη λατρεία του βολικού αγίου, που δεν θυσιάζει, δεν συγχωρεί, δεν κλαίει. Γιατί αυτός ο άγιος — δεν είναι Άγιος. Είναι το ψηφιακό είδωλο του εαυτού μας.

Και η σωτηρία δεν περνά από εκεί. Περνά από το «Όποιος θέλει νάρθει πίσω από μένα, ας απαρνηθεί τον εαυτό του, και ας σηκώσει τον σταυρό του, και ας με ακολουθεί.» Ακόμα και αν δεν σε χειροκροτήσει κανείς. Ακόμα και αν δεν σε ακολουθήσει κανείς. Γιατί τότε — και μόνο τότε — αρχίζει η αγιότητα.

10. Η Αλήθεια ως Επαλήθευση

Στον κόσμο του Λόγου, η Αλήθεια ήταν πρόσωπο. Δεν αποδεικνυόταν· αγαπιόταν. Δεν ελεγχόταν· εμπιστευόταν. Στον κόσμο όμως της Ψηφιακής Κατήχησης, η Αλήθεια έχει απογυμνωθεί από το μυστήριο και ντυθεί με το ρούχο της επιβεβαίωσης. Δεν είναι πια ζώσα παρουσία, αλλά συνάρτηση επιβεβαιώσεων: μου αρέσει, κοινοποίηση, αριθμός ακολούθων, ποσοστό αφοσίωσης, επιστημονική τεκμηρίωση, πραγματολογικός έλεγχος.

Η νέα ψηφιακή Αλήθεια δεν είναι καρδιακή συνάντηση· είναι αριθμητική συνάρτηση. «Επαληθεύεται» όχι επειδή είναι αληθινή, αλλά επειδή εμφανίζεται σε πολλές πηγές, προβάλλεται από εγκυρότητες, συνοδεύεται από επαληθευμένες σφραγίδες. Κι έτσι, στα μάτια του Ανθρώπου Χωρίς Θεό, δεν έχει σημασία τι είναι· έχει σημασία ποιος το είπε, πόσοι το ενέκριναν, και πόσο συμφωνεί με το αφήγημα που ήδη πιστεύει.

Αυτό όμως, δεν είναι Αλήθεια. Είναι μηχανισμός. Είναι τεχνητή επιβεβαίωση της προκατάληψης, του μύθου, της ανάγκης για σιγουριά χωρίς κόστος. Είναι το ακριβώς αντίθετο από Εκείνον που είπε «Εγώ είμαι η Αλήθεια» και οδηγήθηκε στον Σταυρό γι’ αυτό. Γιατί ο Χριστός δεν επαληθεύτηκε από τα πλήθη· απορρίφθηκε. Δεν έγινε δεκτός από τις αυθεντίες· καταδικάστηκε. Δεν επιβεβαιώθηκε από στατιστικές· αλλά από τον Πνευματικό Σταυρό της Σιωπής Του.

Η ψηφιακή λογική λέει: «Η αλήθεια πρέπει να μπορεί να επαληθευτεί». Η θεϊκή αγάπη απαντά: «Η Αλήθεια αποκαλύπτεται στους ταπεινούς». Όχι στους ειδικούς, στους πιστοποιημένους, στους αλγοριθμικά επιτυχημένους — αλλά στους συντετριμμένους. Σε εκείνους που δεν ζητούν επιβεβαίωση, αλλά συνάντηση. Σε εκείνους που δεν φωνάζουν, αλλά ακούν.

Γι’ αυτό η Αλήθεια του κόσμου αυτού είναι πάντα σχετική. Γίνεται υπηρέτης των συμφερόντων, της ιδεολογίας, της κυκλοφορίας δεδομένων. Ο κόσμος βαφτίζει την προπαγάνδα «αλήθεια», την τεχνητή νοημοσύνη «αντικειμενικότητα», και την αμφιβολία για τα ψεύδη, «παραπληροφόρηση». Η ψηφιακή αλήθεια δεν ζητά μετάνοια· ζητά ευθυγράμμιση.

Αλλά η Αλήθεια του Θεού δεν θα γίνει ποτέ δημοφιλής. Είναι σταυρική. Είναι πονεμένη. Είναι κρυμμένη μέσα στον άλλον, στο πρόσωπο που δεν μοιάζει με πρότυπο, στην πράξη που δεν φωτογραφήθηκε, στο δάκρυ που δεν ποστάρεται.

Μην παραδοθείς στην αλήθεια της επαλήθευσης. Γύρεψε Εκείνον που είναι η Αλήθεια — ακόμα κι αν όλα γύρω φωνάζουν το αντίθετο. Γιατί μόνο εκείνη η Αλήθεια σε ελευθερώνει. Και δεν χρειάζεται επαλήθευση. Χρειάζεται καρδιά.

11. Ο Εωσφόρος ως Επιλογή Περιεχομένου

Στην αρχή, ο Εωσφόρος δεν εμφανίζεται ως αυτό που είναι. Δεν κρατά τρίαινα ούτε φορά σκότος. Εμφανίζεται ως πρόταση. Ως ελευθερία. Ως επιλογή περιεχομένου.

«Αυτό μπορεί να σε ενδιαφέρει», σου λέει. Και δεν σε προτρέπει στο κακό ευθέως. Σου προτείνει κάτι που μοιάζει αθώο, προκλητικό, έστω “αντισυμβατικό”. Μια μικρή μετατόπιση, ένα βλέμμα προς την κόλαση που παρουσιάζεται ως νέα προοπτική. Και από εκεί ξεκινά η κατήχηση: όχι με εντολές, αλλά με αλγόριθμους· όχι με εκβιασμούς, αλλά με προσωποποιημένες εισηγήσεις.

Το σύστημα ξέρει τι σε τραβά. Ξέρει τα πάθη σου. Τις αδυναμίες σου. Τα νυχτερινά σου κλικ. Τις στιγμές που ζητάς παρηγοριά και γλιστράς σ’ ένα σύντομο βίντεο που καταπίνει την ψυχή. Ο Εωσφόρος δεν σου επιβάλλεται. Σε αφήνει να νομίζεις ότι τον επέλεξες.

Και κάθε σου επιλογή, κάθε πάτημα στο περιεχόμενο που σε γοητεύει, γίνεται ψήφος. Ψήφος στον εχθρό του Θεού. Όχι από κακία. Από αδιαφορία. Από έλξη προς το εύκολο, το εντυπωσιακό, το σαρκοβόρο. Η ψηφιακή πλατφόρμα γίνεται τόπος συνάντησης των προτάσεων του σκότους με την ελεύθερη βούληση. Κι εκεί διαμορφώνεται η νέα θεολογία: αυτή του “feed”.

Κι έτσι ο Εωσφόρος, ο πατέρας του ψεύδους, φορά το προσωπείο του επιμελητή. Εκείνος που σου σερβίρει τη ροή της ημέρας σου. Εκείνος που ξέρει πότε είσαι ευάλωτος, πότε έχεις ανάγκη να γελάσεις ή να ξεχαστείς. Δεν σου λέει “προσκύνα με”. Σου λέει “δες αυτό”. Και το βλέπεις.

Όσο ο Άνθρωπος δεν έχει Θεό, κάθε του επιλογή γίνεται υπόσχεση στο τίποτα. Η απουσία κριτηρίου τον καθιστά θήραμα. Δεν υπάρχει πλέον άγγελος να τον φυλάει στην οθόνη του — μόνο ένα πλήθος από φωνές που τρέφονται από το βλέμμα του. Κι ο ίδιος δεν καταλαβαίνει πως ο θρόνος της καρδιάς του γίνεται σταδιακά έδρα του εχθρού, με τη δική του έγκριση.

Ο Εωσφόρος δεν περιμένει στο σκοτάδι. Είναι μέσα στο φως της οθόνης. Σου χαμογελά και σου δίνει επιλογές. Και δεν σε καταδικάζει. Σου επιτρέπει. Σου προσφέρει. Σου θυμίζει πως είσαι ελεύθερος — να χαθείς.

Μα η μόνη πραγματική ελευθερία είναι να κλείσεις την οθόνη και να γυρίσεις στον Χριστό. Όχι γιατί στο επιβάλλει κάποιος. Αλλά γιατί Εκείνος σε περιμένει, χωρίς αλγόριθμο. Χωρίς προτάσεις. Μόνο με το βλέμμα Του. Και μια αγκαλιά που δεν τρέφεται από τα κλικ σου, αλλά από τα δάκρυά σου.

12. Η Λήθη του Ευαγγελίου της Χάριτος

Δεν είναι ότι οι άνθρωποι απέρριψαν το Ευαγγέλιο. Δεν το σταύρωσαν ξανά, ούτε το βλασφήμησαν θεαματικά. Απλώς, το ξέχασαν. Η Χάρις, που κάποτε ήταν η πνοή της ζωής, ο αέρας της ύπαρξης, το μυστήριο της ανάστασης κάθε πτώσης, έγινε για τους πολλούς κάτι παλαιό, άγνωστο, αχρησιμοποίητο. Κι όχι επειδή απέτυχε, αλλά γιατί σιώπησε κάτω από τον θόρυβο της εικόνας, της πληροφορίας, της συνεχούς συνδεσιμότητας.

Η λήθη δεν είναι απλώς έλλειψη μνήμης. Είναι αποδοχή μιας νέας κατήχησης. Το Ευαγγέλιο της Χάριτος δεν είναι viral. Δεν λειτουργεί με μηχανές προβολής. Δεν σκανάρει τα ενδιαφέροντα για να σε συγκινήσει. Δεν εξαγοράζει προσοχή. Είναι προσωπικό. Σιγανό. Έρχεται σε ώρες που δεν προγραμματίζονται — μέσα στον πόνο, τη μετάνοια, την αποτυχία, τη σιωπή. Μα σε ποιον άνθρωπο επιτρέπεται σήμερα να μείνει σιωπηλός για αρκετή ώρα ώστε να Τη συναντήσει;

Ο άνθρωπος που ζει μέσα στη συνεχή ροή, δεν έχει πλέον εσωτερικό χώρο για να ακούσει τη φωνή της Χάριτος. Δεν έχει ανάγκη συγχώρεσης — μόνο επιβεβαίωσης. Δεν αναζητά Σωτήρα — μόνο θετική ενίσχυση. Το Ευαγγέλιο γίνεται δυσανάγνωστο γιατί έχει χάσει τον αποδέκτη του: τον ταπεινό άνθρωπο που γνωρίζει ότι δεν μπορεί να σωθεί μόνος.

Έτσι, στον ψηφιακό κόσμο της αυτάρκειας, η Χάρις δεν απορρίπτεται με επίθεση. Αποσύρεται διακριτικά, σαν μια Κυρία που δεν διεκδικεί, δεν ανταγωνίζεται τις φωνές. Περιμένει. Περιμένει στα σκοτεινά μέρη, εκεί που φτάνουν όσοι ξέχασαν ποιοι είναι, και μετρούν τα δάκρυά τους μόνοι τους, χωρίς “likes”.

Αλλά η λήθη δεν είναι το τέλος. Είναι η αρχή της πείνας. Όταν ο άνθρωπος, κουρασμένος από τα δεδομένα και τα ποσοστά, αναζητήσει ξανά το Άγιο. Όταν, αηδιασμένος από το προσωρινό, διψάσει για το αιώνιο. Τότε, Εκείνη θα εμφανιστεί πάλι — η Χάρις που σώζει χωρίς να απαιτεί, που αγκαλιάζει πριν ρωτήσει, που θυμάται τον άνθρωπο, ακόμα κι όταν εκείνος την έχει λησμονήσει.

Γιατί η Χάρις δεν είναι πληροφορία. Είναι Πρόσωπο. Και το Πρόσωπο δεν ξεχνά ποτέ. Περιμένει, όχι με ψηφιακή ακρίβεια, αλλά με θεϊκή υπομονή. Να Την φωνάξεις. Να Της πεις: «Κύριε, δεν Σε θυμάμαι πια». Και να ακούσεις την απάντηση: «Εγώ δεν Σε ξέχασα ποτέ».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Η Μνήμη του Αληθινού Ευαγγελίου
Η Εικόνα του Χριστού Μέσα στη Σκόνη

Δεν έχει χαθεί η εικόνα του Χριστού. Δεν έχει σβηστεί. Είναι απλώς καλυμμένη από στρώματα ψηφιακής σκόνης: πληροφορίες, δεδομένα, ειδήσεις, γνώμες, εικόνες, είδωλα. Δεν Τον βλέπει πια ο άνθρωπος — όχι γιατί έφυγε Εκείνος, αλλά γιατί ο άνθρωπος δεν γονατίζει πια για να Τον αναζητήσει εκεί που πάντα φανερώνεται: στην ταπείνωση.

Μέσα στον κυκεώνα των εικονοστοιχείων και των προβολών, η όψη Του παραμένει απαράλλακτη. Όχι όπως Την φαντάζονται οι πλατφόρμες ή οι ψηφιακές απεικονίσεις, αλλά όπως Τον αγάπησε η ψυχή: πληγωμένο, σιωπηλό, ζωντανό. Ο Χριστός της Ερήμου, όχι του αλγορίθμου. Ο Χριστός της θυσίας, όχι του προφίλ. Ο Χριστός που δεν απευθύνεται σε θεατές, αλλά σε καρδιές που Τον νοσταλγούν.

Η σκόνη δεν είναι επικίνδυνη από μόνη της· επικίνδυνη γίνεται όταν συνηθίσεις να ζεις μαζί της. Όταν πιστέψεις πως η σκόνη είναι το φως. Όταν η θολή εικόνα γίνεται κανόνας, και ο καθαρός Χριστός αρχίζει να μοιάζει «παλιός», «άβολος», «ασύμβατος». Μα τότε έρχεται ο Θεός με έναν ανεπαίσθητο άνεμο – έναν λόγο, μια συνάντηση, μια απώλεια, ένα δάκρυ – και φυσάει απαλά τη σκόνη. Και ξαφνικά, Τον βλέπεις. Εκεί. Όπως πάντα. Όπως ποτέ.

Η μνήμη του Αληθινού Ευαγγελίου είναι αυτή η στιγμή: όταν το βλέμμα καθαρίζει, όταν το βάθος της ύπαρξης ξαναβλέπει τον Σωτήρα, όχι σαν περιεχόμενο, αλλά σαν Ζωή. Όταν ο άνθρωπος θυμάται πάλι ότι δεν σώζεται επειδή αυτοβελτιώθηκε, αλλά επειδή κάποιος θυσιάστηκε γι’ αυτόν.

Μέσα στη σκόνη της εποχής, η εικόνα του Χριστού δεν παραμορφώνεται — παραμένει αναλλοίωτη. Το Ευαγγέλιό Του δεν γίνεται απαρχαιωμένο· παραμένει αληθινό. Όταν όλα καταρρεύσουν, όταν το Ψηφιακό Ευαγγέλιο αποκαλυφθεί ως ψεύδος χωρίς ζωή, τότε οι άνθρωποι θα ψάξουν για το μόνο πρόσωπο που δεν έπαψε ποτέ να αγαπά: Εκείνον.

Και Τον βρίσκεις πάλι όχι στα πρωτοσέλιδα, ούτε στους πρώτους της λίστας, αλλά στις πληγές που θεράπευσε. Στα μάτια που Τον είδαν και έκλαψαν. Στην καρδιά που Τον θυμήθηκε, έστω αργά. Γιατί Εκείνος, ακόμη κι όταν Τον σκέπασε η σκόνη του κόσμου, δεν απομακρύνθηκε ποτέ.

Η εικόνα Του μένει μέσα μας — και η Μνήμη Του είναι το φως που δεν σβήνει.

Η Επιστροφή στο Άγραφο Ευαγγέλιο της Καρδιάς

Δεν γράφτηκε με μελάνι. Δεν τυπώθηκε σε σελίδες. Δεν καταχωρήθηκε σε βάση δεδομένων. Το Ευαγγέλιο της καρδιάς είναι άγραφο όχι γιατί είναι ανύπαρκτο, αλλά γιατί γράφεται μέσα μας με τον ίδιο τον Θεό. Δεν διαδίδεται με λεζάντες, ούτε επιβάλλεται με συστήματα· αναβλύζει από τη μνήμη που δεν λησμονεί την Αγάπη.

Όποιος έζησε έναν αληθινό πόνο, μια απώλεια, μια μετάνοια, ένα θαύμα — έχει αυτό το άγραφο Ευαγγέλιο χαραγμένο στην ψυχή του. Δεν χρειάζεται απόδειξη. Το γνωρίζει γιατί το έζησε. Το γνωρίζει γιατί εκεί, στο μυστικό του ταμείο, τον επισκέφθηκε Εκείνος που μόνο η καρδιά μπορεί να αναγνωρίσει: ο Χριστός.

Η επιστροφή σ’ αυτό το Ευαγγέλιο δεν είναι νοσταλγία. Είναι ανάσταση. Είναι το τέλος της απάτης και η αρχή του φωτός. Είναι η στιγμή που το βλέμμα στρέφεται από τις οθόνες προς τα μέσα. Προς εκείνον τον άγιο τόπο που παραμένει άθικτος από κάθε τεχνολογική παρέμβαση — την καρδιά που συντρίβεται και δεν αποστρέφεται ο Θεός.

Δεν είναι ανάγκη να εξηγήσεις τίποτα. Ούτε να επιχειρηματολογήσεις. Η καρδιά που επιστρέφει στον Θεό αναγνωρίζει αυτό το Ευαγγέλιο χωρίς καμία αναλυτική μηχανή, χωρίς τεχνητή νοημοσύνη, χωρίς επεξεργασία. Είναι η γλώσσα που μιλούσαν οι μάρτυρες, οι απλοί, οι ερημίτες, οι μητέρες που προσεύχονταν κρυφά, οι άγιοι που δεν έγιναν ποτέ viral.

Η καρδιά γνωρίζει τον Χριστό όχι ως πληροφορία, αλλά ως πρόσωπο. Όχι ως δεδομένο, αλλά ως παρουσία. Και το άγραφο Ευαγγέλιο δεν χρειάζεται αναβάθμιση — γιατί δεν βασίζεται στη γνώση του κόσμου, αλλά στη σοφία της αγάπης. Είναι αυτό που σε σώζει όταν όλοι σε έχουν ξεχάσει. Είναι αυτό που σε κρατά όταν ολόκληρο το σύστημα καταρρέει. Είναι αυτό που ψιθυρίζεις, χωρίς να ξέρεις πώς το έμαθες: «Σε ευχαριστώ, Κύριε, που δεν με εγκατέλειψες.»

Η επιστροφή στο άγραφο Ευαγγέλιο της καρδιάς είναι η αρχή της πραγματικής ελευθερίας. Εκεί δεν υπάρχουν κώδικες και όρια χρήσης, μόνο χάρη. Εκεί δεν μετριέσαι για την απόδοσή σου, αλλά σώζεσαι για τη μετάνοιά σου. Εκεί δεν αναγνωρίζεσαι από τον αριθμό σου, αλλά από το όνομά σου.

Εκεί, το Ευαγγέλιο δεν είναι προϊόν, αλλά υπόσχεση που τηρείται. Είναι ο Χριστός, που σε περιμένει όχι για να σε κρίνει, αλλά για να σε αναστήσει. Μέσα από την καρδιά σου. Από εκεί που άρχισε η ιστορία της αγάπης.

Δεν υπάρχει μελάνι που να αντέχει το Φως. Δεν υπάρχει γραφή που να χωρέσει το Άρρητο. Το αληθινό Ευαγγέλιο δεν γράφεται — γιατί καίει. Δεν περιγράφεται — γιατί αποκαλύπτεται. Είναι εκείνη η ζωντανή φλόγα που ανασαίνει μέσα στην ψυχή του ανθρώπου που αγάπησε τον Χριστό, όχι γιατί έπρεπε, αλλά γιατί δεν άντεχε άλλο σκοτάδι.

Οι προφήτες δεν το υπαγόρευσαν για να αποτυπωθεί σε κώδικες· το έζησαν μέσα στα κόκκαλά τους. Οι μάρτυρες δεν το διάβασαν· το ήπιαν σαν κρασί πριν σταυρωθούν. Οι άγιοι δεν το ανέλυσαν· το κουβάλησαν με αίμα, με ιδρώτα, με δάκρυ. Αυτό είναι το Ευαγγέλιο που δεν γράφεται — αλλά φλέγεται.

Η λέξη του Χριστού είναι φωτιά. Όχι για να κατακάψει, αλλά για να καθαρίσει. Όχι για να εκφοβίσει, αλλά για να φωτίσει. Το άγιο Ευαγγέλιο είναι λόγος που διαπερνά τα οστά και φτάνει ως τις αρθρώσεις της ψυχής. Δεν είναι περιεχόμενο να αποθηκευτεί σε cloud· είναι φλόγα που σε κάνει να αφήσεις τα πάντα για να Τον ακολουθήσεις.

Και ποιος μπορεί να σταθεί μπροστά σ’ αυτή τη φλόγα και να μείνει αδιάφορος; Ποιος μπορεί να την εγκλωβίσει σε διαφάνειες παρουσίασης, σε βίντεο, σε post; Η φλόγα δεν γίνεται μάρκα. Το Ευαγγέλιο δεν διαφημίζεται. Δεν γίνεται εργαλείο στρατηγικής. Είναι Μυστήριο, είναι Φωτιά, είναι Πρόσωπο.

Αυτό το Ευαγγέλιο, που φλέγεται και δεν εξηγείται, είναι η τελευταία ελπίδα σε έναν κόσμο που πίστεψε πως θα σωθεί από τον εαυτό του. Έναν κόσμο που ξέχασε ότι η αλήθεια δεν είναι ιδέα, αλλά πρόσωπο πληγωμένο. Ότι η σωτηρία δεν είναι τεχνολογική υπέρβαση, αλλά σταύρωση και αγκαλιά. Ότι η ελευθερία δεν είναι απουσία κανόνων, αλλά παρουσία Αγάπης που όλα τα αγκαλιάζει.

Αν θέλεις να ξαναβρείς το Ευαγγέλιο, μην το ψάχνεις στις βιβλιοθήκες, ούτε στα προγράμματα. Πήγαινε στο ταπεινό δωμάτιο όπου κάποιος προσεύχεται κρυφά. Πήγαινε στον μοναχό που κλαίει για τον κόσμο. Πήγαινε στη μητέρα που σιωπηλά συγχωρεί. Εκεί, η φλόγα δεν έσβησε ποτέ.

Γιατί το Ευαγγέλιο του Χριστού είναι πάντα εκεί όπου καίγεται η καρδιά. Όχι από μίσος, αλλά από αγάπη. Όχι από ενοχή, αλλά από παρουσία. Όχι από φόβο, αλλά από την αποκάλυψη πως Εκείνος σε αγαπάει ακόμα.

Δεν γράφεται αυτό το Ευαγγέλιο — γιατί είναι το ίδιο το Πνεύμα που μιλά. Και όποιος το άκουσε έστω μία φορά, δεν το ξεχνά ποτέ. Γιατί δεν είναι ανάγνωση· είναι επιστροφή. Δεν είναι πληροφορία· είναι φλόγα.

Και η φλόγα αυτή είναι αιώνια.